‍ 🔸 به مناسبت دهم دیماه زادروز روانشاد دکتر یحیی ماهیار نوابی
📚یادگار زریران کهن‌ترین تعزیه‌نامه و نمایشنامۀ ایرانی است که به دست ما رسیده‌است. خط و زبانش پهلوی ساسانی است، اگرچه در این متن واژه‌ها و ویژگی‌هایی از زبان پهلوی اشکانی و پارتی به چشم می‌خورَد و احتمال می‌رود که در زمان اشکانیان سروده شده باشد. ماجرای این نمایش دربارهٔ جنگ گشتاسب پادشاه ایران ــ که به دین نو زرتشتی گرویده ــ با ارجاسپ پادشاه خیونان است. ارجاسپ گستاخانه در نامه‌ای از گشتاسب می‌خواهد یا دین نو را رها کند و به دین کهن بازگردد و یا آمادۀ جنگ شود. پس از یک ماه، هردو سپاه روبه‌روی هم قرار می‌گیرند و در این جنگ چند تن از فرزندان و برادران گشتاسب، ازجمله زریر، که قهرمان اصلی داستان است، در راه دفاع از دین زرتشتی کشته می‌شوند و درنهایت جنگ به سود ایرانیان پایان می‌یابد.
یحیی ماهیار نوابی این متن پهلوی را به فارسی ترجمه کرده‌است، هرچند او سعی کرده ترجمه‌ای نزدیک به زبان پهلوی ارائه دهد. در بخش نخست کتاب، متن پهلوی یادگار زریران آمده‌است؛ بخش دوم کتاب شامل ترجمۀ متن پهلوی یادگار زریران و مقایسۀ آن با شاهنامۀ فردوسی است. در بخش دیگری از کتاب، آوانویسی متن پهلوی و در انتهای کتاب واژه‌نامۀ پهلوی-فارسی برای خواننده فراهم شده‌است. به‌دلیل ضبط واژه‌ها به خط پهلوی، آوانویسی آنها نیز داده شده‌است.
@cheshmocheragh
@ESHTADAN

⁠⁣یازدهم دی‌ماه زادروز محمدحسین شهریار

سید محمدحسین بهجت تبریزی (متخلّص به شهریار) در سال ۱۲۸۵ در تبریز به دنیا آمد. او تحصیلات ناتمامی در مدرسۀ عالی طب داشت و کارمند بانک کشاورزی بود.
شهریار از بزرگترین غزلسرایان دورۀ خود به شمار می‌آمد. از جمله آثار شعری او می‌توان به روح پروانه، صدای خدا، حالا چرا، حیدربابایه سلام و دیوان اشعار اشاره کرد.
وی در ۱۳۶۷ در زادگاه خود درگذشت و در مقبرة‌الشعرای سرخاب تبریز به خاک سپرده شد.

به پیشگاه آذربایجان عزیزم

روز جانبازی‌ست ای بیچاره آذربایجان
سر تو باشی در میان هرجا که آمد پای جان

ای بلاگردان ایران سینۀ زخمی به پیش
تیر باران بلا باز از تو می‌جوید نشان ...

کاخ استقلال ایران را بلا بارد به سر
پای دار ای روز باران حوادث ناودان ...

تو همایون مهد زرتشتی و فرزندان تو
پور ایرانند و پاک‌آیین‌ نژاد آریان

اختلاف لهجه ملّیت نزاید بهر کس
ملّتی با یک زبان کمتر به یاد آرد زمان

گر بدین منطق ترا گفتند ایرانی نه‌ای
صبح را خواندند شام و آسمان را ریسمان

بی‌کس است ایران به حرف ناکسان از ره مرو
جان به قربان تو ای جانانه آذربایجان

هر زیانی کو قضا باشد به ایران عزیز
چون تو ایران را سری بیشت رسد سهم زیان

مادر ایران ندارد چون تو فرزندی دلیر
روز سختی چشم امّید از تو دارد همچنان

تو همان فرزند دلبندی که جانبازیّ تو
می‌نیاید در حدیث و می‌نگنجد در بیان

تو همایون گلشن قدسی و نزهتگاه انس
دامنت زرتشت را مهدی‌ست طوبی‌سایبان

آسمانی‌کشور آذرگشسپی لاله‌خیز
دامن سرسبز تو رشگ بهشت جاودان ...

