آشناسوز
شعر #سایه
آهنگ و کمانچه سعید فرج‌پوری
آواز جمال کردستانی
(اجرای زندۀ گروه دستان در تورنتو، کانادا، بهار ۱۳۹۴)

چرا پنهان کنم؟ عشق است و پیداست
درین آشفته اندوه نگاهم
تو را می‌خواهم ای چشمِ فسون‌بار
که می‌سوزی نهان از دیرگاهم

چه می‌خواهی ازین خاموشی سرد‌؟
زبان بگشا که می‌لرزد امیدم
نگاه بی‌قرارم بر لبِ توست
که می‌بخشی به شادی‌ها نویدم

دلم تنگ است و چشمِ حسرتم باز
چراغی در شبِ تارم برافروز
به جان آمد دل از نازِ نگاهت
فروریز این سکوتِ آشناسوز

💐 ۱ اسفند زادروز سعید فرج‌پوری (۱۳۳۹، سنندج)

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

ابر
شعر سیاوش کسرایی و #سایه
آهنگ نوید دهقان
آواز سالار عقیلی

به‌مناسبت زادروز سیاوش کسرایی که ۵ اسفند ۱۳۰۵ یعنی درست یک سال و یک روز پیش از دوست سخنورش، هوشنگ ابتهاج (زادهٔ ۶ اسفند ۱۳۰۶)، دیده به جهان گشوده است، بخش‌هایی کوتاه‌شده و برگزیده از کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی در نقد و بررسی تصنیف «ابر» (شعر سیاوش کسرایی و #سایه، آهنگ نوید دهقان، آواز سالار عقیلی) را نقل می‌کنیم:

درآمیختن سخنی از شاعر با سخنان دیگر او یا دیگران گونه‌ای دست بردن در شعر به‌شمار می‌رود. درهم آمیختن سخنان دو یا چند شاعر از این دید کاری نارواست که هر سخنورِ توانا شیوه‌ای دارد و اگر اندیشۀ‌ وی با دیگران همسان باشد، سخنش از دید زبانی و ادبی از سخنوران دیگر جدا می‌شود...

دو قالب کهن دوبیتی و رباعی، چنان‌که از نامشان برمی‌آید، از دو بیت یا چهار مصرع ساخته می‌شود. همین کوتاهی، که زمان اجرای دوبیتی را کم‌تر از زمان شناخته‌شدۀ یک تصنیف و آواز خواهد کرد، خنیاگران را بر آن داشته که در هنگام بهره‌گیری از دوبیتی و رباعی چند شعر را در یک تصنیف یا آواز بگنجانند. این آثار بر دو گونه‌ است: آثاری که همۀ اشعارشان از شعر یک تن برگزیده شده است (همگون) و اثرهایی که در آن‌ها شعر چند شاعر را باهم در‌آمیخته‌اند (ناهمگون)...

در دستۀ دوم دوبیتی سایه با شعر دیگران در یک تصنیف یا آواز می‌آید و ناهمگونی در چنین آثاری بیشتر است...

گاه در درآمیختن دوبیتی سایه با دیگران نشانی از درنگ و شناخت دیده می‌شود؛ بهترین نمونه در این زمینه کار نوید دهقان است. او پیش و پس از دوبیتی «دلِ تنگم» چهار بیت از کسرایی را آورده است. در تصنیف او نخست دوبیتی زیر خوانده می‌شود:
من آن ابرم که می‌آیم ز دریا
روانم در به در، صحرا به صحرا
نشان کشتزار تشنه‌ای کو؟
که بارانم که بارانم سراپا (از خون سیاوش، ص ۲۲۷)
سپس دوبیتی سایه می‌آید که همچون دوبیتی کسرایی با «من آن ابرم» آغاز می‌شود:
من آن ابرم که می‌خواهد ببارد
دلِ تنگم هوای گریه دارد
دل تنگم غریب این در و دشت
نمی‌داند کجا سر می‌گذارد (سیاه‌مشق، ص ۲۱۴)
پس از سخن سایه دربارۀ سر نهادن غریبانه به «در و دشت»، که با «صحرا به صحرا» روان بودن در شعر نخست هماهنگی دارد، این دو بیت از کسرایی آمده که در آن، مانند دوبیتی نخست، از «دریا» سخن رفته است:
شبی مرغ سپیدی می‌شوم من
گشاده بادبان بال در باد
به دریا می‌زنم دل را و چون موج
به هر ره می‌روم آزادِ آزاد (از خون سیاوش، ص ۲۶۹)
گذشته از ناهمسانیِ پیام شعرها، که درآمیختن آن‌ها را ناخوشایند می‌سازد، دست‌کم پیداست آهنگ‌ساز در سطح واژگانی پیوندی میان سه شعر یافته و با سنجش و اندیشه آن سه را در کنار یکدیگر نشانده است.

