#استوری

@tamadone_islami

📚#متون_ادبی_کلاسیک_تاریخ_اسلام(بخش هفتم)

#بیدل_دهلوی

میرزا عبدالقادر #بیدل_دهلوی در سال ۱۰۵۴ هجری قمری در ساحل جنوبی رودخانهٔ «گنگ» در شهر عظیم‌آباد پتنه (هند) به دنیا آمد. وی اصالاً از ترکان جغتایی بود.

بیدل در بیشتر علوم حکمی تبحر داشت و با طریقهٔ صوفیه نیز آشنا بود. او ابتدا «رمزی» تخلص می‌کرد تا این که بنا به گفتهٔ یکی از شاگردانش هنگام مطالعهٔ گلستان سعدی از مصراع «بیدل از بی نشان چه جوید باز» به وجد آمد و تخلص خود را به «بیدل» تغییر داد. علاوه بر دیوان اشعار، آثاری در نثر دارد که از آن جمله می‌توان به رقعات، نکات و چهار عنصر اشاره کرد. وی در تاریخ چهارم صفر ۱۱۳۳ هجری قمری در دهلی درگذشت.

@tamadone_islami

✍️بیدل دهلوی » غزلیات »
📜غزل شمارهٔ ۲۴۳۸

بر خط ترک طلب گر راه خواهی یافتن
پشت دست و روی دست‌ الله خواهی یافتن

جستجوی هر چه باشد مدعا خاص است و بس
گر گدا جویی سراغ شاه خواهی یافتن

هر قدر سیر گریبانت چو شمع آید به پیش
یوسف خود را مقیم چاه خواهی یافتن

ترک مطلب گیر مطلوبت نرفته‌ست از کنار
هر چه خواهی چون شدی آگاه خواهی یافتن

تا به پیشانی از ابرو راه مقصد دور نیست
گر هلال آید به چشمت ماه خواهی یافتن

احتیاطت گر نباشد خضر راه عافیت
هر قدم آبت به زیرکاه خواهی یافتن

شرم دار ای ذره تا کی هستی موهوم را
گاه گم خواهی نمودن گاه خواهی یافتن

هرچه یابی اختیاری نیست در تسلیم کوش
مرگ را چون زندگی ناگاه خواهی یافتن

روز تا پیش است گامی می‌زن و می‌رفته باش
راحت منزل همان بیگاه خواهی یافتن

پوچ بافان امل را هر قدر وا می‌رسی
رشتهٔ ماسورهٔ جولاه خواهی یافتن

موج و گوهر در تلاش ساحلند آگاه باش
طالب و واصل همه در راه خواهی یافتن

زین بلند و پست اگر گیری عیار اعتبار
دست و گردن را ز پا کوتاه خواهی یافتن

حال و استقبال دنیا انفعالی بیش نیست
خواه حاصل‌کرده باشی خواه خواهی یافتن

گر به عزم منزل تحقیق خواهی زد قدم
هر چه اندیشی غبار راه خواهی یافتن

بیدل از انجام و آغاز چراغ زندگی
بی‌تکلف اشک و داغ و آه خواهی یافتن

@tamadone_islami

الریاش بن غانم آندلسی پیشگام توپخانه در تمدن اسلامی

الریاش آندلسی اولین کتاب عربی و اسلامی را در مورد #توپ_جنگی نوشت که او را پیشگام علم توپخانه در تاریخ تمدن اسلامی میدانند!!

اهمیت کتاب «جلال و اعتلا و فواید مجاهدین فی سبیل الله با ماشین آلات و توپ» او بسیار است. زیرا او آزمایشات جنگی فراوانی را که پیش از او بود جمع آوری کرد که خود ابن غانم اندلسی نیز آن ها را انجام داد و از موفقیت آنها مطمئن شد

پیگیری عملیات نظامی ابن غانم اندلسی از طریق روش شناسی کتاب به وضوح نمایان شده است، زیرا آزمایش فلزات مناسب برای نوع توپ، سپس روش های ساخت، سپس مراحل تولید توپ و ...

@tamadone_islami

سودمندی حیوانات در سنت علمی اسلامی

در سرزمین‌های عرب‌زبان پیشامدرن اسلامی، مانند سراسر جهان، زندگی انسان‌ها و حیوانات به شیوه‌های گوناگونی در هم تنیده شده بود. این منجر به تولید بسیاری از متون علمی، دامپزشکی و مرتبط عربی در مورد دنیای حیوانات شد.

