فرهاد شفتی 483

خدا در جهان بیداد

هر چه بیشتر شاهد ظلم و بیداد باشیم، احتمالاً بیشتر در وجود خدایی نیک که کار و بار عالَم را به دست دارد تردید کنیم. می‌پرسیم او چرا دور ایستاده است؟ در مزامیر آمده است:

«ای یهوه
از چه روی دور می‌مانی،
و در زمان‌های سختی نهان می‌گردی؟»
(مزامیر، ۱۰: ۱)

سی. اس. لوئیس(۱۸۹۸_۱۹۶۳م) نویسنده مشهور ایرلندی نگاهی در خورِ توجه به این مسأله دارد. بی‌آنکه بیدادی که در جهانِ بیرون رخ می‌دهد را انکار کند نگاه ما را به قانون اخلاقی درون ما سوق می‌دهد. اگر در جهان عدالتی نیست، پس ما چگونه بی‌عدالتی را تشخیص می‌دهیم؟ چه چیز ما را بی‌تاب می‌کند تا در برابر بیداد بایستیم؟ آن نیرو، آن تپش درونی که ما را به دادخواهی برمی‌انگیزد از کجاست و از چه حکایت دارد؟ کانت در نقد عقل عملی نوشته است:

«دو چیز ذهن را، هر چه آدمی بیشتر و پیوسته‌تر درباره‌ی آنها به تأمل بپردازد، با تحسین و احترامی دمادم نو و فزاینده سرشار می‌کند: آسمان پرستاره‌ی بالای سر من و قانون اخلاقی درون من.»(به نقل از مقاله‌ی آسمان پرستاره و قانون اخلاقی درون، جهانداد معماریان)

به نظر می‌رسد هر چه ظهور بی‌عدالتی در جهان دلسردکننده و خداپوش است، مقاومت و فریاد دادخواهانه‌ی آدمی زیبا و خداافروز است. جان‌هایی که صحبتِ عافیت را رها می‌کنند تا جانبِ عدالت را بگیرند، گواهان ارزشمندی زندگی و نشانه‌ای از حضور معنابخش خداوندند. چشم خود را تنها به تاخت و تازِ بیداد در کرانه‌های جهان معطوف نکنیم، آنجا، در آسمان جان انسان‌های شریف، ستارگان معنای خدا‌افروز، تماشایی‌اند. در آسمانِ جانِ خود ما نیز. مولانا می‌گفت:

ز تو تا غیبْ هزاران راه است
چون روی از ره دل یک قدم است

سی.اس.لوئیس می‌نویسد:

«اعتراض من علیه خدا این بود که در دنیا عدل و انصاف نیست. ولی ضابطه من برای عدل و انصاف چه بود و از کجا سرچشمه گرفته بود؟ انسان نمی‌تواند خطی را کج بداند مگر اینکه بداند خط مستقیم چیست.

من نمی‌توانستم به خودم بقبولانم که عدالت مفهومی است که فقط در ذهن من هست و مربوط به دنیای خارج نمی‌شود. (اگر می‌توانستم چنین کاری کنم مجادله من هم با خدا به پایان می‌رسید). چون من به ظلمی که در دنیا بود توجه داشتم نه اینکه چون دنیا بر وفق مراد من نبود و انتظارات شخصی مرا برآورده نمی‌ساخت آن را بی‌انصاف می‌دانستم.

به این ترتیب، در حالی که سعی داشتم ثابت کنم خدا وجود ندارد، یا به عبارت دیگر ثابت کنم حقیقت بی‌معنی است، دریافتم که مجبورم قبول کنم لااقل این قسمت از حقیقت وجود دارد، یعنی "درک من از عدالت". لااقل این درک باید معنی داشته باشد. چون به این وسیله من بهتر می‌توانم ثابت کنم که خدائی نیست. اگر جهان بی‌معنی باشد پس ما نباید به بی‌معنی بودن آن پی ببریم. چنان که اگر در دنیا نوری وجود نداشت، قدرت بینایی نیز نمی‌بود و ما هرگز به وجود تاریکی پی نمی‌بُردیم. در نتیجه تاریکی بی‌معنی می‌بود.

مسئله چیست؟ در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن خیلی چیزها بد و به ظاهر بی‌معنی وجود دارد، اما در همین دنیا مخلوقاتی هستند که می‌دانند دنیا بد و بی‌معناست.»
➖(سرچشمه‌ی حیات: کاوش یک دانشمند برای اثبات وجود خدا، نوشته سی اس لوئیس، ترجمه فریدون رجائی، ص۴۸_۴۹، انتشارات آفتاب عدالت)

«اگر خدا نیکو است و جهان را آفریده، پس چرا جهان به اشتباه رفته است؟...
استدلال من علیه خدا این بود که جهان بی‌رحم و ناعادلانه می‌نماید. اما همین مفهومِ عادلانه و ناعادلانه را از کجا آورده بودم. کسی نمی‌تواند خطی را کج و معوج بخواند مگر اینکه بداند خط راست چیست. وقتی من این جهان را ناعادلانه می‌خواندم، آن را با چه مقیاسی می‌سنجیدم؟ اگر همه چیز از اول تا به آخر، به بیانی، پوچ و بی‌معنا بود، پس چرا من که خود جزئی از این پوچی هستم، علیه آن چنین واکنش خشونت‌آمیزی نشان می‌دادم؟ انسان در آب تر می‌شود زیرا از آبزیان نیست، مثلاً ماهی در آب احساس خیسی نمی‌کند. البته می‌توانستم مفهومِ عدالت را به فراموشی بسپارم و آن را چنین توجیه کنم که این مفهوم زاییده‌ی ذهن خودم بوده است. اما در این صورت، ارکان استدلال من علیه خدا نیز فرومی‌ریخت، چون استدلال من بر این مبنا بود که جهان به راستی ناعادلانه است نه اینکه با تصورات ذهنی من تطبیق نمی‌کند. بنابراین درتلاش برای اثبات عدمِ وجود خدا- به بیانی، اینکه واقعیت به کل پوچ و بی‌معنا است- خود را ناگزیر دیدم که فرض کنم بخشی از این واقعیت- یعنی آنچه عدالت می‌خواندم- کاملاً بامعنا است. پس به نتیجه رسیدم که الحاد و خداناباوری بسی ساده‌لوحانه است. اگر این جهان بی‌معنا است، ما هرگز نمی‌باید به بی‌معنا بودنش پی می‌بُردیم؛ چنانکه اگر جهان فاقد نور و موجودات بینا بود، قادر به درکِ تاریکی نمی‌بودیم و تاریکی هیچ معنایی نداشت.»
➖(مسیحیت ناب، سی.اس. لوئیس، ترجمه نادر فرد، ص۶۴_۶۵، نشر ایلام)

〰 صدیق قطبی

@sedigh_63

4.0K views11:35