⚜️‼️➖Мавзӯи 1️⃣0️⃣➖‼️⚜️
💫Китобҳои имом Абуҳанифа раҳимаҳуллоҳ💫
✨Дар асру замони имом Абуҳанифа навиштани китоб чуноне ки баъдаҳо машҳуру маъруф гашту ривоҷ пайдо кард чунин набуд, яъне ба ин маъно ки имом Абуҳанифа ва олимони он замон дар ҷое нишинанду китобе нависанд чандон машҳур набуд ҳаминаст, ки аз аксари тобеин китоби махсусе ба даст нарасидааст, балки аз байни онон ангушт шумор ҳастанд ки китоб навишта бошанд.
🌷Аз ҳамин лиҳоз аз имом Абуҳанифа кам китобе ба назар мерасад ки мувофиқи ҷойгоҳу мақоми илмии ӯ бошанд, илова бар ин собит шудааст ки имом Абуҳанифа баъзе китобҳоеро дар илми ақида ва ҳадис навиштаанд:
1. "Фиқҳи Акбар бо ривояти Ҳаммод писари имом Абуҳанифа"
2. "Ал-ъолим вал-мутаъаллим"
3. "Ар-рисолату ило Муқотил ибни Сулаймон"
4. "Ар-рисолату ило Усмонил-Батӣ фақеҳи Басра"
5. "Васиятнома-ба шогирдони худ"
6. "Фиқҳи Абсат" - ки дар собит буданаш аз имом шак аст, зеро Абумутиъи Балхӣ ровии ин китоб назди уламо заъиф дониста шудааст.
7. "Китоби Ал-осор", бо ривояти имом Муҳаммад ибни Ҳасани Шайбонӣ, ки ҳадису асарҳо ривоят шудаанд.
🍁Инчунин дар илми ҳадис низ имом Абуҳанифа аҳодисеро навишта карда ки дар қисмҳои гузашта ишора кардем ки ба ҳафтдаҳ муснад мерасанд баъзе уламо гуфтаанд чиҳил ҳазор ҳадису асарро дарбар гирифтаанд.
🌹Ба ҳамин тартиб мавзӯъҳо ва масъалаҳои фиқҳиеро ки имом Абуҳанифа гуфта ва таълим додааст, шогирдони ӯ онҳоро дар китобҳои худ ҷамъоварӣ намуда навиштаанд, ки дар мазҳаб ба номи «Китобҳои зоҳирур-ривоят» машҳуранд аз ҷумла:
1.Ал-мабсут.
2.Аз-зиёдот.
3.Ҷомеус-сағир
4.Сиярус-сағир.
5.Ҷомеул-кабир.
6.Сиярул-кабир.
Ва ғайраҳо мебошанд.
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
💫Китобҳои имом Абуҳанифа раҳимаҳуллоҳ💫
✨Дар асру замони имом Абуҳанифа навиштани китоб чуноне ки баъдаҳо машҳуру маъруф гашту ривоҷ пайдо кард чунин набуд, яъне ба ин маъно ки имом Абуҳанифа ва олимони он замон дар ҷое нишинанду китобе нависанд чандон машҳур набуд ҳаминаст, ки аз аксари тобеин китоби махсусе ба даст нарасидааст, балки аз байни онон ангушт шумор ҳастанд ки китоб навишта бошанд.
🌿Одати Имом Абуҳанифа ин буда ки рӯзона дарс мегуфтанд ва баъзан аз пайи шуғли зиндагии худ шуда байни пешин то аср каме истироҳат мекарданд ва баъд аз намози аср ба дарсу посухи саволҳо машғул мешуданд ва шабҳо то субҳ дамидан тиловати қуръон ва намози таҳаҷҷуд мехонданд яъне аксари шабҳо хоб надоштанд.🌷Аз ҳамин лиҳоз аз имом Абуҳанифа кам китобе ба назар мерасад ки мувофиқи ҷойгоҳу мақоми илмии ӯ бошанд, илова бар ин собит шудааст ки имом Абуҳанифа баъзе китобҳоеро дар илми ақида ва ҳадис навиштаанд:
1. "Фиқҳи Акбар бо ривояти Ҳаммод писари имом Абуҳанифа"
2. "Ал-ъолим вал-мутаъаллим"
3. "Ар-рисолату ило Муқотил ибни Сулаймон"
4. "Ар-рисолату ило Усмонил-Батӣ фақеҳи Басра"
5. "Васиятнома-ба шогирдони худ"
6. "Фиқҳи Абсат" - ки дар собит буданаш аз имом шак аст, зеро Абумутиъи Балхӣ ровии ин китоб назди уламо заъиф дониста шудааст.
7. "Китоби Ал-осор", бо ривояти имом Муҳаммад ибни Ҳасани Шайбонӣ, ки ҳадису асарҳо ривоят шудаанд.
🍁Инчунин дар илми ҳадис низ имом Абуҳанифа аҳодисеро навишта карда ки дар қисмҳои гузашта ишора кардем ки ба ҳафтдаҳ муснад мерасанд баъзе уламо гуфтаанд чиҳил ҳазор ҳадису асарро дарбар гирифтаанд.
🌷Дар илми фиқҳ низ имом Абуҳанифа аввалин шахсияте дониста шудааст, ки мавзӯъҳои фиқҳиро тартиб дода бобгузорӣ намудааст, ба ин тарзе ки аввалан китоби таҳорат, салот, закот ҳамингуна тартибу бобгузорӣ намуд, ки сипас уламои баъд аз ӯ омада аз тартиботу бобгузории ӯ пайравӣ намудаанд.
🌹Ба ҳамин тартиб мавзӯъҳо ва масъалаҳои фиқҳиеро ки имом Абуҳанифа гуфта ва таълим додааст, шогирдони ӯ онҳоро дар китобҳои худ ҷамъоварӣ намуда навиштаанд, ки дар мазҳаб ба номи «Китобҳои зоҳирур-ривоят» машҳуранд аз ҷумла:
1.Ал-мабсут.
2.Аз-зиёдот.
3.Ҷомеус-сағир
4.Сиярус-сағир.
5.Ҷомеул-кабир.
6.Сиярул-кабир.
Ва ғайраҳо мебошанд.
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
⚜️‼️➖Мавзӯи 1️⃣1️⃣➖‼️⚜️
💫Баъзе аз сифатҳои имом Абуҳанифа ва ибодати Ӯ💫
🌷Ҳасан Бин Исмоил Бин Муҷохид мегӯяд: Аз падарам шунидам ки гуфт:
-Рӯзе назди Ҳоруннорашид будам ки ногаҳон Абуюсуф дохил шуд ҳоруннорашид гуфт:
- Эй Абуюсуф ахлоқи Абуҳанифаро барои мо васф кун.
- Абуюсуф гуфт: Эй Амиралмуъминин!
- Аллоҳ Таъоло мефармояд:
«(Инсон) ҳеҷ сухане намегӯяд магар инки малоикае сухани ӯро таъқиб намуда менависад»
📓Сураи қоф ояи 18
🌱Ва он малоика назди забони ҳар сухангӯяндае ҳузур дорад!
1. Ба Худо савганд Абуҳанифа бисёр аз ҳаром кардаҳои Аллоҳ парҳез мекард ки мабодо ба онҳо дучор нашавад.
2.Аз аҳли дунё ва дунёдорон дӯри меҷӯст.
3.Сукути тӯлони дошт.
4.Бисёр фикру андеша мекард.
5.Шахси беҳуда гӯй набуд ва сухани беҳуда намегуфт.
6.Агар аз масъалае аз ӯ пурсон мешуданд ҷавобе наздаш мебуд мувофиқи ончи шунидааст посух медод.
Ё мутобиқ ба қиёсе ки ба ҷавоби ин савол мувофиқ ҳаст посух мегуфт.
7. Эй Амиралмуъминин ман ҳеҷгоҳ ӯро надидаам магар инки ҳамеша нафс ва дини худро(аз ҳаром кардаҳо) нигоҳ медошт.
8. Ҳамеша ба (ислоҳи) нафси худ машғул буд.
9. Ҳеҷ касеро ҷуз ба некӣ зикр намекард.
Ҳоруннорашид (баъд аз шунидани ин суханон) гуфт: Ин ахлоқи солеҳин ҳаст!.
🌹
«Имом Абуҳанифа бисёр шахси Худотарс буд, ӯ ҳамсояи мо буд ва дар як масҷид намоз мехондем, Алӣ Бин Ҳасан ки муаззини масҷид ва шахси накӯкор буд ба ман гуфт:
«Як шабе Имом Абуҳанифа дар намози хуфтан бароямон сураи зилзол(изо зулзилат)-ро хонд баъд аз инки намозро тамом кардем мардум бархоста рафтанд дидам ки Имом Абуҳанифа нишастааст ба ӯ гуфтам:
- Оё шумо барнамехезед?
- Гуфт: Ба ман машғул машав ва аз пайи корат бирав!
- Бархостам ва раҳсипор шудам ва чароғи масҷидро гузоштам рӯшноӣ мекард.
🌷
«Эй касе ки ҳар онки як заррае некӣ кунад ҷазояшро медиҳӣ.
Эй касе ки ҳар онки як заррае бадӣ кунад ҷазояшро медиҳӣ.
Нуъмонро бо бахшишу меҳрубоният биёмурз.
Хато ва гуноҳону иштибоҳоти ӯро дар зери раҳмати васеъи худ бигир ва гузар намо»
Эй раҳмкунандатарини раҳмкунандаҳо!
«Ин ҷумларо такрори ба такрор мегуфт то инки ман хаста шудам ва рафтам вақто ки ба намози бомдод ба масҷид омадам Имом Абуҳанифа ҳолоҳам дар ҳамин ҳолат буд»
«Ҳангоме ки маро дид нишаст ва ӯ гиря мекард
- Гуфтам: Оё барои намоз омодагӣ намегирӣ?
Гуфт: Бирав ба ман кор нагир!»
- Ровӣ мегӯяд: Дида мешуд, ки Имом Абуҳанифа шаб хоб намекард».
🌸Имом АбуЮсуф мегӯяд:
👉🏻 Имом Абуҳанифа дар хоб дид ки қабри Паёмбар(Салому дуруди Аллоҳ бар ӯ бод)-ро мекобад ва устухонҳояшро мегираду ҷамъ мекунад ин хоб ӯро ваҳшатзада кард.
🍃Яке аз дӯстони Имом Абуҳанифа ба сӯи Басра равон шуд Имом Абуҳанифа барояш гуфт:
"Ман хобе дидаам ва дӯст дорам агар ба басра рафти таъбири ин хобро аз Муҳаммад Ибни Сирин пурсон шавӣ, локин номи соҳиби ин хобро бипӯшон (яъне номамро барояш нагуй)"
🌼Ин мард ба Басра равон шуд бо Муҳаммад Ибни Сирин вохури намуд ва хоби дидаи Имомро барояш нақл намуд.
- Муҳаммад Ибни Сирин гуфт:
🌷Соҳиби ин хоб дар шаҳри мо ҳаст?
(ровии ин қисса мегӯяд намедонам ки он мард дар ҷавоб ба ибин Сирин чи гуфт)
- Сипас Ибни Сирин гуфт:
هذا رجل يجمع سنة النبي صلى الله عليه وسلم ويحييها
«Ин мардест, ки суннати Паёмбар (ъалайҳиссалом)-ро ҷамъ намуда онро зинда мегардонад»
- Бишр Ибни Яҳё мегӯяд:
سمعت عبد الله ابن المبارك يقول: دخلت الكوفة فسألت عن أورع أهلها فقالوا: أبو حنيفة
«Абдуллоҳ Ибни Муборакро шунидам ки мегуфт: Куфа дохил шудам (аз мардуми он) дар бораи бо тақвотарин ва парҳезгортарин шахси ин шаҳр пурсон шудам гуфтанд:
«Парҳезгортарин шахс Абуҳанифа ҳаст»
🗣(Ба нақл аз "Фазоил ва маноқиби Имом Абуҳанифа" аз Ибни АбилЪаввом).
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
💫Баъзе аз сифатҳои имом Абуҳанифа ва ибодати Ӯ💫
🌷Ҳасан Бин Исмоил Бин Муҷохид мегӯяд: Аз падарам шунидам ки гуфт:
-Рӯзе назди Ҳоруннорашид будам ки ногаҳон Абуюсуф дохил шуд ҳоруннорашид гуфт:
- Эй Абуюсуф ахлоқи Абуҳанифаро барои мо васф кун.
- Абуюсуф гуфт: Эй Амиралмуъминин!
- Аллоҳ Таъоло мефармояд:
«(Инсон) ҳеҷ сухане намегӯяд магар инки малоикае сухани ӯро таъқиб намуда менависад»
📓Сураи қоф ояи 18
🌱Ва он малоика назди забони ҳар сухангӯяндае ҳузур дорад!