در کنار اشعار عربی پیش از اسلام و ارجاعات قرآنی، آثار یونانی در مورد علوم حیوانات، منابع اولیه مهمی برای نوشته‌های عربی درباره حیوانات بودند. از جمله این رساله‌ها ، رساله‌های ارسطو بود.

سپس مسلمانان به تدوین آثار جدید پرداختند، این گونه آثار عبارتند از: کتاب الحیوان اثر جاحظ (متوفی 255ق/868-69م)، کتاب طباع الحیوان مروزی و کتاب حیات الحیوان اثر الدمیری. نوشته‌های انفرادی در این آثار از ترتیب استانداردی پیروی می‌کنند که معمولاً نر، ماده و فرزندان حیوانات، هر گونه و نژاد و نام‌ها، رفتارها و خواص پزشکی بدن و محصولات جانبی حیوانات را توصیف می‌کنند

این رساله ها موضوع خود را بر اساس ویژگی های رفتاری و فیزیکی درک شده حیوانات، مانند شیوه های حرکت، رژیم غذایی، یا رفتارهای اجتماعی طبقه بندی می کنند.

عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات مشهور مصور قزوینی (متوفی 682/1283)، ابتدا حیواناتی را که برای سواری مناسب هستند، و سپس حیواناتی را که شکار، پرواز می کنند، فهرست می کند و آنهایی که با آب مرتبط هستند.

رژیم غذایی که ریشه در آسیب شناسی هومورال جالینوسی دارد، سنگ بنای طب عربی بود. کتاب‌هایی مانند تقویم الصحاح ابن بطلان  تأثیر بر سلامت محصولات حیوانی مانند شیر، ماهی و گوشت را مورد بحث قرار داد

اجزاء حیوانی شامل ادرار، مدفوع، خون، پوست، پر و اندام‌ها (در کنار مواد گیاهی و معدنی) نیز توسط گردآورندگان کتابچه راهنمای پزشکی و دارویی کاربردی در مورد درمان بیماری‌های انسان و حیوان گنجانده شد. از جمله اینها می توان به القانون فی الطب ابن سینا اشاره کرد.

کتاب الخواص الکبیر جابر بن حیان (قرن دوم هجری) در مورد خواص کیمیاگری، از جمله، اجزای حیوانات بحث می کند

کتاب های سم شناسی، مانند کتاب السموم و التیریاقات ابن وحشیه (قرن سوم/دهم م ) شامل درمان هایی با استفاده از سم و گوشت مار به عنوان مواد اولیه پادزهر برای سموم و مارگزیدگی است

اسب‌ها در تمام سطوح جامعه اسلامی از ارزش بالایی برخوردار بودند و نسخه‌هایی از رساله‌هایی درباره طب اسب (هیپیاتریک، که تحت عنوان زردقه نیز شناخته می‌شود ) مانند کتاب «الفروسیه وشیات الخیل» توسط مربی اسب مشهور خلافت عباسی ابن اخی حزم «287/900» و ابن المندهیر که وظیفه ی نگه داری و طبابت اسب های سلطان مملوکی ناصر بن قلاوون را به عهده داشت نشان دهنده زیرمجموعه خاصی از کارهای دامپزشکی است.

اسب‌ها هم در جنگ و هم در شکار نقش محوری داشتند و توانایی سوارکاری فوق‌العاده پیش‌نیاز برای مهارت‌های پیچیده‌تر شامل کمان، نیزه و شمشیر بود.

رساله های فروسیه (اسب سواری)، مصور مانند نهایة الصول و العومنیه فی تعلّم امال الفروسیه منسوب به الاقصری (متوفی 748-9/1348 م ) مراقبت از اسب ها و همچنین مهارت های سوارکاری، ترفندها و بازی های اسب سواری مانند قاباق (تیراندازی به یک هدف با تاخت کامل) را شرح میدهد. بسیاری از تصنیف ها و نسخه های باقی مانده مربوط به جوامع بسیار نظامی ایوبی و مملوک مصر در سوریه است.

رساله‌های مربوط به شکار - زمین تمرینی برای رزمندگان - مانند الاسدی ( 544-66/1150-70) الجمهره فی علم البیطاره شامل بخش‌هایی در مورد مراقبت و درمان حیوانات ، از جمله سگ، یوزپلنگ، و شاهین است.