غیرت مردان تو چون آتش آتشکده
سینۀ گردان تو چون کورۀ آهنگران ...

مردم چادرنشینت با‌هنر والاگهر
داستانْ نو کرده از ایرانیان باستان ...

مرزبان بودند اینان تا سلاحی داشتند
خادمی بی‌ مزد و منّت جانفروشی رایگان ...

این همان تبریز روئین‌تن که در میدان جنگ
از مصاف دشمنان هرگز نپیچیدی عنان

با خطی برجسته در تاریخ ایران نقش‌ بست
همّت والای سردار مهین ستّارخان

این همان تبریز کز جانبازی و مردانگی
در ره عشق وطن صد ره فزون داد امتحان

این قصیدت را که جوش خون ایرانیّت‌ست
گوهرافشان خواستم در پای ایران جوان ...

شهریارا تا بود از آب آتش را گزند
باد خاک پاک ایران جوان مهد امان

سید محمدحسین شهریار

🔸نقل:بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
@ESHTADAN

#عزیزالله_جوینی :


اگر شاهنامه را به درستی بفهمیم، داوری ما درباره‌ی این کتاب، ناروا نخواهد بود. اما اگر واژه‌ها را به درستی نشناسیم و درک نکنیم، سخن ما نیز به بیراهه خواهد رفت. باید بدانیم که فردوسی با باریک‌بینی بسیار واژه‌هایش را برگزیده است. پس ما نمی‌توانیم به اختیار خود واژه‌ای را جایگزین واژه‌ای دیگر کنیم. اما ویرایشگرانی هستند که با دگرگون کردن واژه‌ها، شاهنامه را ویران می‌کنند.
شاهنامه کتاب ساده‌ای نیست. شناخت آن نیازمند تلاش بسیار است. درست است ما امروزه شاهنامه را می‌توانیم بخوانیم، اما باید بدانیم هزار سال از پدید آمدن آن سپری شده و بسیاری از واژگانش دگرگونی یافته است. پس یافتن صورت درست واژگان شاهنامه، ارج بسیار دارد .

@shahnamehpajohan
https://shahnamehpajohan.ir

@shafiei_kadkani

ـــــــــــــــــــــــ
شاهنامه‌های معتبر



▪️فهرست شاهنامه‌های معتبر پیش روی شماست.
هیچ ترتیبِ اولویت و اهمیتی در این فهرست لحاظ نشده است.
آنچه شما مخاطبان محترم در روز‌های گذشته و پس از پیش‌کشیده‌شدن ناخودآگاه بحث مهم جعلیات شاهنامه، در پیام‌ها اشاره کردید، معرفی شاهنامه‌های معتبر بود.
شاهنامه را با چاپ‌های معتبر از سوی نشر‌های شناخته‌شده بخوانیم.
در کنار داشتن شاهنامهٔ معتبر، مرور چند مقاله دربارهٔ ابیات منسوب، الحاقی و یا جعلی شاهنامه، ذهن علاقه‌مندان را آرام خواهد کرد. اتفاقی که بعد از معرفی ابیات مشهور اما تقلبی و جعلی با نام فردوسی و شاهنامه در صفحهٔ ما رقم خورد، نگران شدن بعضی از مخاطبان گرامی بود.
تعداد محدود ابیات منسوب، سست و جعلی و تقلبی که در آن مقاله‌ها بدان‌ها اشاره شده است، با چند بار مرور به خاطر نقش خواهد بست. علاقه‌مندان با خواندن آن مقاله‌ها و شناختن نسخه‌ها و داشتن شاهنامهٔ معتبر، دیگر نگران صحت انتساب هر بیتی که پیش رویشان از شاهنامه در فضای حقیقی و مجازی قرار گرفت، نخواهند بود.
آن مقاله‌ها معرفی خواهد شد.

