История распространения Ислама в Иране и Хорасане не может не вдохновлять мусульман.

"Итак, время действия – 630-650-е гг., правление... Абу Бакра, Умара, Усмана и Али. За этот короткий период Иран был полностью завоёван арабскими армиями, и включён в Халифат, с Йездигердом III было покончено, так же, как и с некогда великой армией персов...
Немаловажно, что среди персидской знати достаточно быстро нашлись союзники, которые поняв неотвратимость грядущего, принимали ислам и вставали в стройные ряды знамени Полумесяца. Города становились центрами новой администрации, а также очагами ислама, который активно распространялся по стране". (Из одной рецензии).

На мой взгляд, главный урок из прочитанного можно сформулировать словами благословенного аята:
كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإذْنِ اللَّهِ
"Сколько небольших отрядов победило отряд многочисленный с дозволения Аллаха!" (Коран, 2:249).

جمعة مباركة

О сложных отношениях современных северокавказских националистов с арабицей и кириллицей. В чем-то созвучно логике наших современных латинистов.

https://www.tg-me.com/ilmalhatt/27

Татарское кладбище Пороховой слободы: заброшенный погост и поселения бездомных

"На кладбище люди практически не ходят и не следят за могилами усопших. И это не удивительно, ведь множество памятников некрополя изобилуют эпитафиями на старотатарском языке. Родственники покойных не могут прочесть надписи и найти могилы своих передков. «В 2017 году мы проводили исследования на кладбище и нашли 146 памятников, представляющих татарское наследие. Все они зафиксированы в монографии «Эпиграфические памятники Пороховой слободы Казани». Благодаря этой книге некоторые люди нашли захоронения своих пращуров. Например, родня историка Булата Султанбекова узнала, что их предки похоронены здесь», – рассказал Гайнутдинов.

Когда Айдар Марсилевич рассказывал мне это, я заметил небольшие странности, выбивающиеся из общей панорамы кладбищенской разрухи. Нашему взору представали непонятные домики… Ученый, заметив мое удивление, прояснил ситуацию. «Во время исследования кладбища в 2017 мы с коллегами наткнулись на бездомных, поселившихся здесь. На кладбище практически никто не ходит, и они чувствуют себя здесь в безопасности», – сказал Гайнутдинов".

После разрушения надгробия мецената XIX века Ибрагима Юнусова на Ново-татарском кладбище Казани редакция «Миллиард.Татар» решила обойти все исторические татарские некрополи столицы республики. Мы уже посетили заброшенное кладбище Бишбалта в Адмиралтейской слободе Казани. В этот раз корреспондент нашей редакции совместно со специалистом по татарской эпиграфике Айдаром Гайнутдиновым отправились на кладбище Пороховой слободы, которое он совместно с коллегами из Института истории им. Марджани исследовал в 2017 году. Подробнее – в нашем материале.

Шагыйрь, фәлсәфи фикер иясе, меценат, эшмәкәр, миллионер. Кыскасы, бүген иң моңлы шагыйрь Дәрдемәнд туган көн.

Татар китабы йортының махсус проектында Дәрдемәнд шигырьләрен һәм аның балалар өчен хикәяләрен онлайн укып була.

Сылтама: https://yort.tatar/derdmend

Мөселманнар Мәркәз Диния Нәзарәтенең мөселман мәхәлләләренә циркуляр хат
1945 елның августы

Кечек Урыс суы авыл мөселманнарына

Мөселманнарның Мәркәз Диния Нәзарәтенә караган мөселманнарга белдерү

Бисмиллаһир-рахманир-рәхим
Әс-сәламе галәйкем вә рәхмәтуллаһи вә бәрәкятеһе

Хөрмәтле мөселман кардәшләр.
Мөбарәк ике гает намазыны укып, мәмләкәтебезнең рәхәт-тынычлыкта булуы, Совет хөкүмәте башлыкларының сәламәтлеге хакында Аллаһы Тәгаләгә дога кылыңыз. Диния Нәзарәтенең мәсарифе (расхуты) мөселманнар тарафыннан бирелгән ихтыяри имана илә тәэмин ителгәнлектән, [Диния Нәзарәтене] хәтереңездән чыкармый, ихтыяри имана җыеп йибәрүеңезне Диния Нәзарәте өмид итә һәм ышанадыр.