آثار تخصصی در مورد بهداشت و مراقبت از پرندگان شکاری نیز تألیف شده است، مانند کتاب الوطوط (متوفی 718/1318) القانون الوضاح فی علم البیطاره.در نهایت، آثار مربوط به زراعت و دامپروری مانند کتاب الفلاحة النبطیه ابن وحشیه فوق الذکر نیز شامل بخشهایی در مورد مراقبت از حیوانات است

این شیفتگی به حیوانات البته در سایر ژانرهای ادبی مانند شعر و داستان ها مشهود است که در آنها از حیوانات به عنوان ابزار تمثیلی و اخلاقی برای روشن کردن رفتار، احساسات و انگیزه های انسان استفاده می شود. با این وجود، نوشته‌های علمی گسترده عربی در مورد طبقه‌بندی، کاربردها و مراقبت‌های دامپزشکی حیوانات گواهی بر تخصص و تجربه عملی عمیق در مورد حیوانات است که دامپزشکان، داروشناسان، پزشکان و شخصیت‌های نظامی اسلامی در طول قرن‌ها به اشتراک گذاشته‌اند.

📚منابع:

London, British Library, 'Kitāb fī ‘ilm al-bayṭarah كتاب في علم البيطرة' Add MS 14056, ff 19r-123v

London, British Library, 'نهاية السؤل والامنية في تعلم أعمال الفروسية Nihāyat al-su’l wa-al-umnīyah fī ta‘allum a‘māl al-furūsīyah أقصرائي، محمد بن عيسى بن إسماعيل الحنفي Aqṣarā’ī, Muḥammad ibn ‘Īsá ibn Ismā‘īl al-Ḥanafī' Add MS 18866

@tamadone_islami

دیرینه شناسی را چه کسی اختراع کرد ؟

فسیل ها مدت ها قبل از اینکه کسی به طور علمی آنها را مطالعه کند، جنبه مهمی از وجود انسان بوده است. با این حال ابن سینا صدها سال قبل از هر کس دیگری یکنواخت گرایی (که زمین شناسی ناشی از فرآیندهای یکنواخت و پیوسته است) و چینه شناسی (مطالعه لایه های سنگی) را مفهوم سازی کرد. اندیشه های ابن سینا اصیل بوده و بر اساس هیچ اثر قبلی نبوده است.

بیشتر کتاب‌های درسی زمین‌شناسی، زمین‌شناس اسکاتلندی، جیمز هاتون را به‌عنوان «پدر زمین‌شناسی» نام می‌برند.

با این حال که چگونه ابن سینا مفاهیم مشابهی را صدها سال قبل توصیف کرده؟! بنابراین، به نظر محتمل است که هاتون کار خود را بر اساس این نوشته های قبلی استوار کرده یا حداقل از آنها الهام گرفته است.

هر یک از متفکران اروپایی از قبیل هاوتن، بوفون، استنو و دکارت، همگی در موقعیتی بودند که ابن سینا را خوانده بودند و از ایده های او برای توضیح زمین شناسی استفاده می کردند. در گام نخست، شباهت نتیجه‌گیری‌های زمین‌شناختی آنها با ابن سینا به نظر می‌رسد که آنها عقاید خود را از دانشمند مسلمان گرفته‌اند.

@tamadone_islami

بنیان گذار واقعی چینه شناسی ابن سینا یا بیرونی

ابن سینا ابوعلی الحسین بن عبدالله بن الحسن بن علی بن سینا متوفای 427 هجری قمری از علما و پزشکان مسلمان اهل بخارا است که در طب و فلسفه شهرت داشت.

ابن سینا را بنیان‌گذار واقعی علوم زمین (زمین‌شناسی) در میان مسلمین می‌دانند، چنان‌که رساله معادن و آثار باستانی علوی از کتاب الشفاء او یکی از معروف‌ترین مراجع زمین‌شناسی در تاریخ اسلامی به شمار می‌رود که اروپاییان در آن مطالعه کردند و به آن تکیه کردند و کتاب او در قرون وسطی در سال 1068 میلادی به لاتین ترجمه شد.

شیخ الرئیس ابوعلی سینا، در قسمت هایی از مطالعاتش، توجه خود را به تحولاتی که در کره ی زمین رخ می دهد معطوف ساخته است و این همان علمی است که در قدیم آن را معرفة الارض و امروزه زمین شناسی می نامند. در این رشته بیش از شعب دیگر علوم جنبه مشاهده و تجربه علمی ابن سینا آشکار می شود. نه تنها شیخ مشاهدات ممتد و دقیقی درباره چگونگی پیدایش رسوبات رودخانه ها و ساختمان کوهها و بقایای نباتات و حیوانات ادوار قدیم در احجار (سنگها) انجام داد، بلکه سنگهای شهابی را نیز تجزیه کرد و مواد آنها را با مواد معدنی زمین مقایسه نمود.