1. Ба Худо савганд Абуҳанифа бисёр аз ҳаром кардаҳои Аллоҳ парҳез мекард ки мабодо ба онҳо дучор нашавад.
2.Аз аҳли дунё ва дунёдорон дӯри меҷӯст.
3.Сукути тӯлони дошт.
4.Бисёр фикру андеша мекард.
5.Шахси беҳуда гӯй набуд ва сухани беҳуда намегуфт.
6.Агар аз масъалае аз ӯ пурсон мешуданд ҷавобе наздаш мебуд мувофиқи ончи шунидааст посух медод.
Ё мутобиқ ба қиёсе ки ба ҷавоби ин савол мувофиқ ҳаст посух мегуфт.
7. Эй Амиралмуъминин ман ҳеҷгоҳ ӯро надидаам магар инки ҳамеша нафс ва дини худро(аз ҳаром кардаҳо) нигоҳ медошт.
8. Ҳамеша ба (ислоҳи) нафси худ машғул буд.
9. Ҳеҷ касеро ҷуз ба некӣ зикр намекард.
Ҳоруннорашид (баъд аз шунидани ин суханон) гуфт: Ин ахлоқи солеҳин ҳаст!.
🌹
Язид Ибни Кумайт ки яке аз шоирони кӯфа буд мегӯяд:«Имом Абуҳанифа бисёр шахси Худотарс буд, ӯ ҳамсояи мо буд ва дар як масҷид намоз мехондем, Алӣ Бин Ҳасан ки муаззини масҷид ва шахси накӯкор буд ба ман гуфт:
«Як шабе Имом Абуҳанифа дар намози хуфтан бароямон сураи зилзол(изо зулзилат)-ро хонд баъд аз инки намозро тамом кардем мардум бархоста рафтанд дидам ки Имом Абуҳанифа нишастааст ба ӯ гуфтам:
- Оё шумо барнамехезед?
- Гуфт: Ба ман машғул машав ва аз пайи корат бирав!
- Бархостам ва раҳсипор шудам ва чароғи масҷидро гузоштам рӯшноӣ мекард.
🌷
Аз масҷид берун шудам аз тирезаи масҷид дидам ки ӯ(Имом Абуҳанифа) бархостаасту риши худро бо даст гирифта мегӯяд:«Эй касе ки ҳар онки як заррае некӣ кунад ҷазояшро медиҳӣ.
Эй касе ки ҳар онки як заррае бадӣ кунад ҷазояшро медиҳӣ.
Нуъмонро бо бахшишу меҳрубоният биёмурз.
Хато ва гуноҳону иштибоҳоти ӯро дар зери раҳмати васеъи худ бигир ва гузар намо»
Эй раҳмкунандатарини раҳмкунандаҳо!
«Ин ҷумларо такрори ба такрор мегуфт то инки ман хаста шудам ва рафтам вақто ки ба намози бомдод ба масҷид омадам Имом Абуҳанифа ҳолоҳам дар ҳамин ҳолат буд»
«Ҳангоме ки маро дид нишаст ва ӯ гиря мекард
- Гуфтам: Оё барои намоз омодагӣ намегирӣ?
Гуфт: Бирав ба ман кор нагир!»
- Ровӣ мегӯяд: Дида мешуд, ки Имом Абуҳанифа шаб хоб намекард».
🌸Имом АбуЮсуф мегӯяд:
👉🏻 Имом Абуҳанифа дар хоб дид ки қабри Паёмбар(Салому дуруди Аллоҳ бар ӯ бод)-ро мекобад ва устухонҳояшро мегираду ҷамъ мекунад ин хоб ӯро ваҳшатзада кард.
🍃Яке аз дӯстони Имом Абуҳанифа ба сӯи Басра равон шуд Имом Абуҳанифа барояш гуфт:
"Ман хобе дидаам ва дӯст дорам агар ба басра рафти таъбири ин хобро аз Муҳаммад Ибни Сирин пурсон шавӣ, локин номи соҳиби ин хобро бипӯшон (яъне номамро барояш нагуй)"
🌼Ин мард ба Басра равон шуд бо Муҳаммад Ибни Сирин вохури намуд ва хоби дидаи Имомро барояш нақл намуд.
- Муҳаммад Ибни Сирин гуфт:
🌷Соҳиби ин хоб дар шаҳри мо ҳаст?
(ровии ин қисса мегӯяд намедонам ки он мард дар ҷавоб ба ибин Сирин чи гуфт)
- Сипас Ибни Сирин гуфт:
هذا رجل يجمع سنة النبي صلى الله عليه وسلم ويحييها
«Ин мардест, ки суннати Паёмбар (ъалайҳиссалом)-ро ҷамъ намуда онро зинда мегардонад»
- Бишр Ибни Яҳё мегӯяд:
سمعت عبد الله ابن المبارك يقول: دخلت الكوفة فسألت عن أورع أهلها فقالوا: أبو حنيفة
«Абдуллоҳ Ибни Муборакро шунидам ки мегуфт: Куфа дохил шудам (аз мардуми он) дар бораи бо тақвотарин ва парҳезгортарин шахси ин шаҳр пурсон шудам гуфтанд:
«Парҳезгортарин шахс Абуҳанифа ҳаст»
🗣(Ба нақл аз "Фазоил ва маноқиби Имом Абуҳанифа" аз Ибни АбилЪаввом).
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
⚜️‼️➖Мавзӯи 1️⃣2️⃣➖‼️⚜️
💫Ибодати имом Абуҳанифа раҳимаҳуллоҳ💫
🌷Салам ибни Солими Балхӣ мегӯяд аз Абулҷувайрия шунидам ки гуфт:
"Ман шаш моҳ бо имом Абуҳанифа ҳамнишин будам як шабе ӯро надидаам ки хоб рафта бошад"
🍃Имом Мисъар Ибни Кидом мегӯяд:
"Дохили масҷид шудам мардеро дидам ки намоз мехонд қироаташ бароям писанд омад ҳамроҳаш ба намоз истодам ҳафтяки қуръонро хонд гуфтам шояд ба рукӯъ равад, сеяки онро хонд гуфтам шояд ба рукӯъ равад, идома дода нисфи қуръонро хонд гуфтам шояд ба рукӯъ равад, локин ба ҳамин тартиб идома додан гирифт то инки дар як ракаат қуръонро хатм намуд баъд аз намоз назар кардам он мард Абуҳанифа будааст"
🌿Хориҷа ибни Мусъаб(90-168 ҳиҷрӣ) мегӯяд:
"Қуръонро дар як ракаат чаҳор нафар аз имомон хатм кардаанд Усмон ибни Аффон, Тамими Дорӣ, Саъид Ибни Ҷубайр ва Абуҳанифа Аллоҳ аз ҳамагияшон рози бод"
📚Ба нақл аз маноқиби имом Абуҳанифа ва соҳибайҳ аз Заҳабӣ саҳ:22
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
💫Ибодати имом Абуҳанифа раҳимаҳуллоҳ💫
🌷Салам ибни Солими Балхӣ мегӯяд аз Абулҷувайрия шунидам ки гуфт:
"Ман шаш моҳ бо имом Абуҳанифа ҳамнишин будам як шабе ӯро надидаам ки хоб рафта бошад"
🍃Имом Мисъар Ибни Кидом мегӯяд:
"Дохили масҷид шудам мардеро дидам ки намоз мехонд қироаташ бароям писанд омад ҳамроҳаш ба намоз истодам ҳафтяки қуръонро хонд гуфтам шояд ба рукӯъ равад, сеяки онро хонд гуфтам шояд ба рукӯъ равад, идома дода нисфи қуръонро хонд гуфтам шояд ба рукӯъ равад, локин ба ҳамин тартиб идома додан гирифт то инки дар як ракаат қуръонро хатм намуд баъд аз намоз назар кардам он мард Абуҳанифа будааст"
🌿Хориҷа ибни Мусъаб(90-168 ҳиҷрӣ) мегӯяд:
"Қуръонро дар як ракаат чаҳор нафар аз имомон хатм кардаанд Усмон ибни Аффон, Тамими Дорӣ, Саъид Ибни Ҷубайр ва Абуҳанифа Аллоҳ аз ҳамагияшон рози бод"
📚Ба нақл аз маноқиби имом Абуҳанифа ва соҳибайҳ аз Заҳабӣ саҳ:22
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
⚜️‼️➖Мавзӯи 1️⃣3️⃣➖‼️⚜️
💫Даргузашти имом Абуҳанифа аз дунё💫
🌷Абдуллоҳ ибни Воқид мегӯяд ҳангоме ки Абуҳанифа аз дунё гузашт Ҳасан Ибни Ъимора ӯро мешӯст ва ман об мерехтам. Ҷисми ӯро дидам ки монанди ҷисме буд, ки ҳамеша ба тоату ибодат машғул буд.
🍃Баъд аз инки Ҳасан Ибни Ъимора шӯстани ӯро тамом кард баромаду назди мардум баъзе хислатҳои ӯро ёдовар шуда ӯро ба некӣ ёд намуд ва суханҳое гуфт ки ҳамагӣ ашк резонданд ва ман то он рӯз чунин гиряи мардумро надида будам.
🍃Аз ҷумлаи он суханоне ки Ҳасан ибни Ъимора гуфт инҳо буданд:
"Аллоҳ туро раҳмат кунаду биёмурзадат. Си сол рӯза доштӣ, чиҳил сол бо таҳорати хуфтан бомдод хондӣ.
Бо рафтанат дигаронро ғамгин намудӣ!"
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
💫Даргузашти имом Абуҳанифа аз дунё💫
🌷Абдуллоҳ ибни Воқид мегӯяд ҳангоме ки Абуҳанифа аз дунё гузашт Ҳасан Ибни Ъимора ӯро мешӯст ва ман об мерехтам. Ҷисми ӯро дидам ки монанди ҷисме буд, ки ҳамеша ба тоату ибодат машғул буд.
🍃Баъд аз инки Ҳасан Ибни Ъимора шӯстани ӯро тамом кард баромаду назди мардум баъзе хислатҳои ӯро ёдовар шуда ӯро ба некӣ ёд намуд ва суханҳое гуфт ки ҳамагӣ ашк резонданд ва ман то он рӯз чунин гиряи мардумро надида будам.
🍃Аз ҷумлаи он суханоне ки Ҳасан ибни Ъимора гуфт инҳо буданд:
"Аллоҳ туро раҳмат кунаду биёмурзадат. Си сол рӯза доштӣ, чиҳил сол бо таҳорати хуфтан бомдод хондӣ.
Бо рафтанат дигаронро ғамгин намудӣ!"
•┈┈┈••🌿❁🌹❁🌿••┈┈┈┈•
Https://www.tg-me.com/imom_Abuhaniffa
🌷Шахсе аз ҳамсараш нороҳат шуд ва гуфт❗️
«То он замоне, ки ту бо ман сӯҳбат накунӣ, ба Худо савганд, ки ман бо ту сӯҳбате намекунам»
Чун ҳамсараш тундмизоҷ буд, гуфт:
- «То он замоне, ки ту бо ман сухан нагӯӣ, савганд ба Худо, ки ман бо ту сухане намегӯям»
- Баъдан шавҳар пушаймон шуд ва назди Имом Суфиёни Саврӣ (رحمه الله) рафт, то ҳалли масъаларо ёбад. Имом фармуд, ки бояд каффораи қасам бидиҳӣ, ки дигар чорае нест.
- Он шахс аз он ҷо бархост ва ба назди Имоми Аъзам (رحمه الله) рафт ва масъаларо нақл намуд.
- «Имом гуфт, ки ҳеҷ гунна каффорае лозим нест, ту метавонӣ мисли пештара бо ҳамсарат зиндагиатро идома диҳиву сӯҳбат кунӣ»
- Чун Суфиёни Саврӣ ин қарори Абӯҳанифаро шунид, бисёр нороҳат шуд ва назди ӯ рафта гуфт:
- Чаро масъаларо иштибоҳ ба мардум ҷавоб медиҳӣ?
Имом Абӯҳанифа гуфт:
-Чӣ масъаларо иштибоҳ фаҳмонидаам?
Ва Суфиёни Саврӣ масъалаи гузаштаро ба ӯ фаҳмонд. Имом
Абӯҳанифа رحمه الله гуфт:
-Масъаларо дубора такрор кун.
Суфиёни Саврӣ такрор кард ва Абӯҳанифа гуфт:
Ҳамон ҷавоберо медиҳам, ки қаблан дода будам.
Суфиёни Саврӣ гуфт: Чӣ гунна?
