سنگ تمام

تحلیل ادبی و معنایی روایت «اخوک دینُک فَاحْتَطْ لِدینک»
«اخوک»:مبتدا
دینُک:خبر
فَاحْتَطْ: فعل امر، از مصدر «احتیاط» یقال«احتاطَ الرّجلُ لاخیه یَحتاطُ احتیاطاً» اذا تحفّظ له و راعاه فی امره.۱ و الضّمیر المستتر فیه وجوبا «انت» فاعلٌ.
(والفاء فی "فَاحْتَطْ" فصیحیّة تفریعیّة تدلّ علی الشّرط المعلوم المقدّر؛ فالاصل: اخوک دینک _فاذا عرفت ذلک_فَاحْتَطْ لِدینک)
لِدینِک: جار و مجرور،و مضاف و مضاف‌الیه، متعلق به «احتط».
نکته
«اخ» به «دین» تشبیه شده است یعنی برادرِ دینی تو همانند دینِ تو است و همان‌طور که نسبت به دینت تحفظ می‌ورزی و در حفظش می‌کوشی، نسبت به حفظ برادر دینی و مراعات حال او نیز بکوش و حقش را تضییع نکن.
شبهه
آقای جوادی آملی_به تبع بعض اعاظم قدیمی۲ _گفته است:«اخوک»: خبر مقدم است و «دینُک» مبتدای مؤخر! تا افاده حصر دهد یعنی تنها برادرِ تو دینِ توست!
پس روایت طبق قرائت ایشان در اصل چنین بوده:
«دینُک اخوک» دین تو برادر توست. سپس برای افاده حصر،خبر، مقدم آمده و شده:
«اخوک دینُک»یعنی تنها برادرِ تو دینِ توست.

نقد قویم
این ترکیب و قرائت آقای جوادی_به تبع همان بعض مزبور _ از روایت کاملا نادرست است و مردود. زیرا روشن است که روایت مزبور به اهمیت« برادر دینی» اشارت دارد و او را مثل «دین» می‌داند در حفظ و نگهداری‌اش. نه اینکه بخواهد به اهمیت و حفظ «دین» دستور دهد. خیلی بی‌ذوقی است که بگوییم امام در روایت می‌خواهد بگوید تنها برادرِ تو دینِ تو است!
نه، می‌خواهد بگوید برادرِ تو همانند دین توست.
و اینکه در آخر روایت گفته:«فَاحْتَطْ لِدینک» و نگفته «فَاحْتَطْ لِاَخیک» مشکلی ندارد چون منظور از «لِدینک» همان «لِاَخیک» می‌باشد.
مثل اینکه می‌گویید«زیدٌ اسدٌ فاتّق الاسدَ» اَیْ «فاتّق زیداً» یعنی زید شیر است پس از این شیر _که زید است_بپرهیز.
«اخوک دینُک فَاحْتَطْ لِدینک» هم یعنی برادرِ تو مانند دین توست بنابراین نسبت به دینت یعنی برادرت محافظت کن.
پس چون محور تأکید در روایتِ یادشده «برادر دینی» است نه «دین»؛از این رو، روایت مزبور جمله‌ایست عادی و فاقد حصر و متشکل از مبتدا یعنی (اخوک) و خبر یعنی (دینک).
دو شبهه دیگر
یکم. اگر بگویید «دین» مبتدا بوده و «اخ» خبر. یعنی در اصل چنین بوده«دینک اخوک» در پاسخ می‌گوییم حمل «اخ» بر «دین» نادرست است چون در حمل باید بین موضوع و محمول یکی از نسبت‌های سه گانه (تساوی، عموم و خصوص مطلق، عموم و خصوص من وجه) باشد، در حالی که در «دینک اخوک» نسبت بین موضوع و محمول، تباین است پس حمل مزبور غلط است مثل «الانسان حجرٌ».
دوم. اگر بگویید «دینک اخوک» از باب تشبیه است یعنی «دین» به «اخ» تشبیه شده(بر عکس نظر مقبول قبلی)، در پاسخ این شبهه هم می‌گوییم کدام حکیمِ بلیغ عادی را سراغ دارید که «دین» را به «اخ» تشبیه کرده باشد،تا امام علی علیه السلام که در اوج حکمت و بلاغت است، بخواهد چنین تشبیهی نابلیغ و نارسا را برساند و بیان کند. در «تشبیه»، مشبه‌به مرکز و محور بروز و ظهور وجه شبه است مثل «زیدٌ اسدٌ» که اسد مرکز شجاعت است. در برداشت مقبول از روایت محور بحث یعنی «اخوک دینک» دین مشبه‌به است و مرکز و محور وجه شبه است که حفظ و نگهداری باشد یعنی همان‌طور که دینت را حفظ می‌کنی، بردارت را هم مانند دینت حفظ کن.
بنابراین، تشبیه کردن «دین» به «اخ» مردود است و ناتمام و غیر مراد امام علیه السلام.
🔷پی‌نوشت
۱.و المعنی الآخر لــِ«فَاحْتَطْ لدینک»: اجعلْ اخیک الّذی_ هو مثل الدّین_فی الحائط الحافظ له؛(دور برادر دینی‌ات_که به منزله دین توست_ دیواری قرار ده تا او را از آسیب‌ها حفظ کند)
۲.بحث مزبور بر محور روایت یادشده از سابق بین ارباب اصول و اصحاب حدیث مطرح بوده است و دو نظر متفاوت از آن بیان شده که یکی مقبول است و یکی نامقبول.از معاصران، آقای شبیری زنجانی نظر مقبول را گرفته و آقای جوادی آملی نظر نامقبول را.
@yosefzadehgilani1

3.2K viewsedited 17:27