✍️مهدی #فیروزیان
@sayeoMusighi

به مناسبت نود و ششمین زادروز پیر پرنیان‌اندیش

ازین شب‌های ناباور
شعر #سایه
آهنگ و آواز حمیدرضا دلیری
تنظیم یونس پاک‌نژاد

من آن صبحم که ناگاهان چو آتش در شب افتادم
بیا ای چشم روشن‌بین که خورشیدی عجب زادم

ز هر چاک گریبانم چراغی تازه می‌تابد
که در پیراهن خود آذرخش‌آسا درافتادم

تنم افتاده خونین زیر این آوار شب، اما
دری زین دخمه سوی خانۀ خورشید بگشادم

الا ای صبح آزادی به‌یادآور در آن شادی
کزین شب‌های ناباور منت آواز می‌دادم

سزد کز خون من نقشی برآرد لعل پیروزت
که من بر دُرج دل مُهری به جز مهر تو ننهادم

به‌جز دام سر زلفت که آرام دل سایه‌ست
به بندی تن نخواهد داد هرگز جان آزادم

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

با خاطرات تو

صد چشمه اشکِ غم شد و صد باغِ لاله داغ
هر دم که خاطراتِ تو از خاطرم گذشت
#سایه

💐 ششم اسفندماه زادروز استاد امیرهوشنگ ابتهاج (سایه)
(عکس: منزل سایه، ۲۷ مرداد ۱۳۹۵)
@sayeoMusighi

لوکوموتیو
به مناسبت ۷ اسفند، سالروز درگذشت حسین تهرانی (۱۲۹۰-۱۳۵۲)، پدر تنبک‌نوازی نوین ایران
قطعۀ لوکوموتیو با تکنوازی تنبک #تهرانی
همراه تفسیری کوتاه از آن با قلم و صدای امیرهوشنگ ابتهاج (#سایه)

✅ برگرفته از برنامۀ گلچین هفته (شمارۀ ۱۹) که معرفی و نقد و بررسی گستردۀ آن در جلد چهارم طرح پژوهشی «سایه و موسیقی»، در کتاب #گلچین_هفته، به قلم مهدی #فیروزیان، در آینده منتشر خواهد شد.

@sayeoMusighi

خاطرات جعلی و خیالیِ اخوان ثالث

به مناسبت دهم اسفندماه زادروز شاعر گرانمایه، زنده‌یاد استاد مهدی اخوان‌ ثالث، بخشی از کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی را نقل می‌کنیم که در آن به موضوع ارزش و اعتبار «خاطرات هنرمندان» (در اینجا موضوع اصلی خاطرات #سایه بوده؛ اما به مناسبت و برای مقایسه از اخوان نیز یادی رفته) پرداخته شده است:

آفت دیگر نادرستی و ناراستی در برخی گفته‌ها و داستان‌هاست که می‌تواند ناخواسته و برخاسته از فراموش‌کاری گوینده یا لغزش وی باشد یا بدتر آنکه آگاهانه باشد و با انگیزه‌ای خودخواهانه همراه شود. از نمونه‌های بسیاری که ارزیابی آن‌ها سخن را به درازا می‌کشاند درمی‌گذریم و به یک نمونۀ شگفت از داستان‌پردازی پندارین مهدی اخوان ‌ثالث بسنده می‌کنیم. او در گفتگویی رسمی و جدی با ناصر حریری می‌گوید:
دو پسر دوقلو، سعید و ابوالفضل، که از شوهر زن اولم بودند و از سه‌سالگی بزرگشان کردم و بعد در این جنگ همان اوایل جنگ شهید شدند و یک پسر دیگر که از همان زن عرب از خودم داشتم، سهی، و او هم در همین جنگ تحمیلی به‌اصطلاح مفقودالاثر شد و هنوز هم چشم‌به‌راهش هستم و همه مرا پدر، بابا می‌خواندند (دربارۀ هنر و ادبیات، ص ۱۸-۱۷).
اخوان پس از بر زبان آوردن سخنان پندارینش گریستن می‌آغازد و حریری به او می‌گوید: «خواهش می‌کنم گریه نکنید»* (همان، ص ۱۸).