- Имом Абӯҳанифа (رحمه الله) фармуд:
«Ҳангоме, ки зан ба шавҳари худ гуфт, ки то ту аввал шуда сухан нагӯӣ ман бо ту ҳарфе намезанам, ин алакай аввалин сухан худ аз тарафи зан буд ва миёни онҳо савганде боқӣ намонд»
«То он замоне, ки ту бо ман сӯҳбат накунӣ, ба Худо савганд, ки ман бо ту сӯҳбате намекунам»
Чун ҳамсараш тундмизоҷ буд, гуфт:
- «То он замоне, ки ту бо ман сухан нагӯӣ, савганд ба Худо, ки ман бо ту сухане намегӯям»
- Баъдан шавҳар пушаймон шуд ва назди Имом Суфиёни Саврӣ (رحمه الله) рафт, то ҳалли масъаларо ёбад. Имом фармуд, ки бояд каффораи қасам бидиҳӣ, ки дигар чорае нест.
- Он шахс аз он ҷо бархост ва ба назди Имоми Аъзам (رحمه الله) рафт ва масъаларо нақл намуд.
- «Имом гуфт, ки ҳеҷ гунна каффорае лозим нест, ту метавонӣ мисли пештара бо ҳамсарат зиндагиатро идома диҳиву сӯҳбат кунӣ»
- Чун Суфиёни Саврӣ ин қарори Абӯҳанифаро шунид, бисёр нороҳат шуд ва назди ӯ рафта гуфт:
- Чаро масъаларо иштибоҳ ба мардум ҷавоб медиҳӣ?
Имом Абӯҳанифа гуфт:
-Чӣ масъаларо иштибоҳ фаҳмонидаам?
Ва Суфиёни Саврӣ масъалаи гузаштаро ба ӯ фаҳмонд. Имом
Абӯҳанифа رحمه الله гуфт:
-Масъаларо дубора такрор кун.
Суфиёни Саврӣ такрор кард ва Абӯҳанифа гуфт:
Ҳамон ҷавоберо медиҳам, ки қаблан дода будам.
Суфиёни Саврӣ гуфт: Чӣ гунна?
- Имом Абӯҳанифа (رحمه الله) фармуд:
«Ҳангоме, ки зан ба шавҳари худ гуфт, ки то ту аввал шуда сухан нагӯӣ ман бо ту ҳарфе намезанам, ин алакай аввалин сухан худ аз тарафи зан буд ва миёни онҳо савганде боқӣ намонд»
📝Тавсияҳои Имом Абуҳанифа раҳимаҳулЛоҳ ба писарашон Ҳаммод:
1) Он чи, ки донистанаш зарурӣ аст аз таҳсилаш ҷоҳил набош.
2) То замоне, ки бо касе кори динӣ ё дунявӣ надорӣ ихтиллот (ҳамнишин, ҳамсӯҳбат) накун.
3) Аз сӯҳбатҳо ва корҳои бефоида ва беарзиш нафсатро дур нигаҳ дор.
4) Ҳар гоҳ бо мардум мулоқот мекунӣ пеш салом бош.
5) Ва бо беҳтарин равишҳо сухан бигӯ.
6) Ва бо аҳли хайр мулоқот дошта бош.
7) Рӯзона бар тиловати Қуръони Карим пойдор бош ва барои Расули Худо саллалЛоҳу ъалайҳи ва саллам, волидайн, устодони худ ва барои тамоми мусалмонон исоли савоб бинамо.
✍🏻Имом Абуҳанифа раҳимаҳулЛоҳ соҳиби мазҳаби мо ва падару модари фиқҳу илм ва ҳамчун падари ҳақиқии мо мебошанд, пас мо ҳам мисли фарзанде бояд ба насиҳатҳои ин Ҳазрат амал кунем, Ин Ша АлЛоҳ
1) Он чи, ки донистанаш зарурӣ аст аз таҳсилаш ҷоҳил набош.
2) То замоне, ки бо касе кори динӣ ё дунявӣ надорӣ ихтиллот (ҳамнишин, ҳамсӯҳбат) накун.
3) Аз сӯҳбатҳо ва корҳои бефоида ва беарзиш нафсатро дур нигаҳ дор.
4) Ҳар гоҳ бо мардум мулоқот мекунӣ пеш салом бош.
5) Ва бо беҳтарин равишҳо сухан бигӯ.
6) Ва бо аҳли хайр мулоқот дошта бош.
7) Рӯзона бар тиловати Қуръони Карим пойдор бош ва барои Расули Худо саллалЛоҳу ъалайҳи ва саллам, волидайн, устодони худ ва барои тамоми мусалмонон исоли савоб бинамо.
✍🏻Имом Абуҳанифа раҳимаҳулЛоҳ соҳиби мазҳаби мо ва падару модари фиқҳу илм ва ҳамчун падари ҳақиқии мо мебошанд, пас мо ҳам мисли фарзанде бояд ба насиҳатҳои ин Ҳазрат амал кунем, Ин Ша АлЛоҳ
Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит.
Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит - имоми босафо ва сироҷи умматони Мустафо, шахсияти барҷаста дар таърихи фиқҳи исломӣ, яке аз пешвоёни суннат ва поягузори мазҳаби ҳанафӣ мебошад. Номи комили ӯ Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит ибни Зӯто ибни Марзбон будааст. Бештари сарчашмаҳои таърихӣ Нӯъмон ибни Собитро эронитабор гуфта, асли ӯро аз Кобул навиштаанд. Имом Заҳабӣ дар "Тазкиратулҳуффоз" менависад, ки Абӯҳанифа зодаи шаҳри Кӯфа (дар Ироқ) соли 80-уми ҳиҷрӣ, мувофиқ ба 699-уми мелодӣ тавалуд ёфтааст. Дар бештари навиштаҳое, ки ба шарҳи ҳоли Имом Абӯҳанифа бахшида шудаанд, зиндагонии Имоми Аъзамро дар ҳудуди солҳои 80 - 148- и ҳиҷрӣ, мутобиқ ба солҳои 699 - 767-и мелодӣ зикр кардаанд. Абҳанифа дар назди аҳли суннат яке аз бузургтарин фуқаҳо ба шумор меравад. Заҳабӣ дар "Тӯҳфатулҳуффоз" меорад, ки Абӯҳанифа саҳобии ҷалили паёмбар Муҳаммад (с) Анас ибни Моликро дар Кӯфа борҳо дидааст. Аз бузургоне чун Ато ибни Абӯрибоҳ, Нофеъ мавлои ибни Умарва Муҳаммад Боқир ҳадисҳои паёмбар (с)-ро ривоят кардааст. Ба ривояте Имом Абӯҳанифа фиқҳу усулро назди Ҷаъфар писари Муҳаммад (машҳур ба Имом Ҷаъфари Содиқ назди аҳли шиа) омӯхт. Аммо аҳли суннат ва ҷамоат ин назарро қабул надоранд. Ривоятҳое аст, ки дидори Абӯҳанифа бо Имом Боқирро тасреҳ мекунад.Гӯё дар он дидор, ки дар Мадина анҷом шудааст, Имом Боқир равиши қиёси Абӯҳанифаро ба танқид кашидааст. Абӯҳанифа чун мансаби қазоро ки аз сӯйи халифа Мансури аббосӣ пешниҳод шуда буд, қабул накард, ба амри халифа ӯ ба зиндон афканда шуду дар он шиканҷаву фзоб дид. Дар соли 150-уми ҳиҷрӣ баробар ба 767-уми мелодӣ ин абармарди таърихи фиҳи исломӣ дар асари заҳролудагӣ олами фониро падруд гуфт. Вале Абӯҳанифа бо нақши созандае, ки дар таъсиси як мазҳаби исломӣ дошт, номаш дар сафаҳоти таърих сабту ородиҳандаи маҳофили донишмандон дар ҳама қарнҳои баъди зиндагониаш гардид.
Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит - имоми босафо ва сироҷи умматони Мустафо, шахсияти барҷаста дар таърихи фиқҳи исломӣ, яке аз пешвоёни суннат ва поягузори мазҳаби ҳанафӣ мебошад. Номи комили ӯ Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит ибни Зӯто ибни Марзбон будааст. Бештари сарчашмаҳои таърихӣ Нӯъмон ибни Собитро эронитабор гуфта, асли ӯро аз Кобул навиштаанд. Имом Заҳабӣ дар "Тазкиратулҳуффоз" менависад, ки Абӯҳанифа зодаи шаҳри Кӯфа (дар Ироқ) соли 80-уми ҳиҷрӣ, мувофиқ ба 699-уми мелодӣ тавалуд ёфтааст. Дар бештари навиштаҳое, ки ба шарҳи ҳоли Имом Абӯҳанифа бахшида шудаанд, зиндагонии Имоми Аъзамро дар ҳудуди солҳои 80 - 148- и ҳиҷрӣ, мутобиқ ба солҳои 699 - 767-и мелодӣ зикр кардаанд. Абҳанифа дар назди аҳли суннат яке аз бузургтарин фуқаҳо ба шумор меравад. Заҳабӣ дар "Тӯҳфатулҳуффоз" меорад, ки Абӯҳанифа саҳобии ҷалили паёмбар Муҳаммад (с) Анас ибни Моликро дар Кӯфа борҳо дидааст. Аз бузургоне чун Ато ибни Абӯрибоҳ, Нофеъ мавлои ибни Умарва Муҳаммад Боқир ҳадисҳои паёмбар (с)-ро ривоят кардааст. Ба ривояте Имом Абӯҳанифа фиқҳу усулро назди Ҷаъфар писари Муҳаммад (машҳур ба Имом Ҷаъфари Содиқ назди аҳли шиа) омӯхт. Аммо аҳли суннат ва ҷамоат ин назарро қабул надоранд. Ривоятҳое аст, ки дидори Абӯҳанифа бо Имом Боқирро тасреҳ мекунад.Гӯё дар он дидор, ки дар Мадина анҷом шудааст, Имом Боқир равиши қиёси Абӯҳанифаро ба танқид кашидааст. Абӯҳанифа чун мансаби қазоро ки аз сӯйи халифа Мансури аббосӣ пешниҳод шуда буд, қабул накард, ба амри халифа ӯ ба зиндон афканда шуду дар он шиканҷаву фзоб дид. Дар соли 150-уми ҳиҷрӣ баробар ба 767-уми мелодӣ ин абармарди таърихи фиҳи исломӣ дар асари заҳролудагӣ олами фониро падруд гуфт. Вале Абӯҳанифа бо нақши созандае, ки дар таъсиси як мазҳаби исломӣ дошт, номаш дар сафаҳоти таърих сабту ородиҳандаи маҳофили донишмандон дар ҳама қарнҳои баъди зиндагониаш гардид.
ИМОМИ АЪЗАМ – ФАҚЕҲ, МУТАФАККИР, ПАРҲЕЗКОР ВА ЧАРОҒИ УММАТ.
1️⃣. Донишманди ислоҳотчӣ
Пас аз вафоти ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва саллам миллати якпорчаи ислом оҳиста – оҳиста ба парокандагию гурӯҳбозӣ рӯ ба рӯ шуд. Фирқаву равияҳои нав ба нав зуҳур намуда, ақидаи мусулмононро заиф месохтанд. Ҳатто баъзе уламо таълими Қуръону ҳадисро як тараф гузошта ба омӯхтану тадриси фалсафаи юнонӣ даст заданд. Қуръонро махлуқ гуфта, азоби қабр ва ҳисоби аъмолро мункир мешуданд. Дидани ҷамоли Худовандро дурӯғ меҳисобиданд ва ғайра.
Яке аз донишмандони маъруфи ҳавзаи илмии Кӯфа, фарзанди асилзодагони форстабор Имоми Аъзам Абӯҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ бо ҷараёну фирқаҳои гумроҳ ба мубориза бархоста, ба бисёр масоили ақидавию фиқҳӣ (қонунҳои шариат) равшанӣ андохт.
2️⃣. Шахсияти имом Абӯҳанифа
Абӯҳанифа, Нӯъмон ибни Собит ибни Завтӣ (Зутӣ) машҳур ба Имоми Аъзам (р) соли 80-и ҳиҷрӣ (699 мелодӣ) дар шаҳри Кӯфаи Ироқ таваллуд шудааст. Падараш Собит тоҷир буда, аслаш аз Кобул (ё аз Нисо, Анбар ва Тирмиз) будааст.
Мувофиқи баъзе маълумотҳо бобои Абӯҳанифа Завтӣ (Марзбон) дар замони хилофати ҳазрати Умар (р) ҳангоми футуҳоти Кобул асир шуда, ӯро ба Ироқ бурдаанд. Завтӣ дар он ҷо исломро қабул карда номашро Нӯъмон гузошт.
Набераи Имоми Аъзам (р) Исмоил ибни Ҳаммод дар бораи ниёгони худ чунин гуфтааст: «Ман Исмоил писари Ҳаммод, писари Нӯъмон, писари Собит, писари Нӯъмон, писари Марзбон аз озодагон (асилзодагон)-и форс ҳастам».