نظر شیخ در پیدایش سنگ ها

شیخ بیانی برای پیدایش احجار آورده است که کاملاً همان نظریه زمین شناسان معاصر درباره پیدایش سنگهای رسوبی است، چنانکه می نویسد: "سنگ معمولاً از دو راه تکوین می یابد:

یا از طریق تفخیر (یعنی سخت شدن ماسه و گل) و یا بوسیله جمود (آبها)". شیخ تجربه خود را در دوران کودکی نقل می کند و می نویسد که کنار رودخانه جیحون نشسته و استحجار تدریجی رسوبات و مبدل شدن آنها را به سنگ مشاهده می کرد.

درباره جمود احجار از آب (عمل انجماد) که به نظر او در اثر قوه ی خاصی است که در این وضع وجود دارد، چنین می نگارد:

"پس ما می دانیم که در این زمین (که مستحجر  یا سنگ می شود) قوه ی معدنیه مجمده وجود دارد که آنچه را که سیال است منجمد می سازد... بالجمله، چنانکه می دانی طبیعت آب این است که به زمین استحاله یابد هنگامی که قوه ی ارضیه (نیروی گرانش) غلبه کند؛ و نیز می دانی طبیعت زمین است که در هنگام غلبه قوه مائیه به آب مبدل می شود".

مایرهوف در این باره می گوید: رساله شکل گیری کوه ها و سنگ ها و کانی ها را مدیون ابن سینا هستیم . ابن سینا در مورد تشکیل سنگ ها ذکر کرده است که سنگ ها یا از خاک رس با خشک شدن به وجود می آیند یا از آب بخار و یا از آتش.

نحوه پیدایش کوه ها

سنگهای بزرگتر از دو طریق بوجود می آید: یا در اثر پیدایش حرارت شدیدی که بر روی مقدار زیادی ماسه و گل دفعةً اثر کرده و آن را مبدل به سنگ می کند و یا در اثر تغییر تدریجی گل به سنگ که در طی مدت طویلی انجام می گیرد. چون سختی احجار متفاوت است با مرور زمان آب و باد قسمتهای مختلف سنگها را به درجات متفاوتی می ساید و به این نحو باعث پستی و بلندی در سطح زمین شده، کوه و دشت و تپه و ماهور ایجاد می کند.
"کوهها به وسیله یکی از اسباب پیدایش سنگها تکوین یافته است و اغلب تکوین آن از طین لزج است که در طول زمان که مدت آن ضبط نشده است خشک شده است. چنین بنظر می رسد که این زمین معمور در ایام گذشته غیرمعمور بود و بلکه تحت دریاها غرق شده بود. سپس بتدریج در طی مدتی که تاریخ حدود آن را حفظ نکرده است منکشف شد (یعنی از آب بیرون آمد) و استحجار یافت.

و یا ممکن است زیر آب به علت حرارت زیاد که زیر دریا محبوس است مستحجر شد. از این دو امکان آنچه احتمالش بیشتر است این است که تکوین کوهها پس از بیرون آمدن زمین از آب انجام گرفت و شرط طین آن که به مستحجر شدن آن کمک کرد لزج بودن طین بود."

نظر شیخ در خصوص فسیل ها

عقیده ی شیخ به اینکه روزی قاره های فعلی زمین زیر آب قرار داشته است درک علت وجود بقایای حیوانات و نباتات و یا فسیل را در احجار آسان می سازد. او تحجر حیوانات و نباتات را صحیح دانسته و می نویسد:

"سبب آن شدت قوه ی معدنیه و محجره است که در بعضی نقاط سنگی پیدا می شود و یا دفعةً در مواقع زلزله از زمین منفصل می شود." فسیل هائی که در کوهها یافت می شود، به نظر ابوعلی در اثر یک طغیان آب وجود نیامده ،بلکه نتیجه یک سلسله طغیانها بوده است که در مدت طویلی کوهها را به وضع فعلی درآورده است.

لکن شیخ معترف است که خود نمی تواند بین طغیانهای گوناگون آب که هر یک آثار خود را بر احجار جبال عالم باقی گذاشته است امتیاز قائل شود و آنها را از هم تشخیص دهد.

@tamadone_islami

او سپس چیزی را معرفی کرد که امروزه به عنوان قانون برهم نهی شناخته می شود. برهم‌نهی بیان می‌کند که در توالی‌های چینه‌شناسی بدون تغییر با حرکت تکتونیکی، لایه‌های پایین دنباله قدیمی‌تر از لایه‌های بالا هستند.