✍🏻 زادروز استاد #جلال‌الدین_همایی (۱۳ دی‌ماه ۱۲۷۸ اصفهان – ۲۸ تیر ۱۳۵۹ تهران)

«شش‌هفت‌ساله بودم که به مکتب میرزاعبدالغفار رفتم. ... همان روز اول صفحۀ اول دیوان #حافظ را باز کرد و من همان‌طور که در خانه نزد پدر و مادر آموخته بودم صحیح و کامل و با صدای رسا خواندم:
اَلا یا اَیُّهَا السّاقی اَدِرْ کَأسَاً و ناوِلْها
که عشق آسان نمود اول ولی افتادمشکل‌ها
استاد مرا تحسین‌ها کرد و عیال خود را صدا زد و از او خواست اسفند بیاورد. اسفند آوردند و آتش کردند. برای پدرم پیغام فرستاد که قدر این کودک را بدانید.»

همایی‌نامه (۱۳۵۵). زیر نظر #مهدی_محقق. ناشر: انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی. ص ۹
#دستخط
@xabarname

سیزدهم دی‌ماه سالروز درگذشت نیما یوشیج

پدر شعر نو و نظریه‌پرداز برجستۀ آن، متحول‌کنندۀ اصلی شعر معاصر فارسی. از مجموعه‌های شعری نیما می‌توان به قصۀ رنگ‌پریده، افسانه، ماخ‌ اولا، ناقوس و آب در خوابگه مورچگان اشاره کرد.

مهتاب

می‌تراود مهتاب
می‌درخشد شبتاب،
نیست یکدم شکند خواب به چشم کس و لیک
غم این خفتۀ چند
خواب در چشم ترم می‌شکند.

نگران با من استاده سحر
صبح می‌خواهد از من
کز مبارک‌دم او آورم این قوم به‌جان‌باخته را بلکه خبر
در جگر لیکن خاری
از ره این سفرم می‌شکند.
نازک‌آرای تن ساق گلی
که به جانش کِشتم
و به جان دادمش آب
ای دریغا! به برم می‌شکند.

دستها می‌سایم
تا دری بگشایم
بر عبث می‌پایم
که به در کس آید
در و دیوار به‌هم ریخته‌شان
بر سرم می‌شکند.

می تراود مهتاب
می‌درخشد شبتاب،
مانده پای‌آبله از راه دراز
بر دم دهکده مردی تنها
کوله‌بارش بر دوش
دست او بر در، می‌گوید با خود:
غم این خفتۀ چند
خواب در چشم ترم می‌شکند.