Абӯҳанифа дар хурдӣ Қуръонро ҳифз намуд. Сипас дар илми сарфу наҳви арабӣ ва илми Калом маҳорат пайдо кард. Ӯ дар синни 29-солагӣ шогирди фақеҳи машҳури Кӯфа Ҳаммод ибни Сулаймони Ашъарӣ гардид. Имоми Аъзам (р) дар бораи интихоби устоди худ гуфтааст: -Дар маъдани илми фиқҳ қарор гирифтам, бо аҳли он ҳамнишинӣ кардам ва фақеҳе аз фуқаҳои онро интихоб намудам.
Ӯ муддати 18 сол назди Ҳаммод ба таҳсили илмҳои фиқҳ (қонуни шариат) ва ҳадис машғул гардид. Абӯҳанифа инчунин бо Иброҳими Нахъӣ ва Имом Шаъбӣ низ сӯҳбатҳои зиёди илмӣ дошт. Ӯ дар овони чилсолагиаш фақеҳи мӯътабаре шуда буд. Боре худ ба худ фикр намуд, ки ҳавзаи дарсии мустақил ташкил кунад. Пагоҳӣ мақсад дошт ин фикрашро ба Ҳаммод бигӯяд. Яке аз хешовандони наздики Ҳаммод вафот карду ӯ Абӯҳанифаро ҷойнишини худ намуда ба ҷаноза рафт. Ду моҳ дар хонаи хешаш боқӣ монд. Таи ин муддат аз Абӯҳанифа 60 масъалаи душвори фиқҳӣ пурсида шуд. Ӯ ба ҳамаи саволҳо ҷавоб гуфта, онҳоро дар дафтар сабт намуд. Пас аз бозгашти Ҳаммод ҷавобҳоро ба устодаш пешниҳод кард. Устод 40 ҷавоби Абӯҳанифаро дуруст гуфта 20-тои боқимондаро рад намуд. Абӯҳанифа азм кард, ки то охири лаҳзаҳои умри устодаш ӯро раҳо накарда, илм хоҳад омӯхт. Дар ин аҳди худ устувор монд. Баъди вафоти Ҳаммод ибни Сулаймон мардуми Кӯфа аз писараш хостанд, ки ба ҷои падараш ҳалқаи тадрисро сарварӣ намояд, вале ӯ, ки ба илми наҳв майли зиёд дошт, тадриси фиқҳро ба ӯҳда нагирифт.
Имом Абӯҳанифа (р) бо тақозои аксари шогирдони Ҳаммод сарвари ҳавзаи илмии Кӯфа гардид.
1️⃣. Донишманди ислоҳотчӣ
Пас аз вафоти ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва саллам миллати якпорчаи ислом оҳиста – оҳиста ба парокандагию гурӯҳбозӣ рӯ ба рӯ шуд. Фирқаву равияҳои нав ба нав зуҳур намуда, ақидаи мусулмононро заиф месохтанд. Ҳатто баъзе уламо таълими Қуръону ҳадисро як тараф гузошта ба омӯхтану тадриси фалсафаи юнонӣ даст заданд. Қуръонро махлуқ гуфта, азоби қабр ва ҳисоби аъмолро мункир мешуданд. Дидани ҷамоли Худовандро дурӯғ меҳисобиданд ва ғайра.
Яке аз донишмандони маъруфи ҳавзаи илмии Кӯфа, фарзанди асилзодагони форстабор Имоми Аъзам Абӯҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ бо ҷараёну фирқаҳои гумроҳ ба мубориза бархоста, ба бисёр масоили ақидавию фиқҳӣ (қонунҳои шариат) равшанӣ андохт.
2️⃣. Шахсияти имом Абӯҳанифа
Абӯҳанифа, Нӯъмон ибни Собит ибни Завтӣ (Зутӣ) машҳур ба Имоми Аъзам (р) соли 80-и ҳиҷрӣ (699 мелодӣ) дар шаҳри Кӯфаи Ироқ таваллуд шудааст. Падараш Собит тоҷир буда, аслаш аз Кобул (ё аз Нисо, Анбар ва Тирмиз) будааст.
Мувофиқи баъзе маълумотҳо бобои Абӯҳанифа Завтӣ (Марзбон) дар замони хилофати ҳазрати Умар (р) ҳангоми футуҳоти Кобул асир шуда, ӯро ба Ироқ бурдаанд. Завтӣ дар он ҷо исломро қабул карда номашро Нӯъмон гузошт.
Набераи Имоми Аъзам (р) Исмоил ибни Ҳаммод дар бораи ниёгони худ чунин гуфтааст: «Ман Исмоил писари Ҳаммод, писари Нӯъмон, писари Собит, писари Нӯъмон, писари Марзбон аз озодагон (асилзодагон)-и форс ҳастам».
Абӯҳанифа дар хурдӣ Қуръонро ҳифз намуд. Сипас дар илми сарфу наҳви арабӣ ва илми Калом маҳорат пайдо кард. Ӯ дар синни 29-солагӣ шогирди фақеҳи машҳури Кӯфа Ҳаммод ибни Сулаймони Ашъарӣ гардид. Имоми Аъзам (р) дар бораи интихоби устоди худ гуфтааст: -Дар маъдани илми фиқҳ қарор гирифтам, бо аҳли он ҳамнишинӣ кардам ва фақеҳе аз фуқаҳои онро интихоб намудам.
Ӯ муддати 18 сол назди Ҳаммод ба таҳсили илмҳои фиқҳ (қонуни шариат) ва ҳадис машғул гардид. Абӯҳанифа инчунин бо Иброҳими Нахъӣ ва Имом Шаъбӣ низ сӯҳбатҳои зиёди илмӣ дошт. Ӯ дар овони чилсолагиаш фақеҳи мӯътабаре шуда буд. Боре худ ба худ фикр намуд, ки ҳавзаи дарсии мустақил ташкил кунад. Пагоҳӣ мақсад дошт ин фикрашро ба Ҳаммод бигӯяд. Яке аз хешовандони наздики Ҳаммод вафот карду ӯ Абӯҳанифаро ҷойнишини худ намуда ба ҷаноза рафт. Ду моҳ дар хонаи хешаш боқӣ монд. Таи ин муддат аз Абӯҳанифа 60 масъалаи душвори фиқҳӣ пурсида шуд. Ӯ ба ҳамаи саволҳо ҷавоб гуфта, онҳоро дар дафтар сабт намуд. Пас аз бозгашти Ҳаммод ҷавобҳоро ба устодаш пешниҳод кард. Устод 40 ҷавоби Абӯҳанифаро дуруст гуфта 20-тои боқимондаро рад намуд. Абӯҳанифа азм кард, ки то охири лаҳзаҳои умри устодаш ӯро раҳо накарда, илм хоҳад омӯхт. Дар ин аҳди худ устувор монд. Баъди вафоти Ҳаммод ибни Сулаймон мардуми Кӯфа аз писараш хостанд, ки ба ҷои падараш ҳалқаи тадрисро сарварӣ намояд, вале ӯ, ки ба илми наҳв майли зиёд дошт, тадриси фиқҳро ба ӯҳда нагирифт.
Имом Абӯҳанифа (р) бо тақозои аксари шогирдони Ҳаммод сарвари ҳавзаи илмии Кӯфа гардид.
3️⃣. Мактаби Абӯҳанифа (р)
✏️Имоми Аъзам (р) зимни тадрис тамоми истеъдоди худро ба кор мебурд. Шогирдони ӯ ҳар кадом алломаи даврон буданд. Шайх Аттор дар «Панднома»-аш мегӯяд:
Соҳибаш Бӯюсуфи Қозӣ шуда,
В-аз Муҳаммад Зулманан розӣ шуда,
Шофеӣ, Идрис, Молик бо Зуфар.
Ёфт з-эшон дини Аҳмад зебу фар.
✏️Яке аз шогирдони маъруфи Имоми Аъзам (р) Абӯюсуф Муҳаммади Қозӣ (113-182 ҳиҷрӣ) мебошад.
Ӯ дар оғози таҳсил бо сабаби камбизоатӣ маҷбур шуд дарсро монда, барои рӯзгузаронӣ кор кунад. Абӯҳанифа (р) ӯро аз ҷиҳати молиявӣ дастгирӣ намуда, аз нав ба таҳсил ҷалб кард. Ба қавли Муҳаммад Рауфи Таваккулӣ ӯ китобҳои зиёдеро дар ибодат, муомилот ва ҳудуд навиштааст, ки машҳуртарини онҳо «Алхироҷ» мебошад. Дар бораи фазлу дониши Абӯюсуф Ҳилол ибни Яҳё гуфтааст. «Абӯюсуф дар улуми тафсир, таърих ва одобу русуми араби ҷоҳилият бисёр доно буд». Ӯ дорои ҳофизаи қавӣ буда, аҳодиси зиёдеро азёд медонист.
Шогирди дигари шинохтаи Абӯҳанифа Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Ҳасани Шайбонӣ (132- 187 ҳиҷрӣ) мебошад. Имом Шофеӣ дар сифати Муҳаммади Шайбонӣ гуфтааст: «Вай аз фасеҳтарин мардумон ба шумор мерафт. Ҳар гоҳ сӯҳбат менамуд, шунаванда гумон мекард, ки Қуръон ба забони ӯ нозил шудааст».
Шайбонӣ қариб 60 китоб навиштааст, ки машҳуртаринашон «Алмабсут», «Ҷомеъ ул кабир», «Ҷомеъ ус сағир», «Сияр ул кабир» мебошанд.
Зуфар ибни Ҳузайл низ аз шогирдони пешқадами Имоми Аъзам (р) ба шумор мерафт. Ӯ аз ҷиҳати модарӣ форснажод буд.Зуфар дар Кӯфа қозӣ буда, назариёти Абӯҳанифаро тарғиб кардааст.
Ҳамчунин Ҳасан ибни Зиёд, Абулҳасани Кархӣ, Абӯабдуллоҳи Гургонӣ, Алӣ ибни Муҳаммадӣ Баздавӣ, Абӯбакри Кошонӣ низ аз шогирдони мӯътабари Абӯҳанифа (р) мебошанд.
4️⃣. Мазҳаби ҳанафӣ
Имом Ҷалолиддини Суютӣ дар сифати Имоми Аъзам (р) гуфтааст: «Аввалин шахсе, ки дар илми фиқҳ китоб тасниф намудааст, Абӯҳанифа мебошад». Назр ибни Шамил мегӯяд: «Мардум аз илми фиқҳ дар хоб буданд, то он ки Абӯҳанифа омад ва ишонро аз хоб бедор кард».
Мазҳаби Имоми Аъзам (р) ба ҳафт асл устувор мебошад: 1. Қуръон. 2. Суннат. 3. Қавли саҳоба. 4.Қиёсу раъй. 5. Истиҳсон. 6. Иҷмоъ. 7. Урф. Худи Абӯҳанифа (р) дар ин хусус фармудааст: «Барои истинботи аҳком нахуст ба китоби Худои Таъоло (Қуръон) муроҷиат мекунам. Агар аз китоби Худо ва суннати Пайғамбар (с) ҳукмеро истинбот карда натавонистам, аз гуфтаҳои саҳоба баҳра гирифта, бақияро раҳо менамоям ва ба қавли дигаре амал намекунам».
Яке аз усулҳои мазҳаби Абӯҳанифа он аст, ки ӯ дар ибодат ва муомилот осон мегирад. Масалан, вай чунин эътиқод дорад, ки ҳангоми наҷас (нопок) шудани либос ё ҷисм шустани он бо ҳар гуна моеи пок мисли гулоб, сирко, ки битавонанд наҷосатро бартараф намоянд, ҷоиз аст.
Ҳамчунин ӯ мегӯяд: «Ҳар гоҳ касе бихоҳад дар шаби торик намоз бихонад, вале бо кӯшиши зиёд натавонад ҷиҳат (самт)-и қибларо дуруст муайян кунад, (нофаҳмида) дар ғайри тарафи қибла намоз хонад, намозаш дуруст аст. Ҳарчанд, ки баъдан аз хатои худ огоҳ шавад ҳам намози хондааш раво мегардад.
Яъне, Абӯҳанифа дар аҳком хоҳони суҳулат ва осонӣ барои мардум мебошад. Худованди Таборак ва Таъоло дар сураи «Бақара» таъкид намудааст: «Худованд барои шумоён осониро мехоҳад ва хоҳони душворӣ нест».
Ҷиҳати дуюми усули мазҳаби ҳанафӣ ҷонибдорӣ аз фақирону заифон аст. Имом Абӯҳанифа барои кӯмак ба мустамандон закотро ба васоили зиннат (тилло, нуқра) ҷоиз медонад.