Мөселманнарның Мәркәз Диния Нәзарәтендә мөфти Габдрахман ибнеш-шәех Зәйнулла Рәсүли
Кятиб Мөхәммәд Тугызбай

https://m.business-gazeta.ru/article/614689

Статья о тюркских переложениях и тафсирах Корана (на турецком): https://isamveri.org/pdfdrg/D00033/1993_c29/1993_c29_3/1993_c29_3_KARAM.pdf

Л.З.Будагов в своем "Сравнительном словаре турецко-татарских наречий" указывает, что слово "имана" происходит от русского "имена" (т.е. список плательщиков подушной подати). Я думал, оно происходит от арабского корня امن, производными которого являются слова ایمان иман и امانت әманәт. Похоже, так же рассуждали в ЦДУМ середины ХХ в., передавая понятие "добровольный взнос" словосочетанием اختیاری امانه ихтыяри әманә (последнее слово читаю как "имана").

Арабы или мухаджиры? Кем считали себя завоеватели

Узнал у Robert G. Hoyland, что исламских завоевателей в греческих документах VII века, именуют, как "magarittai", а «в сирийских литературных текстах, начиная с 640-х годов, встречается явно родственный термин — mhaggre.

Оба термина призваны передать арабский термин мухаджир, которым в договоре об основании Мухаммада обозначались те, кто вместе с ним покинул Мекку, чтобы найти убежище в Медине и начать войну против неверных. Очевидно, с тех пор это слово стало применяться ко всем, кто покидал родину, чтобы вступить в борьбу с империями.

Важнейшей составляющей его значения было переселение, так как оно часто противопоставляется слову та'арруб, означающему "возвращение к жизни в пустыне"; как сказал один из ранних правителей Ирака: "Мухаджир никогда не бывает кочевником". В Коране оно часто связывается с джихадом, причем оба эти действия совершаются "на пути Аллаха". Таким образом, это слово имеет значение и солдата, и поселенца, но для завоеванных народов оно служило просто обозначением армий завоевателей, и в тех редких случаях, когда слово magaritai встречается в двуязычных греко-арабских документах, оно переводится на арабский язык словом juyush, т.е. "войска".

Поскольку в VII в. это самое распространенное слово для обозначения завоевателей, употребляемое ими самими и завоеванными, мы действительно должны говорить о завоеваниях мухаджирунов, а не арабов или мусульман, которые становятся популярными только в VIII в.».

В Османской империи 19 - начала 20 в. "исламскими мухаджирами" (muhacirin-i islamiye) или просто "мухаджирами" назывались мусульманские беженцы из завоеванных немусульманами территорий. Т.о., слово приобрело смысл, противоположный тому, который утвердился к середине 7 в. и, очевидно, более близкий его буквальному значению: "покинувший родину".

Во время своего визита в Варшаву 🇵🇱 в начале этого месяца помимо Караимского кладбища я обошел Muzułmański Cmentarz Tatarski, одно из двух мусульманских кладбищ польской столицы.

Я обфоткал все могилы кладбища, хотя могил тут было раз в 4-5 больше чем на Караимском. Примерно в той же пропорции больше польско-литовских татар относительно караимов (около 12 тыс. татар против 2 тыс. караимов).

Впрочем, на кладбище похоронены не только польские татары, но и парочка казанских, несколько азербайджанцев и ингушей. Многие личности весьма неординарны, и об их существовании мы могли не догадываться, хотя это были люди связанные с Россией (нередко, правда, это были русофобы и сепаратисты).

В посте ниже я собрал большинство могил польских татар и других мусумальман Российской Империи с кладбища, а в следующем посту будет собрано большинство остальных мусульман кладбища - приемущественно арабов.

https://dzen.ru/media/taralevich/obhoda-mogil-kladbisca-muzumaski-cmentarz-tatarski-v-varshave-chast-i-tatary-64e8675800f150275f69c186

https://www.tg-me.com/tatar_aqchasy_muzee/2181
Лицевая сторона:
جنکز خان الاعظم العادل

Оборотная сторона:
امیر الموءمنین الناصر لدین الله

Встреча двух миров: на одной стороне монеты - упоминание нового завоевателя, язычника Чингиз-хана, на другой стороне - аббасидского халифа ан-Насир ли-дини-Ллаха.

Ана догасы
Менә кич.
Зур авыл өстендә чыкты нурлы ай калкып,
Көмешләнгән бөтен өйләр,
вә сахралар тора балкып.
Авыл тын;
иртәдән кичкә кадәр хезмәт итеп арган
Халык йоклый — каты, тәмле вә рәхәт уйкуга
талган.
Урамда өрми этләр дә, авыл үлгән, тавыш-тын юк;
Авыл кыръенда бер өйдә фәкать сүнми тора бер ут.
Әнә шул өй эчендә ястүеннән соңра бер карчык
Намазлыкка утырган,
бар җиһаннан күңлене арчып;
Күтәргән кул догага,
яд итә ул шунда үз угьлын:
Ходаем, ди,
бәхетле булсайде сөйгән, газиз угълым!
Тамадыр мискинәмнең тамчы-тамчы күзләреннән яшь;
Карагыз: шул догамы инде Тәңре каршына бармас?
Габдулла Тукай