این ایده نسبتاً ساده در زمین شناسی تا سال 1669م توسط نیکلاس استنو به طور رسمی در اروپا تدوین نشد، اگرچه من هر کسی را به چالش می کشم تا تفاوتی بین مفهوم برهم نهی استنو و مفهوم ابن سینا که نزدیک به 700 سال قبل نوشته شده است بیابد:

ابتدا یک لایه تشکیل شد، سپس در یک دوره دیگر، لایه دیگری تشکیل شد و روی لایه اول انباشته شد و به همین ترتیب.

«ابن سینا، کتاب شفا»

تولومین و گودفیلد (1965) در گزارشی فلسفی با عنوان "کشف زمان" به سهم ابن سینا در زمینه زمان زمین شناسی اذعان کرده اند:

"در حدود سال 1000 پس از میلاد، ابن سینا قبلاً فرضیه ای را در مورد منشأ رشته کوه ها ارائه می کرد که در جهان مسیحیت هنوز هشتصد سال بعد کاملاً رادیکال تلقی می شد."

روش شناسی ابن سینا برای مشاهده میدانی در علوم زمین اصیل و مختص به خود بود. مشاهدات میدانی بخش اساسی در هر بررسی زمین شناسی را تشکیل می دهد، به ویژه در منطقه ای که قبلا هرگز مورد مطالعه قرار نگرفته است. روش ابن سینا در استدلال مشاهدات میدانی خود برای رسیدن به تفسیر، روش اصیل دیگری است. او به وضوح بین فرآیندهای فرسایش، حمل و نقل، رسوب، برآمدگی و ناهماهنگی ها (جدایی زمانی بین لایه ها) تمایز قائل شد. علاوه بر این، او توالی آن وقایع را در یک بازه زمانی طولانی، که فراتر از عمر انسان امتداد می‌یابد و کوه‌ها را تشکیل می‌دهد، تشخیص داد.

ابوریحان بیرونی

او ممکن است اولین کسی باشد که ترتیب استانداردی از زمان زمین‌شناسی را با دوره‌های مختلف که یکی پس از دیگری دنبال می‌کردند، پیشنهاد کرد. به این ترتیب او مفاهیم چینه شناسی را به تفصیل شناسایی کرد

بیرونی به درستی نتیجه گرفت که گرانش و چگالی باعث تجمع رسوب در آب می شود. می دانیم که ته نشین شدن شن، سیلت و رس بر اساس چگالی یکی از فرآیندهای اولیه ته نشینی است.

او تصور می‌کرد که تغییرات در رکورد سنگ‌ها ناشی از جابه‌جایی در گرانش زمین است که منجر به تغییرات گسترده در موقعیت دریاها می‌شود.در حالی که دلیل او نادرست بود، او به درستی تغییرات سطح دریا در گذشته را از شواهد زمین شناسی شناسایی کرده بود.

با گذشت زمان، دریا به خشکی تبدیل می شود و خشکی به دریا، اما اگر این تغییرات قبل از ظهور انسان در زمین رخ داده است، ما از آن خبر نداریم.(بیرونی)

بیرونی احتمالاً اولین زمین‌شناس بود که تشخیص داد شبه جزیره عربستان زمانی زیر دریا بوده است. او این نتیجه‌گیری را بر اساس کشف «سنگ‌هایی که از هم جدا می‌شوند، حاوی صدف و گوش ماهی هستند» به دست آورد.او استدلال کرد که مناظر خشک مدرن شبه جزیره زمانی یک دریا و کم عمق بوده است.بیرونی مشاهده کرد که فرآیندهای ثابت و یکنواخت منجر به ثبت زمین شناسی می شود و حتی راهی برای تقسیم این رکورد به زمان زمین شناسی پیشنهاد کرد.

ابن سینا و بیرونی نشان می‌دهند که چگونه مشارکت‌های دانشمندان غیرغربی را از کتاب‌های تاریخ پاک کرده‌ایم. با وجود اینکه هر دو نفر درباره زمین شناسی به زبانی مدرن (عربی) نوشتند، ما هنوز تا حد زیادی از مشارکت آنها بی اطلاعیم.

اگر بخواهیم زمین‌شناسی و دیرینه‌شناسی را متنوع‌تر کنیم، می‌توانیم با اذعان به تاریخچه متنوع زمین‌شناسان و دیرینه‌شناسان شروع کنیم.

منابع:

https://muslimheritage.com/ibn-sina-development-earth-sciences/

@tamadone_islami