Дар мазҳаби Абӯҳанифа (р) риояти ҳурмати Инсон мақоми шоиста дорад. Чунончи, ба зан иҷозат медиҳад, то шахсан худро ба ақди издивоҷи марди дилхоҳи хеш дароварад. Агар марде духтари болиғашро ба ақди касе даровард, вале духтар розӣ набуд, чунин издивоҷ саҳеҳ нест.
Дар васфи мазҳаби ҳанафӣ Ҷоҳиз чунин гуфтааст: «Баъзе касон 50 сол машғули (омӯзишу тадриси) фиқҳу тафсир шуда, бо фақеҳон нишаста, аз онҳо омӯхтаанд, вале дар қазову фатвову содир кардани ҳукм мушкилӣ мекашанд. Аммо дар муддати як сол, ки фиқҳи ҳанафӣ ё монанди онро мехонанд ва бо усули фиқҳ ошно мешаванд, лоиқи мақоми қазо ва ҳукумати як шаҳристон мегарданд. Чанд рӯзе омӯхтани фиқҳи ҳанафӣ мутобиқи чандин соли таълими фиқҳи дигарон аст.
✏️Имоми Аъзам (р) зимни тадрис тамоми истеъдоди худро ба кор мебурд. Шогирдони ӯ ҳар кадом алломаи даврон буданд. Шайх Аттор дар «Панднома»-аш мегӯяд:
Соҳибаш Бӯюсуфи Қозӣ шуда,
В-аз Муҳаммад Зулманан розӣ шуда,
Шофеӣ, Идрис, Молик бо Зуфар.
Ёфт з-эшон дини Аҳмад зебу фар.
✏️Яке аз шогирдони маъруфи Имоми Аъзам (р) Абӯюсуф Муҳаммади Қозӣ (113-182 ҳиҷрӣ) мебошад.
Ӯ дар оғози таҳсил бо сабаби камбизоатӣ маҷбур шуд дарсро монда, барои рӯзгузаронӣ кор кунад. Абӯҳанифа (р) ӯро аз ҷиҳати молиявӣ дастгирӣ намуда, аз нав ба таҳсил ҷалб кард. Ба қавли Муҳаммад Рауфи Таваккулӣ ӯ китобҳои зиёдеро дар ибодат, муомилот ва ҳудуд навиштааст, ки машҳуртарини онҳо «Алхироҷ» мебошад. Дар бораи фазлу дониши Абӯюсуф Ҳилол ибни Яҳё гуфтааст. «Абӯюсуф дар улуми тафсир, таърих ва одобу русуми араби ҷоҳилият бисёр доно буд». Ӯ дорои ҳофизаи қавӣ буда, аҳодиси зиёдеро азёд медонист.
Шогирди дигари шинохтаи Абӯҳанифа Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Ҳасани Шайбонӣ (132- 187 ҳиҷрӣ) мебошад. Имом Шофеӣ дар сифати Муҳаммади Шайбонӣ гуфтааст: «Вай аз фасеҳтарин мардумон ба шумор мерафт. Ҳар гоҳ сӯҳбат менамуд, шунаванда гумон мекард, ки Қуръон ба забони ӯ нозил шудааст».
Шайбонӣ қариб 60 китоб навиштааст, ки машҳуртаринашон «Алмабсут», «Ҷомеъ ул кабир», «Ҷомеъ ус сағир», «Сияр ул кабир» мебошанд.
Зуфар ибни Ҳузайл низ аз шогирдони пешқадами Имоми Аъзам (р) ба шумор мерафт. Ӯ аз ҷиҳати модарӣ форснажод буд.Зуфар дар Кӯфа қозӣ буда, назариёти Абӯҳанифаро тарғиб кардааст.
Ҳамчунин Ҳасан ибни Зиёд, Абулҳасани Кархӣ, Абӯабдуллоҳи Гургонӣ, Алӣ ибни Муҳаммадӣ Баздавӣ, Абӯбакри Кошонӣ низ аз шогирдони мӯътабари Абӯҳанифа (р) мебошанд.
4️⃣. Мазҳаби ҳанафӣ
Имом Ҷалолиддини Суютӣ дар сифати Имоми Аъзам (р) гуфтааст: «Аввалин шахсе, ки дар илми фиқҳ китоб тасниф намудааст, Абӯҳанифа мебошад». Назр ибни Шамил мегӯяд: «Мардум аз илми фиқҳ дар хоб буданд, то он ки Абӯҳанифа омад ва ишонро аз хоб бедор кард».
Мазҳаби Имоми Аъзам (р) ба ҳафт асл устувор мебошад: 1. Қуръон. 2. Суннат. 3. Қавли саҳоба. 4.Қиёсу раъй. 5. Истиҳсон. 6. Иҷмоъ. 7. Урф. Худи Абӯҳанифа (р) дар ин хусус фармудааст: «Барои истинботи аҳком нахуст ба китоби Худои Таъоло (Қуръон) муроҷиат мекунам. Агар аз китоби Худо ва суннати Пайғамбар (с) ҳукмеро истинбот карда натавонистам, аз гуфтаҳои саҳоба баҳра гирифта, бақияро раҳо менамоям ва ба қавли дигаре амал намекунам».
Яке аз усулҳои мазҳаби Абӯҳанифа он аст, ки ӯ дар ибодат ва муомилот осон мегирад. Масалан, вай чунин эътиқод дорад, ки ҳангоми наҷас (нопок) шудани либос ё ҷисм шустани он бо ҳар гуна моеи пок мисли гулоб, сирко, ки битавонанд наҷосатро бартараф намоянд, ҷоиз аст.
Ҳамчунин ӯ мегӯяд: «Ҳар гоҳ касе бихоҳад дар шаби торик намоз бихонад, вале бо кӯшиши зиёд натавонад ҷиҳат (самт)-и қибларо дуруст муайян кунад, (нофаҳмида) дар ғайри тарафи қибла намоз хонад, намозаш дуруст аст. Ҳарчанд, ки баъдан аз хатои худ огоҳ шавад ҳам намози хондааш раво мегардад.
Яъне, Абӯҳанифа дар аҳком хоҳони суҳулат ва осонӣ барои мардум мебошад. Худованди Таборак ва Таъоло дар сураи «Бақара» таъкид намудааст: «Худованд барои шумоён осониро мехоҳад ва хоҳони душворӣ нест».
Ҷиҳати дуюми усули мазҳаби ҳанафӣ ҷонибдорӣ аз фақирону заифон аст. Имом Абӯҳанифа барои кӯмак ба мустамандон закотро ба васоили зиннат (тилло, нуқра) ҷоиз медонад.
Дар мазҳаби Абӯҳанифа (р) риояти ҳурмати Инсон мақоми шоиста дорад. Чунончи, ба зан иҷозат медиҳад, то шахсан худро ба ақди издивоҷи марди дилхоҳи хеш дароварад. Агар марде духтари болиғашро ба ақди касе даровард, вале духтар розӣ набуд, чунин издивоҷ саҳеҳ нест.
Дар васфи мазҳаби ҳанафӣ Ҷоҳиз чунин гуфтааст: «Баъзе касон 50 сол машғули (омӯзишу тадриси) фиқҳу тафсир шуда, бо фақеҳон нишаста, аз онҳо омӯхтаанд, вале дар қазову фатвову содир кардани ҳукм мушкилӣ мекашанд. Аммо дар муддати як сол, ки фиқҳи ҳанафӣ ё монанди онро мехонанд ва бо усули фиқҳ ошно мешаванд, лоиқи мақоми қазо ва ҳукумати як шаҳристон мегарданд. Чанд рӯзе омӯхтани фиқҳи ҳанафӣ мутобиқи чандин соли таълими фиқҳи дигарон аст.
5️⃣. Хизмати Абӯҳанифа ба забони форсӣ
✏️Бо густариши ислом доираи забони арабӣ берун аз нимҷазираи Араб густариш ёфт. Мардуми Миср, Лубнон, як қисми Сурияву Ироқ, ки арабзабон набуданд, забони арабиро қабул карданд. Яке аз хизматҳои шоёни Абӯҳанифа он аст, ки ӯ тавонист мақоми расмии забони форсиро нигоҳ дорад. Ӯ забони форсиро баъди арабӣ забони дуюми ислом эълон кард. Ҳамчунин тафсири Қуръон ва хондани намоз ба форсиро иҷозат дод. Муҳаммад Ҷаводи Машкур дар ин бобат навиштааст: « Имом Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит ибни Қайс ибни Марзбон нахустин фақеҳест, ки адои намоз, сиғаҳои шаръӣ ва ҳатто тарҷумаи Қуръонро ба забони порсии дарӣ, раво донист. Чунон, ки мебинем, нахустин асари забони форсии дарӣ тарҷумаҳо ва тафсирҳо аз Қуръон бо ин забон аст. Агар порсии дарӣ забони мусулмонони Эрон намешуд ва фуқаҳои бузурге мисли Абӯҳанифа ба ҷонишин сохтани он забон дар адои намоз ва сиғаҳои шаръӣ фатво намедоданд, ва Абӯнасри Машкон – муншӣ ва дабири дарбори Ғазнавӣ онро забони китоби девони давлатии Эрон намесохт, ҳаргиз он забон наметавонист дар Эрон пойдор бимонад, балки монанди дигар мамолики фатҳшуда чун Шом (Сурия) ва шимоли Африқо батадриҷ забони миллат аз байн рафтаву забони арабӣ ҷои онро мегирифт». (Б.Рустамзода «Имоми Аъзам (Абӯҳанифа) кист?» Душанбе 1999)
Ба гуфтаи олими тоҷик Н.Неъматов дар Осиёи Миёнаи давраи Сомониён мазҳаби ҳанафӣ ба таври расмӣ оини давлатдорӣ ба шумор мерафт. Дар он давра забони форсӣ дар баробари забони арабӣ, забони илму адаб, нигориш ва давлатдорӣ буд. Минбаъд то солҳои бистуми асри ХХ дар Осиёи Миёна забони аҳли дарбор форсӣ боқӣ монд. Ҳатто дар нимҷазираи Ҳинд тӯли 8 аср форсӣ забони давлатдорӣ ба шумор мерафт.
Фатвои Абӯҳанифа (р) бесабаб набуд:
Назди Худованди Таборак ва Таъоло маҳбубтарини забонҳо арабӣ ва форсӣ мебошанд. Ба қавли Имом Замахшарӣ дар Қуръони азимушшаън 101 калимаи форсиро дучор шудан мумкин аст. Чунончи «Сиҷҷил» ҳамон сангу гили форсист.
Худи ҳазрати Муҳаммад (с) низ чанд калимаи форсиро медонистанд. Рӯзе он ҳазрат (с) Салмони Форсӣ (р)-ро диданд, ки аз сабаби дарди шикам рӯй ба замин ниҳода хобидаанд. Расули Акрам (с) пурсиданд: Ё Салмон,а шикам дард?» (Эй Салмон, оё дарди шикам ҳастед?) Салмони Форсӣ (р) гуфтанд: «Наъам, ё Расулаллоҳ (с)» Паёмбари гиромӣ (с) фармуданд: «Қум, фа селлӣ» (Бархезед ва намоз хонед). Ин ибораро Асадии Тӯсӣ дар китоби «Мунозираи Арабу Аҷам» ба риштаи назм дароварда чунин нигоштааст:
Ҳам з-Ибни Амома хабар омад, ки фариштаст,
Дар соягаҳи Арш ба тасбеҳ дуохон.
Гуфтор ҳама порсии поку латиф аст,
Бар ҳамду санои малаку воҳиди Маннон.
Салмон к-аз ин порсӣ асту ба Муҳаммад (с)
Иқрор наёвард касе пеш зи Салмон
В-ар баҳри «шикам» дар сухан порсиаш гуфт,
Пайғамбари пурсо чу ғамин дидашу пазмон…
Ҳазрати Муҳаммад (с) дар ситоиши форсиён ба зоҳиршавии ҳазрати Имоми Аъзам (р) ва дигар олимону авлиё дар як ҳадисашон ва ишорае кардаанд: «Агар илм дар Сурайё овезон мебуд, ҳароина мардоне аз форс ба он ноил мешуданд».
6️⃣. Сарватмандӣ ва саховати Абӯҳанифа (р)
✏️Тавре дар боло ишора кардем, Имоми Аъзам (р) муддати зиёде ба шогирдаш Абӯюсуф (р) кӯмаки молиявӣ мекард. Дар ин хусус Абӯюсуф гуфтааст: «Муддати бист сол сарфи ман ва хонаводаамро Имоми Аъзам (р) медод. Ман касеро надидаам, ки сифатҳои некаш аз Абӯҳанифа (р) бештар бошад».
Агар яке аз шогирдонаш нияти ақди никоҳ мекард, Имоми Аъзам (р) хароҷоти тӯи ӯро мепардохт. Алалхусус уламоро дастгирӣ мекард. Дар ин хусус Абуисроил гуфтааст: «Имоми Аъзам (р) хеле сахтӣ буд. Ёронашро тасаллӣ медод. Дар рӯзҳои ид бо пулу мол кӯмак менамуд. Бахусус ба уламо мувофиқи мартабаашон ёрии моддӣ мерасонд».