در دید و داوری ما، خواندن خاطرات هنرمندان، جز در جایی که نگاه پژوهشگرانه و سبک‌شناسانه‌ای در کار باشد، سود چندانی ندارد و شوق خوانندگان برای آگاهی یافتن از زندگی هنرمندان بیش از آنکه سویۀ دانشورانه داشته باشد و گرهی را بگشاید، از سر شیفتگی و دوستداری یا کنجکاوی است و خواندن خاطرات برای گذرانِ زمان بیکاری و آسودگی و گونه‌ای سرگرمی است، نه بیشتر؛ اما اگر نگاه جستجوگر و هدفمندی داشته باشیم از بسیاری داده‌های پیش‌پاافتاده می‌توان برای تحلیل‌های باریک‌اندیشانه بهره برد. ازهمین‌رو خاطرات هنرمندان در جای خود ارزشمند است.

_______________
* روشن است اخوان سر شوخی نداشته است؛ شفیعی ‌کدکنی، دوست نزدیک اخوان، که می‌دانسته چنین داستانی جز در پندار اخوان رخ نداده است، می‌نویسد:
وقتی این مصاحبه انتشار یافت گفتم: «مهدی جان! این چه حرف‌هایی بود؟» گفت: «راست است» و بعد شروع کرد به ذکر جزئیات قضیه با تفصیلی صد برابر آنچه در مصاحبه گفته بود. چندین ساعت وقت مجلس ما را، آن روز، همان جزئیات و دقایق احوال آن زن موهوم و بچه‌های موهوم گرفت؛ ولی به‌قدری جدی و با جزئیات توصیف می‌کرد که من هم باورم شد و این را در شعرش هم آورده است (حالات و مقامات م. امید، ص ۷۰).
شعری که شفیعی ‌کدکنی بدان اشاره دارد قصیدۀ «نخل نور و نخل ناز» است که اخوان در نخستین پی‌نوشت آن گفته است: «پر جدی مگیرید. کمند هزل را می‌آزمودم» (تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، ص ۱۲۹).
✍️ مهدی #فیروزیان
https://www.tg-me.com/sayeoMusighi

📚 #انتشارات_هنر_موسیقی دریچه‌ای برای آشنایی با آثار فاخر هنری و پژوهشی موسیقی

🎁 بهترین عیدی کتاب است!
📚 ۲۰% تخفیف نوروزی با هزینۀ پست رایگان
⏳ از ۱۴ تا ۱۸ اسفند

🔸 #خرید_غیرحضوری کتاب با ارسال یک پیام به @honaremusighi در تلگرام یا به شمارۀ ۰۹۱۹۸۰۸۶۴۱۰ در واتس‌اپ و ذکر نام کتاب

🔗 معرفی کتاب‌ها در بخش انتشارات وب‌سایت #هنر_موسیقی
https://honaremusighi.com/انتشارات/

🎶 موسیقی نماهنگ: قطعه «ثقیل رمل» اثر مهدی #ستایشگر (نت در کتاب #نیاز)

@honaremusighimag

غریبانه
شعر #سایه
آهنگ و آواز مرتضی فلاحتی (بامداد)
تنظیم و سه‌تار جلال ذوالفنون

بگردید، بگردید، درین خانه بگردید
درین خانه غریبید، غریبانه بگردید

یکی مرغ چمن بود که جفت دل من بود
جهان لانۀ او نیست، پی لانه بگردید

نسیم نفس دوست به من خورد و چه خوشبوست
همین‌جاست، همین‌جاست، همه خانه بگردید

تن او به تنم خورد، مرا برد، مرا برد
گرم بازنیاورد، به شکرانه بگردید


💐 ۱۶ اسفند زادروز زنده‌یاد استاد جلال ذوالفنون (۱۳۱۶-۱۳۹۰)

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

بخشی از سرگشته
آهنگ همایون خرّم
ترانه #سایه
آواز حسین قوامی
همراه با تصاویری از خوشنویسی کسری کرکزی


شبی که آواز نی تو شنیدم
چو آهوی تشنه پی تو دویدم
دوان دوان تا لب چشمه رسیدم
نشانه‌ای از نی و نغمه ندیدم
تو ای پری کجایی؟
که رخ نمی‌نمایی