@AfsharFoundation

‍ ‍ ‍ ‍☘ ☘ برگی از تقویم تاریخ ☘ ☘

۱۴ دی "۴ ژانویه" روز جهانی بریل

۴ ژانویه به مناسبت زادروز «لویی بریل» مخترع خط بریل "خط ویژه نابینایان" روز جهانی بریل نامگذاری شده که همه‌ساله فعالیت‏‌های صنفی و اجتماعی مختلفی در این روز برای آشنایی آحاد جامعه با این خط و نحوه فعالیت‏‌های نابینایان در زمینه‌های مختلف در سراسر جهان برگزار می‏‌شود.
۱۵۰ سال پیش به نظر غیر ممکن می‌رسید که روزی نابینایان نیز همانند سایرین قادر به خواندن و نوشتن باشند، اما لویی بریل که در زمان حیات خود از نعمت بینایی محروم شد، دست به ابتکاری زد که بعدها به نام خود وی به ثبت رسید. ابتکار او نه تنها نابینایان را قادر به خواندن و نوشتن کرد، بلکه حتی عده‌ای از آنان را به کسب مدارج عالی تحصیلی، علمی و نیز به موقعیت‌های شغلی بالا رساند، شاهکاری که زندگی آنان را دگرگون و میل به حیات را در آنان دو چندان کرد.
با وجود آسان بودن فراگیری الفبای خط بریل، اکثر نابینایان در انتقال حس بینایی به حس لامسه دچار مشکل‌اند و به راحتی قادر نیستند آن چیزی را که لمس می‌کنند درک کنند. با این همه، کارشناسان معتقدند الفبای بریل بهترین امکانی است که در دسترس نابینایان قرار گرفته تا بتوانند حداقل نیازهای خواندن و نوشتن خود را رفع کنند.
نخستین ابتکار در به کارگیری نوشته‌های برجسته نابینایان در قرن چهاردهم میلادی در ایران آغاز شد و چهارصدسال پس از آن ”والنین هوی” فرانسوی، اولین مدرسه نابینایان را در پاریس تاسیس کرد که در آن کلماتی بسیار ساده و ابتدایی با حروف برجسته روی کاغذ چاپ و به نابینایان آموزش داده می‌شد. آنان با این روش تنها قادر به خواندن بودند، بدون آنکه بتوانند بنویسند.
”لویی” در روز چهارم ژانویه‌ ۱۸۰۹ در فرانسه به دنیا آمد و در سه سالگی در اثر برخورد شی تیزی به چشمانش در کارگاه پدرش، نابینا شد. وی دوران دبستان را در مدارس عادی روستای خود به پایان رسانید و با حمایت پدر و مادر در شناخت استعدادهای بالقوه‌اش، موفق به فراگیری چندین آلت موسیقی نیز شد.
”بریل” در ۱۱ سالگی در پی آشنایی با یک افسر ارتش به نام ”نیکلاس ماری” اولین گام را در جهت ابداع روش خود برداشت و در ۱۶ سالگی موفق به ابداع زبان شش نقطه‌ای خود شد، اما بدون این که اوج موفقیت خود را لمس کند، در ۴۳ سالگی بر اثر بیماری سل، درگذشت.
پس از مرگ ”بریل” چهار مرد نابینا به رهبری دکتر ”توماس آرمیتاژ” بر اهمیت این اختراع وقوف یافتند و انجمنی ایجاد کردند که سرانجام به موسسه ملی سلطنتی نابینایان مبدل شد.
در نهایت ۵۰ سال قبل خدمات ”لویی بریل” در فرانسه مورد شناسایی رسمی قرار گرفت و سال ۱۹۲۵ پیکر او را به پاریس انتقال دادند و در پانتئون، گورستان قهرمانان ملی فرانسه به خاک سپردند.
خط بریل (به انگلیسی: Braille) که در سال ۱۸۲۱ توسط لوییس بریل ابداع شد، روشی است که به طور گسترده‌ای در دنیا توسط نابینایان برای خواندن و نوشتن استفاده می‌شود. خط بریل در زبانهای راست به چپ از راست به چپ نوشته شده و از چپ به راست خوانده می‌شود و در زبانهای چپ به راست برعکس.
هر کاراکتر یا سلول بریل از شش نقطه تشکیل شده که در یک مستطیل به صورت دو ستون سه نقطه‌ای کنار هم قرار می‌گیرند. هر سلول می‌تواند دو حالت برجسته یا غیر برجسته داشته باشد که جایگشت این دو حالت در شش نقطه در مجموع ۶۴ حالت مختلف را ایجاد می‌کند. بدین ترتیب امکان نوشتن کلیه حروف الفبا، اعداد و علایم ریاضی، همچنین علایم نگارشی چون ویرگول، نقطه و … فراهم می‌آید.
جهت ارجاع و نامگذاری، این نقطه‌ها را به ترتیب شماره‌گذاری می‌کنند. در زبانهای راست به چپ، به طور استاندارد نقطه‌های سمت راست از بالا به پایین شماره ۱ تا ۳ و نقطه‌های سمت چپ، از بالا به پایین شماره ۴ تا ۶ را دارند. مثلاً برجسته بودن خانه‌های ۱-۳-۴ یعنی خانه بالا سمت راست، پایین سمت راست و بالا سمت چپ نماد حرف “م” یا در انگلیسی حرف m است.