Бағдодӣ дар «Таърихи Бағдод» гуфтааст: «Абӯҳанифа суд (фоида)-и тиҷорати солонаашро ҷамъ мекард ва аз он барои устодону муҳаддисин либосу ғизо таҳия менамуд».
Суфён ибни Айино гуфтааст: « Абӯҳанифа (р) шахси ҷавоб (дасткушод) ва олиҳиммат буд. Ба мардум пулу моли бисёр медод ва мебахшид. Метавонам бигӯям, ки тамоми фоидаи молашро инфоқ мекард. Дафъае ба сӯи ман ҳадя фиристод. Аз зиёдии он дар ҳайрат афтодам. Пас аз ин кор ба шогирдонаш шикоят намудам.
✏️Бо густариши ислом доираи забони арабӣ берун аз нимҷазираи Араб густариш ёфт. Мардуми Миср, Лубнон, як қисми Сурияву Ироқ, ки арабзабон набуданд, забони арабиро қабул карданд. Яке аз хизматҳои шоёни Абӯҳанифа он аст, ки ӯ тавонист мақоми расмии забони форсиро нигоҳ дорад. Ӯ забони форсиро баъди арабӣ забони дуюми ислом эълон кард. Ҳамчунин тафсири Қуръон ва хондани намоз ба форсиро иҷозат дод. Муҳаммад Ҷаводи Машкур дар ин бобат навиштааст: « Имом Абӯҳанифа Нӯъмон ибни Собит ибни Қайс ибни Марзбон нахустин фақеҳест, ки адои намоз, сиғаҳои шаръӣ ва ҳатто тарҷумаи Қуръонро ба забони порсии дарӣ, раво донист. Чунон, ки мебинем, нахустин асари забони форсии дарӣ тарҷумаҳо ва тафсирҳо аз Қуръон бо ин забон аст. Агар порсии дарӣ забони мусулмонони Эрон намешуд ва фуқаҳои бузурге мисли Абӯҳанифа ба ҷонишин сохтани он забон дар адои намоз ва сиғаҳои шаръӣ фатво намедоданд, ва Абӯнасри Машкон – муншӣ ва дабири дарбори Ғазнавӣ онро забони китоби девони давлатии Эрон намесохт, ҳаргиз он забон наметавонист дар Эрон пойдор бимонад, балки монанди дигар мамолики фатҳшуда чун Шом (Сурия) ва шимоли Африқо батадриҷ забони миллат аз байн рафтаву забони арабӣ ҷои онро мегирифт». (Б.Рустамзода «Имоми Аъзам (Абӯҳанифа) кист?» Душанбе 1999)
Ба гуфтаи олими тоҷик Н.Неъматов дар Осиёи Миёнаи давраи Сомониён мазҳаби ҳанафӣ ба таври расмӣ оини давлатдорӣ ба шумор мерафт. Дар он давра забони форсӣ дар баробари забони арабӣ, забони илму адаб, нигориш ва давлатдорӣ буд. Минбаъд то солҳои бистуми асри ХХ дар Осиёи Миёна забони аҳли дарбор форсӣ боқӣ монд. Ҳатто дар нимҷазираи Ҳинд тӯли 8 аср форсӣ забони давлатдорӣ ба шумор мерафт.
Фатвои Абӯҳанифа (р) бесабаб набуд:
Назди Худованди Таборак ва Таъоло маҳбубтарини забонҳо арабӣ ва форсӣ мебошанд. Ба қавли Имом Замахшарӣ дар Қуръони азимушшаън 101 калимаи форсиро дучор шудан мумкин аст. Чунончи «Сиҷҷил» ҳамон сангу гили форсист.
Худи ҳазрати Муҳаммад (с) низ чанд калимаи форсиро медонистанд. Рӯзе он ҳазрат (с) Салмони Форсӣ (р)-ро диданд, ки аз сабаби дарди шикам рӯй ба замин ниҳода хобидаанд. Расули Акрам (с) пурсиданд: Ё Салмон,а шикам дард?» (Эй Салмон, оё дарди шикам ҳастед?) Салмони Форсӣ (р) гуфтанд: «Наъам, ё Расулаллоҳ (с)» Паёмбари гиромӣ (с) фармуданд: «Қум, фа селлӣ» (Бархезед ва намоз хонед). Ин ибораро Асадии Тӯсӣ дар китоби «Мунозираи Арабу Аҷам» ба риштаи назм дароварда чунин нигоштааст:
Ҳам з-Ибни Амома хабар омад, ки фариштаст,
Дар соягаҳи Арш ба тасбеҳ дуохон.
Гуфтор ҳама порсии поку латиф аст,
Бар ҳамду санои малаку воҳиди Маннон.
Салмон к-аз ин порсӣ асту ба Муҳаммад (с)
Иқрор наёвард касе пеш зи Салмон
В-ар баҳри «шикам» дар сухан порсиаш гуфт,
Пайғамбари пурсо чу ғамин дидашу пазмон…
Ҳазрати Муҳаммад (с) дар ситоиши форсиён ба зоҳиршавии ҳазрати Имоми Аъзам (р) ва дигар олимону авлиё дар як ҳадисашон ва ишорае кардаанд: «Агар илм дар Сурайё овезон мебуд, ҳароина мардоне аз форс ба он ноил мешуданд».
6️⃣. Сарватмандӣ ва саховати Абӯҳанифа (р)
✏️Тавре дар боло ишора кардем, Имоми Аъзам (р) муддати зиёде ба шогирдаш Абӯюсуф (р) кӯмаки молиявӣ мекард. Дар ин хусус Абӯюсуф гуфтааст: «Муддати бист сол сарфи ман ва хонаводаамро Имоми Аъзам (р) медод. Ман касеро надидаам, ки сифатҳои некаш аз Абӯҳанифа (р) бештар бошад».
Агар яке аз шогирдонаш нияти ақди никоҳ мекард, Имоми Аъзам (р) хароҷоти тӯи ӯро мепардохт. Алалхусус уламоро дастгирӣ мекард. Дар ин хусус Абуисроил гуфтааст: «Имоми Аъзам (р) хеле сахтӣ буд. Ёронашро тасаллӣ медод. Дар рӯзҳои ид бо пулу мол кӯмак менамуд. Бахусус ба уламо мувофиқи мартабаашон ёрии моддӣ мерасонд».
Бағдодӣ дар «Таърихи Бағдод» гуфтааст: «Абӯҳанифа суд (фоида)-и тиҷорати солонаашро ҷамъ мекард ва аз он барои устодону муҳаддисин либосу ғизо таҳия менамуд».
Суфён ибни Айино гуфтааст: « Абӯҳанифа (р) шахси ҷавоб (дасткушод) ва олиҳиммат буд. Ба мардум пулу моли бисёр медод ва мебахшид. Метавонам бигӯям, ки тамоми фоидаи молашро инфоқ мекард. Дафъае ба сӯи ман ҳадя фиристод. Аз зиёдии он дар ҳайрат афтодам. Пас аз ин кор ба шогирдонаш шикоят намудам.
Яке аз шогирдонаш гуфт: «Агар ҳадяи барои Саид ибни Аруба фиристодаро медидед чӣ мегуфтед?»
Шақиқ нақл мекунад, ки Абӯҳанифа ҳамроҳи мо дар роҳе мерафт. Шахсе маро дида, самти ҳаракаташро, ки сӯи мо буд, тағйир дод. Имом ӯро ҷониби худ хонда пурсид:
-Чаро роҳатро дигар кардӣ?
Ӯ гуфт: - Ман аз Шумо 10 ҳазор дирҳам қарздорам. Бо сабаби тангдастӣ онро адо карда наметавонам. Ҳоло Шуморо дида, дар хиҷолат мондам.
Абӯҳанифа гуфт: -Ман он маблағи қарзро бахшидам.
Яке аз шуаро гуфтааст: «Чӣ хуб аст, ки дину дунё ба ҳам ҷамъ шаванд» (Яъне, чӣ хуш аст, агар касе ҳам молу сарват дошта бошаду ҳам диёнат). Абӯҳанифа (р) марде буд, ки аз се неъмати бузург бархурдор буд:
1,Бениёзӣ (Ба касе мӯҳтоҷ набуд). 2. Ҷамъи илму фиқҳ. 3. Ҷамъи ибодату тақво.
7️⃣. Тақводории Имоми Аъзам (р)
✏️Нӯъмон ибни Собитро барои он Абӯҳанифа мегуфтанд, ки ӯ дар ақидаи динии худ пойдор, устувор, пойбарҷо ва ҳақиқӣ будааст.
Дар парҳезкорию ибодат Имоми Азам (р) намунаи давру замон ба ҳисоб мерафт. Шабҳо хеле кам мехобид, то ҷое, ки вайро ба хотири кӯшиши зиёд кардан дар намоз «ватад», яъне мехи кӯбидаву устувор меномиданд. Шабзиндадорӣ карда мегирист. Ҳатто ҳамсояҳо садои ҳузнолудашро мешуниданду дилашон ба ҳолаш месӯхт.
Имоми Аъзам (р) дар хариду фурӯш ва ҳақгузорӣ тақвою адолатро риоя мекард. Чунончи, Ҳаф- ибни Абдураҳмон бо Имом Аъзам (р) шарики тиҷоратӣ буд. Рӯзе Абӯҳанифа (р) ба ӯ молу либосвориро барои фурӯхтан фиристод. Аз дохили либосҳо якеаш нуқсон доштанашро низ таъкид намуд, то Ҳафс зимни фурӯхтан ба харидор он нуқсонро баён намояд. Ҳафс ҳамаи онҳоро фурӯхт, вале аз хотираш баромад, ки нуқси он либосро ба харидор бигӯяд. Чун Имоми Аъзам (р) аз ин ҳодиса огоҳ гардид, тамоми он маблағро, ки бо 30 000 дирҳам баробар буд, ба ҳоҷатмандон садақа кард.
Ҳафс, ки сӣ сол бо Абӯҳанифа дар тиҷорат ҳамкорӣ кардаву аз илму амали он кас баҳра гирифта буд, чунин мегӯяд: «Ман дар давоми ҳаёти худ бисёре аз уламо, фуқаҳо, тақводорон ва тарки дунё намудагонро дидам ва дар сӯҳбати ишон будам, лекин монанди Абӯҳанифа ҳамаи хислатҳоро ҷамъ намудаӣ шахсро то ҳол пайдо накардаам».
Дар хусуси ҷавонмардӣ ва риояти ҳаққи ҳамсоягӣ ҳикоя мекунанд, ки Имоми Аъзам (р) ҳамсояи ҷавоне дошт. Рӯзҳо кор карда шабонгоҳ маст ба хона меомаду то нисфишабӣ сурудхонӣ мекард. Абӯҳанифа (р), ки то субҳидам машғули ибодат буд, садои ҷавонро мешунид. Бо вуҷуди нороҳат шудан, ба хотири риояи ҳаққи ҳамсоягӣ ба ҷавон чизе намегуфт. Шабе садои ҷавонро нашуниду саҳаргоҳон аз ҳамсоягон сабаб пурсид. Онҳо гуфтанд, ки ҷавонро бо гуноҳе зиндонӣ кардаанд. Имоми Аъзам (р) бо шунидани ин дарҳол назди амир рафт. Амир ба эҳтироми Имоми Аъзам (р) аз ҷо бархоста, салом намуду сабаби ташрифашро пурсид. Имоми Аъзам (р) воқеаро баён карда, аз маҳбас озод намудани ҳамсояашро хоҳиш намуд. Бо супориши амир зуд он ҷавонро аз зиндон озод карданд. Ҷавон ба хотири ӯ назди амир рафтани Абӯҳанифаро фаҳмида, тавба карду шахси тақводор шуд.
Шақиқ нақл мекунад, ки Абӯҳанифа ҳамроҳи мо дар роҳе мерафт. Шахсе маро дида, самти ҳаракаташро, ки сӯи мо буд, тағйир дод. Имом ӯро ҷониби худ хонда пурсид:
-Чаро роҳатро дигар кардӣ?
Ӯ гуфт: - Ман аз Шумо 10 ҳазор дирҳам қарздорам. Бо сабаби тангдастӣ онро адо карда наметавонам. Ҳоло Шуморо дида, дар хиҷолат мондам.
Абӯҳанифа гуфт: -Ман он маблағи қарзро бахшидам.
Яке аз шуаро гуфтааст: «Чӣ хуб аст, ки дину дунё ба ҳам ҷамъ шаванд» (Яъне, чӣ хуш аст, агар касе ҳам молу сарват дошта бошаду ҳам диёнат). Абӯҳанифа (р) марде буд, ки аз се неъмати бузург бархурдор буд:
1,Бениёзӣ (Ба касе мӯҳтоҷ набуд). 2. Ҷамъи илму фиқҳ. 3. Ҷамъи ибодату тақво.