Видеога сылтама
👇🏻
Мәскәү Ислам институты хезмәттәшләребез бу шигырьне укып, видео яздырган

@DUMRF_TAT

Просветитель-джадид и исследователь татарской литературы Джамал Валиди так писал о неопределенности этнонимов у тюрко-мусульманских народов в начале ХХ в.:

Мөгаен, бер исемнең булмавы бер безнең татарларда гына түгел. Башка төрекләрдә (=төркиләрдә) дә тәкърибән (=якынча) шул ук хәлдер". Без Рум иле вә Анатулы төрекләренә мотлакан "төрек" димез, ләкин алар үзләрене "төрек" диеп бик аз әйтәләр, алар язуда вә әдәбиятта үзләрене "госманлы" диеп атыйлар, телләренә дә "лисан-ы госмани" диләр. Профессор Васильевның әйтүенә күрә, госманлылар якын вакытка кадәр кабул итмәделәр, алар хәтта үзләренә аны бер хәкарәт (=мыскыллау) саныйлар, нитәкем малоруслар (=украиннар) "хохол" дигән сүзне шулай. Төрекчәдә бик күп иске мәкальләр бар, мәсәлән әйтәләр: "Төреккә шәһәр төрмә булып күренә", "Төрек галим булыр, әмма инсан булмас", "Төреккә падишаһлык бирсәң, иң әүвәл үз атасын үтерер" вә "Төрек куян артыннан арба белән куа". Димәк ки, безнең чын төрек диеп йөргәнемез госманлылар да үзләрене чын төрек диеп белмиләр. Төрекләр безне "татар" диләр; без алар кебек үземезнең татарлыгымызны якын вакытка кадәр кабул итмәдек. Без кыргызларга "казакъ" димез; алар безне "нугай" диләр. Без үземез "нугай" диеп әллә кая, Әстерхан губернасындагы бер нәвегъ (=төр) татарларга әйтәмез... Башкортлар күп вакытта безнең Казан татарларыны "мишәр" диләр. Без Минзәлә вә Бәләбәй өязе татарларына "башкорт" димез, вә алар үзләрене башкорт диеп белми, бәлки башкорт диеп Чиләбе, Златоуст, Эстәрлетамак өязләрендәге мөселманнарга әйтәләр. Фарсыча сөйләшә торган таҗикларга "сарт" димез, төркичә сөйләшә торган Баку вә Әстерханнардагы азәрбайҗан төрекләренә "персиян", ягъни "фарыс" димез. Димәк ки, төрек өммәт-е газыймәсенең (=зур милләтенең) төрле тармакларына һаман да гомуми вә дөрест бер исем бирелмәде. Әдәбияты вә матбугаты тәрәкъкыйда булмаган, бинаән галәйһи (=шуңа күрә) бер-берсене танымаган вә танырга теләмәгән халык өчен бу хәл бик табигыйдыр.

Җамалетдин Вәлидев. Кавем вә кабиләмез арасында // Шура. - 1912. - №1.

Abız — ğawam arasında asıl ğalim məğnəsendə möstəğməlder, «ul bik abız keşe» dirlər ki, ğalim keşe məğnəsendəder, əmma asılda xafiz digən süzdən möxərrəf bulsa kirək. Moxatıybatta güyəki yay mötəkəllim arttırıp üzendən oluğ kemsənəgə: Ğabdraxman abzıy — Ğabdulla abzıy dip əytülər. Wə hərber oluğ kemsənəgə ğizzətle isemder.

Abzıy — dəxi bertuğma oluğ qərendəşkə əytülər, əxe kəbir məğnəsendə: abzıy qayttı, bertuğma ağam qayttı məğnəsendə.

Abız ata — atasınıñ atası yəki anasınıñ atasıdır — babay diyəse urında möstəğməlder.

Abız ana — kəzəlik atasınıñ anası yəki anasınıñ anasıdır — bu ikesendə də babay yəki əbi dip xitap qıludan monı əwlə kürələr.

Abız ağay — bəğze awıl xalqı üzləreneñ imamların abız ağay dirlər.

Abız — oşbu abız lafzı xatın qız taifəsendə də ixtiram məqamında itlaq qılınadır, məsələn: abız ciñgəy — abız kilen.

Abıztay — abız tutaynıñ moxəffəfeder — bəğzelər abıstay yazsalar da abıztay yazmaq əwləder — abız lafzı kem ismenə quşıp əytelsə də təğzıym wə təwqirne möşğir ber kəliməder.

Qayum Nasıyrinıñ «Ləhcəi Tatari»dən