‎🆔 @bargi_az_tarikh

#برگی_از_تقویم_تاریخ

☘☘☘☘☘☘☘☘☘☘

‍ ‍ @shafiei_kadkani

ــــــــ
«هنرِ پاکدامنْ‌زیستن»


▪️می‌توانم گواهی دهم که دکتر باطنی یکی از مردان آزادهٔ عصرِ ما و نسلِ ماست که با پارسایی و زهدی از نوع زهدِ عارفان تذکرة‌الاولیاء بی‌اعتنا و سربلند از کنار تمام وسوسه‌های قدرت‌طلبی و جاذبه‌های حیات اداری و مادّی و نان به نرخِ روز خوردن‌ها گذشت و این جایگاه اخلاقی‌اش، حتی از جایگاه علمی و دانشگاهی‌اش ارزش بیشتری دارد و می‌دانم که او بعد از انقلاب در این راه رنجی درازدامن را با شکیبایی خویش آزموده است.
مقام معنوی و آزادگیِ دکتر باطنی و دلیری و دلاوریِ علمیِ او، چیز دیگری است که غالباً مغفول مانده است و جز اندکی از شاگردان و یارانِ نزدیکِ او و افرادِ خانواده‌اش، دیگران، بیش و کم از آن بی‌خبرند و این چیزی است که هیچ‌گاه کهنه نخواهد شد؛ زیرا نوعی «هنرِ زیستن» است.
علم می‌آید و می‌رود و کهنه می‌شود، و همچون فصلی از تاریخ برای اهلش ثبت می‌شود؛ اما «هنر پاکدامنْ‌زیستن» و آزادگی، همیشه زنده است. به همین دلیل نام دکتر محمدرضا باطنی همچون بلند «آویسه»ای(یعنی الگو و‌اسوه‌ای) برای نسل‌های آیندهٔ فرزندان ایران‌زمین همیشه خواهد ماند.
محمدرضا شفیعی کدکنی

🎄زبان شناس, استاد پیشین دانشگاه تهران .
"و،پانزدهم دیماه۱۳۱۳اصفهان, ف،۲۱اردیبهشت ۱۴۰۰تهران"
روانش به مینو شادان و یادش گرامی باد.
@ESHTADAN

ابیاتی که از شاهنامه نیست


▪️هدف از انتشار ابیات جعلی و برساختهٔ دیگران
با نام بلند حکیم فردوسی و شاهنامه که البته به سببِ خیرِ پیام‌ها، درخواست‌ها یا دشنام‌ها پی گرفته شد،
جلوگیری از هرج و مرجی‌ست که با گسترش بی‌حد فضای مجازی در صد‌ها کانال و رسانه با هدف دوستی با فرهنگ و آثار ملی ایران یا دشمنی با آن به راه افتاده است.
امروز، روز‌بازارِ بی‌پروایی‌هاست. هر کسی بر اساس اغراض درونی، حزبی، قومی، زبانی یا ندانستن‌ها، ابیاتی دلخواه، همسو با شور و هیجان درونی خود، تشخیص شخصی و اهداف دیگر به آثار ملی ما می‌چسباند و دست به دست می‌کند. این رسانه به قدر توان و‌ ظرفیت خود، تلاش دارد تا ابیات مشهور جعلی شاهنامه را به گواه نسخه‌های معتبر و سخن شاهنامه‌شناسان معرفی کند؛ توصیه‌ای که همهٔ خادمان فرهنگ ایران و شاهنامه‌شناسان در هر دوره و عصری مدام گفته‌اند و مایهٔ آزردگی عمیق آنها بوده است.
معرفی و حساسیت بر بیتی جعلی به معنای وجود یا نبود بیتی مشابه با همان مضمون در شاهنامه نیست. معرفی بیت جعلی و برساخته در آثار ملی ما، کمک به رهایی این آثار از افزودن‌ها و کاستن‌ها به هر بهانه‌ و شکل در هر دوره و عصری‌ست. کمک به شناخت بهتر این آثار است، زیرا «صحت انتساب و قطعیّتِ صدور» اصل بنیادین تمامی پژوهش‌ها در حوزهٔ علوم انسانی‌ست. حساسیت بر روی ابیات سست و برساخته یا الحاقی، کمک به مفهوم بلند اصالت در هنر و ادبیات است.
مغایرت مضامین بعضی ابیات جعلی با شاکلهٔ معنوی شاهنامه در جای خود محفوظ است.
در مورد چند بیت بحث‌برانگیز دیگر شاهنامه مطالبی جداگانه منتشر خواهد شد.
منابع مورد نظر ما جدای از نسخه‌های معتبر شاهنامه که نگاشتهٔ شاهنامه‌شناسانی‌ست که نامشان برده شد، در فضای مجازی در دسترس همگان هست. به زودی بعضی از همین مقاله‌ها را در مورد ابیات سست و جعلی در کانال تلگرام قرار خواهیم داد.
ادمین
#شاهنامه
#آثار_ملی