7️⃣. Тақводории Имоми Аъзам (р)
✏️Нӯъмон ибни Собитро барои он Абӯҳанифа мегуфтанд, ки ӯ дар ақидаи динии худ пойдор, устувор, пойбарҷо ва ҳақиқӣ будааст.
Дар парҳезкорию ибодат Имоми Азам (р) намунаи давру замон ба ҳисоб мерафт. Шабҳо хеле кам мехобид, то ҷое, ки вайро ба хотири кӯшиши зиёд кардан дар намоз «ватад», яъне мехи кӯбидаву устувор меномиданд. Шабзиндадорӣ карда мегирист. Ҳатто ҳамсояҳо садои ҳузнолудашро мешуниданду дилашон ба ҳолаш месӯхт.
Имоми Аъзам (р) дар хариду фурӯш ва ҳақгузорӣ тақвою адолатро риоя мекард. Чунончи, Ҳаф- ибни Абдураҳмон бо Имом Аъзам (р) шарики тиҷоратӣ буд. Рӯзе Абӯҳанифа (р) ба ӯ молу либосвориро барои фурӯхтан фиристод. Аз дохили либосҳо якеаш нуқсон доштанашро низ таъкид намуд, то Ҳафс зимни фурӯхтан ба харидор он нуқсонро баён намояд. Ҳафс ҳамаи онҳоро фурӯхт, вале аз хотираш баромад, ки нуқси он либосро ба харидор бигӯяд. Чун Имоми Аъзам (р) аз ин ҳодиса огоҳ гардид, тамоми он маблағро, ки бо 30 000 дирҳам баробар буд, ба ҳоҷатмандон садақа кард.
Ҳафс, ки сӣ сол бо Абӯҳанифа дар тиҷорат ҳамкорӣ кардаву аз илму амали он кас баҳра гирифта буд, чунин мегӯяд: «Ман дар давоми ҳаёти худ бисёре аз уламо, фуқаҳо, тақводорон ва тарки дунё намудагонро дидам ва дар сӯҳбати ишон будам, лекин монанди Абӯҳанифа ҳамаи хислатҳоро ҷамъ намудаӣ шахсро то ҳол пайдо накардаам».
Дар хусуси ҷавонмардӣ ва риояти ҳаққи ҳамсоягӣ ҳикоя мекунанд, ки Имоми Аъзам (р) ҳамсояи ҷавоне дошт. Рӯзҳо кор карда шабонгоҳ маст ба хона меомаду то нисфишабӣ сурудхонӣ мекард. Абӯҳанифа (р), ки то субҳидам машғули ибодат буд, садои ҷавонро мешунид. Бо вуҷуди нороҳат шудан, ба хотири риояи ҳаққи ҳамсоягӣ ба ҷавон чизе намегуфт. Шабе садои ҷавонро нашуниду саҳаргоҳон аз ҳамсоягон сабаб пурсид. Онҳо гуфтанд, ки ҷавонро бо гуноҳе зиндонӣ кардаанд. Имоми Аъзам (р) бо шунидани ин дарҳол назди амир рафт. Амир ба эҳтироми Имоми Аъзам (р) аз ҷо бархоста, салом намуду сабаби ташрифашро пурсид. Имоми Аъзам (р) воқеаро баён карда, аз маҳбас озод намудани ҳамсояашро хоҳиш намуд. Бо супориши амир зуд он ҷавонро аз зиндон озод карданд. Ҷавон ба хотири ӯ назди амир рафтани Абӯҳанифаро фаҳмида, тавба карду шахси тақводор шуд.
8️⃣. Васияти Имоми Аъзам (р)
✍🏻 Абӯҳанифа (р) ба шогирдаш Абӯюсуфи Қозӣ Яъқуб ибни Иброҳими Ансорӣ (р) васиятномае иршод кард, ки намунае аз онро пешкаш месозем:
-Аз хандидани зиёд парҳез кун, ки дилро мемиронад.
- Ҳар гоҳ сухан гӯӣ дод мазан.
- Дар пеши мардум бештар ба зикри Худо машғул бош то аз ту биёмӯзанд.
-Барои худат як миқдор вақт муайян кун, ки дар он баъд аз намозҳо Қуръон бихонӣ ва ба зикри Худо машғул бошӣ.
-Ҳар моҳ чанд рӯзро барои худат муайян кун, ки дар он рӯза бигирӣ, то дигарон аз ту пайравӣ кунанд. Ҳаргиз ба он миқдор ибодат иктифо макун, ки авом ба он иктифо мекунанд.
- Ҳеҷ гоҳ дар корҳои динӣ ва дунявӣ бепарво мабош, зеро Худованди Мутаъол аз ҳама чиз аз ту хоҳад пурсид.
- Қабристон ва маконҳои муқаддасро бисёр зиёрат кун ва ба мулоқоти уламову машоих бештар рав.
- Аз лаънат фиристодани бисёр ва дашномдиҳӣ забонатро нигоҳ дор!
9️⃣. Муҳарифии Имоми Аъзам (р) дар Тоҷикистон
То соҳибистиқлол шудани кишварамон аксари аҳолии кишвар гарчанде ба саволи «Мазҳаб ба кӣ дорӣ?» «Ба Имоми Аъзам» (р) гӯянд ҳам, дар хусуси шахсияти ин абармард тасаввуроти ночиз доштанд. Дар матбуот низ хеле кам маълумот чоп мешуд. Ҳафтаномаҳои «Чархи гардун», «Наҷот» ва маҷаллаҳои «Тоҷикистон», «Сафинаи умед» аз ҷумлаи аввалин нашрияҳое буданд, ки ба ҳамватанонамон аз зиндагию таълимоти Имом Абӯҳанифа (р) маълумот ба табъ расонидаанд. Таи чанд соли истиқлолият китобҳои «Ақоиди Имоми Аъзам» (Муҳаммадсабури Бухорӣ), «Имоми Аъзам (Абӯҳанифа) кист? (Б.Рустамзод), «Чаҳор имоми аҳли суннат ва ҷамоат» (таҳияи Мисбоҳиддини Нарзиқул) «Зиндагӣ ва осори Абӯҳанифа» (Муҳаммадшариф Ҳикматзода) ба дасти хонандагон расиданд. Пас аз соли 2009-ро Соли бузургдошти Имоми Аъзам (р) эълон кардани Сардори давлатамон таваҷҷӯҳ ба таҳқиқи зиндагиномаю осори «Чароғи умматони Муҳаммад (с)» зиёд шуд. Инро аз мақолаҳои ду ҳафтаи охир дар ВАО-и кишварамон ба табърасида дидан мумкин аст.
Умед мекунем, ки вобаста ба гиромидошти ин сана таҳқиқоти илмӣ оиди зиндагию осори пешвои мазҳабамон густариш ёфта, дар роҳи баланд бардоштани маънавиёти ҳамватанонамон корҳои зиёде ба сомон хоҳанд расид.
✍🏻 Абӯҳанифа (р) ба шогирдаш Абӯюсуфи Қозӣ Яъқуб ибни Иброҳими Ансорӣ (р) васиятномае иршод кард, ки намунае аз онро пешкаш месозем:
-Аз хандидани зиёд парҳез кун, ки дилро мемиронад.
- Ҳар гоҳ сухан гӯӣ дод мазан.
- Дар пеши мардум бештар ба зикри Худо машғул бош то аз ту биёмӯзанд.
-Барои худат як миқдор вақт муайян кун, ки дар он баъд аз намозҳо Қуръон бихонӣ ва ба зикри Худо машғул бошӣ.
-Ҳар моҳ чанд рӯзро барои худат муайян кун, ки дар он рӯза бигирӣ, то дигарон аз ту пайравӣ кунанд. Ҳаргиз ба он миқдор ибодат иктифо макун, ки авом ба он иктифо мекунанд.
- Ҳеҷ гоҳ дар корҳои динӣ ва дунявӣ бепарво мабош, зеро Худованди Мутаъол аз ҳама чиз аз ту хоҳад пурсид.
- Қабристон ва маконҳои муқаддасро бисёр зиёрат кун ва ба мулоқоти уламову машоих бештар рав.
- Аз лаънат фиристодани бисёр ва дашномдиҳӣ забонатро нигоҳ дор!
9️⃣. Муҳарифии Имоми Аъзам (р) дар Тоҷикистон
То соҳибистиқлол шудани кишварамон аксари аҳолии кишвар гарчанде ба саволи «Мазҳаб ба кӣ дорӣ?» «Ба Имоми Аъзам» (р) гӯянд ҳам, дар хусуси шахсияти ин абармард тасаввуроти ночиз доштанд. Дар матбуот низ хеле кам маълумот чоп мешуд. Ҳафтаномаҳои «Чархи гардун», «Наҷот» ва маҷаллаҳои «Тоҷикистон», «Сафинаи умед» аз ҷумлаи аввалин нашрияҳое буданд, ки ба ҳамватанонамон аз зиндагию таълимоти Имом Абӯҳанифа (р) маълумот ба табъ расонидаанд. Таи чанд соли истиқлолият китобҳои «Ақоиди Имоми Аъзам» (Муҳаммадсабури Бухорӣ), «Имоми Аъзам (Абӯҳанифа) кист? (Б.Рустамзод), «Чаҳор имоми аҳли суннат ва ҷамоат» (таҳияи Мисбоҳиддини Нарзиқул) «Зиндагӣ ва осори Абӯҳанифа» (Муҳаммадшариф Ҳикматзода) ба дасти хонандагон расиданд. Пас аз соли 2009-ро Соли бузургдошти Имоми Аъзам (р) эълон кардани Сардори давлатамон таваҷҷӯҳ ба таҳқиқи зиндагиномаю осори «Чароғи умматони Муҳаммад (с)» зиёд шуд. Инро аз мақолаҳои ду ҳафтаи охир дар ВАО-и кишварамон ба табърасида дидан мумкин аст.
Умед мекунем, ки вобаста ба гиромидошти ин сана таҳқиқоти илмӣ оиди зиндагию осори пешвои мазҳабамон густариш ёфта, дар роҳи баланд бардоштани маънавиёти ҳамватанонамон корҳои зиёде ба сомон хоҳанд расид.
1️⃣0️⃣. ШОГИРДОНИ МАКТАБИ АБӮҲАНИФА
✏️Имом Абӯҳанифа шогирдони зиёде доштааст. Зуфар ибни Ҳузайл, Довуди Тойӣ, Абӯюсуфи Қозӣ, Абӯмутеъи Балхӣ, Муҳаммад ибни Ҳасани Шайбонӣ, Асад ибни Амрӯи Балхӣ, Ҳасан ибни Зиёди Луълуъӣ, Абдуллоҳ ибни Муборак, Абдулкарими Ҷурҷонӣ, Абӯнаими машҳур, Вакиъ ва писараш Ҳаммод аз шогирдони саршиноси ӯ мебошанд. Машҳуртарин асарҳои Абӯҳанифа: "Муснад" дар ҳадис, ки ҷамъоварии шогирдони ӯст; "Ал-махориҷ" дар фиқҳ, ки ба ривояти Абӯюсуф аз ӯст; "Фиқҳулакбар", ки ақоиди асили Абӯҳанифаро нишон медиҳад; "Алъолим валмутааллим" ва "Фиқҳулабсат".
Имоми Аъзам дар фиқҳ аввалин имом аз имомони аҳли суннат аст ва мазҳабҳои Молик ибни Анас, Муҳаммад Идриси Шофеӣ ва Аҳмади Ҳанбал пас аз ӯ пайдо шудаанд. Аз ҳамин ҷост, ки ӯро Имоми Аъзам, яъне "имоми бузургтарин" гуфтаанд.
Теъдоди зиёди мусулмонони ҷаҳон пайрави мазҳаби Абӯҳанифа мебошанд. Минҷумла, бештари аҳолии мусулмони Туркия, Албания, атрофии Балкан, Албания, кишварҳои Осиёи Марказӣ, Афғонистон, Покистон, Ҳинд, Чин ва Ироқ пайравони ҳанафия ҳастанд.
1️⃣1️⃣. ЧАНД НАСИҲАТ АЗ ИМОМИ АЪЗАМ (Р)
1, Бар он чӣ, ки Худованд аз молу дунё ва мақому мартаба ба ту иноят кардааст, қаноат кун.
2, Он чӣ дар даст дорӣ ботадбир сарф кун, то мӯҳтоҷи мардум нашавӣ.
3, Қадри худатро дар чашми дигарон беарзиш макун.
4. Аз дахолат кардан ба корҳои пучу бемаънӣ худдорӣ намо.
5. Дар корҳо нияти худро холис гардон ва дар ҳар сурат кӯшиш кун, ки ҳалол бихӯрӣ.
