علوم وفنون ادبی

شرح غزل شماره ۱۷۹

وزن غزل : مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان
بحر غزل: مجتث مخبون اصلم مسبغ
*
به غير از غزلهايي كه در خلال صفحات ۶۴-۹۸ زير عنوان ( چرا حافظ به يزد تبعيد شد) آمده ، مفاد و حال وهواي چند غزل ديگر نيز در نويسنده اين سطور اين شبهه را به وجود مي آورد كه آنها نيز در خلال دوره تبعيد شاعر آسماني به يزد سروده شده اند كه يكي از آنها همين غزل است.

تصور ذهني من براين است كه تحولاتي در سال ۷۷۲ هجري در بار شاه شجاع و اوضاع عمومي شهر شيراز بوجودآمده بوده كه خبر آن به حافظ رسيده و اواين دگرگوني ها را با نگاه مثبت ارزش يابي كرده بود و به اين موضوع دل بسته كه دوران غم و تبعيدبه پايان خواهد رسيد و به همين سبب همه نظريات و خواسته هاي خود را در مطلع غزلي گنجانيده و گفته است :

رسيد مژده كه ايام غم نخواهد ماند
چنان نماندو چنين نيز نخواهد ماند

و بلافاصله به ياد ماجراهاي گذشته خود افتاده ، در بيت دوم مي فرمايد هر چند من از نظر شاه شجاع افتادم اما ايمان دارم كه عاملان اين فتنه انگيزي كه رقيبان من هستند مانند حال محترم نخواهند ماند.

مفاد ابيات سوم تا ششم ، اين نظريه را تقويت مي كند كه حافظ به هنگام سرودن اين ابيات هنوز مورد عفو و لطف شاه شجاع قرار نگرفته بود و شاعر خود را به بي اعتنايي و شكيبايي دعوت مي كند و در بيت هفتم و هشتم ايهامي به شاه يحيي حاكم يزد و اين عنصر بخيل و منافق دارد. در بيت مقطع ، خطاب به خود مي گويد :

از لطف ومهرباني شاه شجاع نوميد مباش چرا كه آن جور وستمها و آن جابران و ظالمان هميشه پا برجا نيستند.

در پايان مفاد بيت چهارم تلميحي است به آيه ۸۸ آخر سوره قصص: وَلاتَدعُ مَعَ اللِه اِلهاً آخَرَ لااِلهَ اِلا هُوَ كُلُّ شي هالِكَ اَلّا وَجهَهُ لَهُ الحُكمُ وَاِلَيه تُرجَعُونَ ۸۸ ( به غير از خداي يكتا خدايي را مخوان ، خدايي جز او نسيت.

همه چيز دات يكتاي او فنا شدني است. فرمان از اوست وهمه به سوي او باز مي گردند.) و مضمون بيت هشتم اين غزل را ابن يمين چنين سروده است.
ديـد مبـر ايـن رواق زبـرجدي كتابتي
بر لوح لاجورد نوشته به زر ناب

هر خانه يي كه داخل اين طاق ازرق است
گر صد هزار سال بماند شود خراب

https://www.tg-me.com/amirnormohamadi1976