#ابوالفضل_خطیبی:

به لحاظ سبک‌شناسی باید ببینیم «بسی رنج بردم در این سال سی/عجم زنده کردم بدین پارسی»با بیت‌های دیگر سازگاری دارد یا نه؛یک اشکال در این بیت وجود دارد و آن لفظ «عجم» درباره ایرانیان است.کاری نداریم که به لحاظ لغوی این واژه، واژه موهنی است،به هر حال به کار می‌رود و فردوسی و دیگران هم به کار برده‌اند اما کمتر.در سراسر شاهنامه سه بار لفظ «عجم» به کار رفته آن هم در تقابل با «عرب».اما در جاهای دیگر شاهنامه به جای عجم صدها بار از ایران،ایرانیان و آزادگان استفاده شده و فقط ۳ بار لفظ عجم به کار رفته است.مصحح از این لحاظ هم مشکوک می‌شود.می‌توان گفت به لحاظ نسخه‌شناسی و سبک‌شناسی این بیت تاحدی مشکوک است و احتمال می‌دهیم سرودۀ فردوسی نباشد اما احتمال کمتر هم هست که ممکن است علی‌رغم همه این‌ها،سروده فردوسی باشد.فردوسی در بیت معروفی می‌گوید:«نمیرم از این پس که من زنده‌ام/ که تخم سخن را پراکنده‌ام»مراد شاعر از سخن،سخن پارسی است و بعید است که در یک بیت حسّاس که در آن از رنج سی‌ساله خود در پراکندن سخن پارسی سخن می‌گوید، بیاید به جای ایران و ایرانی از لفظ عجم استفاده کند.پذیرفتنش تا اندازه‌ای سخت است.

🔸نقل: باشگاه شاهنامه پژوهان
@ESHTADAN

#ابوالفضل_خطیبی :

مصرع اول «چو ایران نباشد تن من مباد» سرودۀ فردوسی است منتها با کمی تغییر. این مصرع به صورتِ «نباشد به ایران تن من مباد» در داستان رستم و سهراب دیده می‌شود، مصرع دوم، یعنی «بدین بوم و بر زنده یک تن مباد» در هیچ جای شاهنامه نیست و سروده شخصی است که این بیت‌ها را به این شکل پشت سر هم قرار داده است. مقاله‌ای با عنوان «سرگذشت یک شعر» نوشتم که در مجله بخارا منتشر شد و تمام نکات بررسی شده و حدسی دربارۀ سراینده مصرع دوم و ترتیب‌دهنده مصرع‌ها زده‌ام. آن شخص احتمالاً حبیب‌الله نوبخت شیرازی، نمایندۀ مجلس و بسیار ملی‌گرا بوده است. می‌گفتند که او گرمانوفیل (ژرمانوفیل، Germanophile) یعنی دوستدار آلمان هیتلری است. بخشی از ملی‌گراهای ایرانی در دوران جنگ جهانی دوم طرفدار هیتلر بودند، او شاعر بسیار خوش‌ذوق و بااستعدادی بود و منظومه‌ای به نام «پهلوی‌نامه» دارد که شامل ۱۰۰ هزار بیت است، از شاهنامه هم بیشتر و نسخۀ آن در کتابخانه ملی هست. با تحقیقاتی که من داشتم این چهار بیت را به این شکل آقای نوبخت ترتیب داده و مصرع دوم را هم خودش سروده است/ ایسنا


@shahnamehpajohan
https://shahnamehpajohan.ir⁣⁣⁣⁣