✏️Имом Абӯҳанифа шогирдони зиёде доштааст. Зуфар ибни Ҳузайл, Довуди Тойӣ, Абӯюсуфи Қозӣ, Абӯмутеъи Балхӣ, Муҳаммад ибни Ҳасани Шайбонӣ, Асад ибни Амрӯи Балхӣ, Ҳасан ибни Зиёди Луълуъӣ, Абдуллоҳ ибни Муборак, Абдулкарими Ҷурҷонӣ, Абӯнаими машҳур, Вакиъ ва писараш Ҳаммод аз шогирдони саршиноси ӯ мебошанд. Машҳуртарин асарҳои Абӯҳанифа: "Муснад" дар ҳадис, ки ҷамъоварии шогирдони ӯст; "Ал-махориҷ" дар фиқҳ, ки ба ривояти Абӯюсуф аз ӯст; "Фиқҳулакбар", ки ақоиди асили Абӯҳанифаро нишон медиҳад; "Алъолим валмутааллим" ва "Фиқҳулабсат".
Имоми Аъзам дар фиқҳ аввалин имом аз имомони аҳли суннат аст ва мазҳабҳои Молик ибни Анас, Муҳаммад Идриси Шофеӣ ва Аҳмади Ҳанбал пас аз ӯ пайдо шудаанд. Аз ҳамин ҷост, ки ӯро Имоми Аъзам, яъне "имоми бузургтарин" гуфтаанд.
Теъдоди зиёди мусулмонони ҷаҳон пайрави мазҳаби Абӯҳанифа мебошанд. Минҷумла, бештари аҳолии мусулмони Туркия, Албания, атрофии Балкан, Албания, кишварҳои Осиёи Марказӣ, Афғонистон, Покистон, Ҳинд, Чин ва Ироқ пайравони ҳанафия ҳастанд.
1️⃣1️⃣. ЧАНД НАСИҲАТ АЗ ИМОМИ АЪЗАМ (Р)
1, Бар он чӣ, ки Худованд аз молу дунё ва мақому мартаба ба ту иноят кардааст, қаноат кун.
2, Он чӣ дар даст дорӣ ботадбир сарф кун, то мӯҳтоҷи мардум нашавӣ.
3, Қадри худатро дар чашми дигарон беарзиш макун.
4. Аз дахолат кардан ба корҳои пучу бемаънӣ худдорӣ намо.
5. Дар корҳо нияти худро холис гардон ва дар ҳар сурат кӯшиш кун, ки ҳалол бихӯрӣ.
1️⃣2️⃣. МО БА ИМОМИ АЪЗАМ ИФТИХОР МЕКУНЕМ
✍🏻Ҳазрати Муҳаммад (с) дар як ҳадиси муборакашон фармудаанд: «Агар илм дар Сурайё мебуд, ҳароина фарзандони Форс ба он мерасиданд: Ин ҳадис башорате буд аз Расули Акрам (с) дар бораи ба дунё омадани фарзандони барӯманди форсу тоҷик, амсоли Имоми Аъзам (р), Имом Ғазолӣ, Имом Бухорӣ, Шайх Абуллайси Самарқандӣ, Имом Мотуридӣ, Табарӣ, Ибни Сино ва даҳҳо ҳазор муфассиру уламои мӯътабар, ки дини ислом аз онҳо зебу фар ёфт.
Маънои Абӯҳанифа «падари гурӯҳи мусулмонони ба дини Ҳақ пойдору устувор мебошад». Бобои Имоми Аъзам (р) аз тоҷикони Кобул буда, ба Кӯфа ҳиҷрат кардаанд. Падари ишон тоҷир (дӯкондор) буд.Абӯҳанифа ҳанӯз дар хурдсолӣ Қуръонро ҳифз кард. Дар (6-солагиаш падараш ӯро ҳамроҳи худ ба зиёрати хонаи Каъба бурд. Зимни ин сафари муборак Имоми Аъзам бо яке аз саҳобагони Паёмбар (с) Абдуллоҳ ибни Ҳодис вохӯрд. Имоми Аъзам аз саҳобагони Расули Худо (с) чаҳор нафарро дидааст, ки машҳуртарини онҳо ходими Расулуллоҳ (р) Анас ибни Молик (р) мебошанд.
Имом Абӯҳанифа дар 22 –солагиаш шогиди яке аз уламои машҳури ҳамон давр – Ҳаммод ибни Сулаймон Алашъорӣ гардид. Ӯ дар ҳалқаи ин олими варзида 18 сол илм омӯхт.
Мегӯянд, вақте Имом Абӯҳанифа дар хонааш менишаст, ҳеҷ гоҳ пояшро ҷониби хонаи устодаш дароз намекард. Ҳамеша дар ҳаққи устод ва хонаводаи ӯ дуои хайр менамуд.
Баъди вафоти Ҳаммод ибни Сулаймон шогирдони ӯ якдилона Абӯҳанифаро устоди худ интихоб намуданд. Дар китоби «Алҷавоҳир»-ул мудия» омадааст, ки Асад ибнал Фурат гуфтааст: «Шогирдони Абуҳанифа, ки гуфтаҳояшро менавистанд 40 нафар буданд. Ба даҳ нафар машҳуртарини онҳо Абу Юсуфи Қозӣ, Зуфар, Довуд ат Той, Асад ибни Амри Балхӣ , Юсуф ибни Холид ас Самтӣ, Яҳё ибни Закариё, Шайх Аҳмад аз Маннӣ Ал Хоразмӣ, Абдуллоҳ ибни Муборак, Ҳасан ибни Зиёд ва Абдулкарими Ҷурҷонӣ дохил мешаванд. Абуюсуф чунин нақл мекунанд:
- Ман назди Абӯҳанифа илми ҳадия меомӯхтам, вале пул надоштам. Бо маслиҳати падарам чанд муддат аз таҳсил монда, барои пеш бурдани рӯзғор кӯшиш кардам. Боре Имом Абӯҳанифа маро дида пурсид: «Чӣ туро аз омадан ба назди мо боздошт?» Ман гуфтам «Касби маош (Ташвиши зиндагӣ)». Имом ҳамёне иборат аз 100 дирҳамро ба ман дода гуфт: «Ин пулро сарфи зиндагӣ намо. Вақте пулат тамом шуд ба ман – хабар деҳ. Лекин дарсгириро тарк накун! Баъди чанд муддат боз ба ман 100 дирҳам бидод. Ҳар дафъа вақте ки пулам тамом мешуд, ӯ 100 дирҳам медод. Гӯё касе хабар мерасонда бошад, ки пулҳои ман тамом шудаанд. Ин амали ӯ то ба даст овардани илми зарурӣ идома ёфт.
Худо Абӯҳанифаро биёмурзад!»
✏️Мазҳабе, ки Имом Абӯҳанифа дар Кӯфа таъсис дод, тавассути Ироқ, Эрон, Афғонистон ба Осиёи Марказӣ, Ҳиндустону Покистони имрӯза, Туркия ва Мисру Андалусия (Испанияи мусулмонӣ) паҳн шуд. Имрӯз пайравони ин мазҳаб ҳамчунин дар Чин, Сурия, Албания, Босния, Урдун, Лубнон, Русия, Бангладеш ва Япония хеле зиёданд.
Абу Ҳайён Аз Зиёдӣ мегӯяд: «Нақл мекунанд, ки вақте Абӯҳанифа наздик омадани маргашро ҳис кард, саҷдае намуд ва дар ин ҳол ҷон ба ҳақ супурд». Мегӯянд, ки дар ҷанозаи Имоми Аъзам (р) панҷоҳ ҳазор нафар ширкат намуданд.
Рӯҳашон дар садри ҷаннат шод бод,
Қасри дин аз илмашон обод бод! Насиҳат
✍🏻Ҳазрати Муҳаммад (с) дар як ҳадиси муборакашон фармудаанд: «Агар илм дар Сурайё мебуд, ҳароина фарзандони Форс ба он мерасиданд: Ин ҳадис башорате буд аз Расули Акрам (с) дар бораи ба дунё омадани фарзандони барӯманди форсу тоҷик, амсоли Имоми Аъзам (р), Имом Ғазолӣ, Имом Бухорӣ, Шайх Абуллайси Самарқандӣ, Имом Мотуридӣ, Табарӣ, Ибни Сино ва даҳҳо ҳазор муфассиру уламои мӯътабар, ки дини ислом аз онҳо зебу фар ёфт.
Маънои Абӯҳанифа «падари гурӯҳи мусулмонони ба дини Ҳақ пойдору устувор мебошад». Бобои Имоми Аъзам (р) аз тоҷикони Кобул буда, ба Кӯфа ҳиҷрат кардаанд. Падари ишон тоҷир (дӯкондор) буд.Абӯҳанифа ҳанӯз дар хурдсолӣ Қуръонро ҳифз кард. Дар (6-солагиаш падараш ӯро ҳамроҳи худ ба зиёрати хонаи Каъба бурд. Зимни ин сафари муборак Имоми Аъзам бо яке аз саҳобагони Паёмбар (с) Абдуллоҳ ибни Ҳодис вохӯрд. Имоми Аъзам аз саҳобагони Расули Худо (с) чаҳор нафарро дидааст, ки машҳуртарини онҳо ходими Расулуллоҳ (р) Анас ибни Молик (р) мебошанд.
Имом Абӯҳанифа дар 22 –солагиаш шогиди яке аз уламои машҳури ҳамон давр – Ҳаммод ибни Сулаймон Алашъорӣ гардид. Ӯ дар ҳалқаи ин олими варзида 18 сол илм омӯхт.
Мегӯянд, вақте Имом Абӯҳанифа дар хонааш менишаст, ҳеҷ гоҳ пояшро ҷониби хонаи устодаш дароз намекард. Ҳамеша дар ҳаққи устод ва хонаводаи ӯ дуои хайр менамуд.
Баъди вафоти Ҳаммод ибни Сулаймон шогирдони ӯ якдилона Абӯҳанифаро устоди худ интихоб намуданд. Дар китоби «Алҷавоҳир»-ул мудия» омадааст, ки Асад ибнал Фурат гуфтааст: «Шогирдони Абуҳанифа, ки гуфтаҳояшро менавистанд 40 нафар буданд. Ба даҳ нафар машҳуртарини онҳо Абу Юсуфи Қозӣ, Зуфар, Довуд ат Той, Асад ибни Амри Балхӣ , Юсуф ибни Холид ас Самтӣ, Яҳё ибни Закариё, Шайх Аҳмад аз Маннӣ Ал Хоразмӣ, Абдуллоҳ ибни Муборак, Ҳасан ибни Зиёд ва Абдулкарими Ҷурҷонӣ дохил мешаванд. Абуюсуф чунин нақл мекунанд:
- Ман назди Абӯҳанифа илми ҳадия меомӯхтам, вале пул надоштам. Бо маслиҳати падарам чанд муддат аз таҳсил монда, барои пеш бурдани рӯзғор кӯшиш кардам. Боре Имом Абӯҳанифа маро дида пурсид: «Чӣ туро аз омадан ба назди мо боздошт?» Ман гуфтам «Касби маош (Ташвиши зиндагӣ)». Имом ҳамёне иборат аз 100 дирҳамро ба ман дода гуфт: «Ин пулро сарфи зиндагӣ намо. Вақте пулат тамом шуд ба ман – хабар деҳ. Лекин дарсгириро тарк накун! Баъди чанд муддат боз ба ман 100 дирҳам бидод. Ҳар дафъа вақте ки пулам тамом мешуд, ӯ 100 дирҳам медод. Гӯё касе хабар мерасонда бошад, ки пулҳои ман тамом шудаанд. Ин амали ӯ то ба даст овардани илми зарурӣ идома ёфт.
Худо Абӯҳанифаро биёмурзад!»
✏️Мазҳабе, ки Имом Абӯҳанифа дар Кӯфа таъсис дод, тавассути Ироқ, Эрон, Афғонистон ба Осиёи Марказӣ, Ҳиндустону Покистони имрӯза, Туркия ва Мисру Андалусия (Испанияи мусулмонӣ) паҳн шуд. Имрӯз пайравони ин мазҳаб ҳамчунин дар Чин, Сурия, Албания, Босния, Урдун, Лубнон, Русия, Бангладеш ва Япония хеле зиёданд.
Абу Ҳайён Аз Зиёдӣ мегӯяд: «Нақл мекунанд, ки вақте Абӯҳанифа наздик омадани маргашро ҳис кард, саҷдае намуд ва дар ин ҳол ҷон ба ҳақ супурд». Мегӯянд, ки дар ҷанозаи Имоми Аъзам (р) панҷоҳ ҳазор нафар ширкат намуданд.
Рӯҳашон дар садри ҷаннат шод бод,
Қасри дин аз илмашон обод бод! Насиҳат