💐 ۱۷ اسفند سالروز درگذشت حسین قوامی (۱۲۸۸-۱۳۶۸)
#ترانه‌سرایی_سایه
@sayeoMusighi

اشارات نظر
شعر #سایه
آواز محمدرضا #شجریان
سه‌تار احمد عبادی

نشود فاش کسی آنچه میان من و توست
تا اشارات نظر نامه‌رسان من و توست

گوش کن با لب خاموش سخن می‌گویم
پاسخم گو به نگاهی که زبان من و توست

گرچه در خلوت راز دل ما کس نرسید
همه‌جا زمزمۀ عشق نهان من و توست

💐 ۱۷ اسفند سالروز درگذشت احمد عبادی، نوازندۀ برجسته و صاحب‌سبک سه‌تار (۱۲۸۵-۱۳۷۱)

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

نشان داغ
شعر #سایه
آواز محمدرضا #شجریان
تار هوشنگ ظریف

نشان داغ دل ماست لاله‌ای که شکفت
به سوگواری زلف تو این بنفشه دمید

🥀 ۱۷ اسفند سالروز درگذشت هوشنگ #ظریف  (۱۳۱۷–۱۳۹۸)، تارنواز چیره‌دست و هنرمند وارسته

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

نشستن تا چند؟
شعر #سایه
آواز ملیحه مرادی
بربت حسین بهروزی‌نیا
کمانچه فرج علی‌پور
(اجرای زنده در شیکاگو، آبان ۱۴۰۱)

خونِ دل خوردن و دلتنگ نشستن تا چند؟
دیگر ای غنچه برون آر سر از پیرهنت

💐 ۸ مارس روز جهانی زنان

#حمایت_از_آوای_بانوان
#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

درد گنگ
شعر #سایه
آهنگ فرهاد فخرالدینی
آواز سیما بینا

نمی‌دانم چه می‌خواهم بگویم
زبانم در دهان باز بسته‌ست
درِ تنگ قفس باز است و افسوس
که بال مرغ آوازم شکسته‌ست

نمی‌دانم چه می‌خواهم بگویم
غمی در استخوانم می‌گدازد
خیال ناشناسی آشنارنگ
گهی می‌سوزدم گه می‌نوازد

فغانی گرم و خون‌آلود و پردرد
فرومی‌پیچیدم در سینۀ تنگ
چو فریاد یکی دیوانۀ گنگ
که می‌کوبد سر شوریده بر سنگ

سرشکی تلخ و شور از چشمۀ دل
نهان در سینه می‌جوشد شب و روز
چنان مار گرفتاری که ریزد
شرنگ خشمش از نیش جگرسوز

پریشان‌سایه‌ای آشفته‌آهنگ
ز مغزم می‌تراود گیج و گمراه
چو روح خوابگردی مات و مدهوش
که بی‌سامان به ره افتد شبانگاه

درون سینه‌ام دردی‌ست خونبار
که همچون گریه می‌گیرد گلویم
غمی ‌آشفته، دردی گریه‌آلود
نمی‌دانم چه می‌خواهم بگویم

🔺شرح آشنایی و همکاری فخرالدینی و سایه، ماجرای ساخته شدن این تصنیف و بررسی آن در کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی (ص ۱۵۷-۱۶۲) آمده است.
🔺نقاشی‌های این نماهنگ اثر بانو سیما بیناست.

#گلچین_هفته
💐 ۲۱ اسفند زادروز فرهاد فخرالدینی (۱۳۱۶)
@sayeoMusighi

قدسیان
شعری از هوشنگ ابتهاج (سایه)
در ستایش محمدرضا #شجریان و دعای ربّنای او
دکلمه: مهدی فیروزیان و سهیلا حبیبی
اجرای ربّنا با ویلن: بابک شهرکی

سال‌هاست صدا و سیمای جمهوری اسلامی، با اغراض سیاسی و غیرهنری، خود را از تنها اثری که استاد شجریان مجوز پخش آن را (به‌احترام مردم روزه‌دار) بدین رسانه داده، محروم کرده است. این نوای ملکوتی که گویی از آسمان فرود آمده، ما را به بهشتِ برین فرامی‌برد و آرامش و معنویت را میهمانِ سراچۀ دل‌ها می‌کند. این نوا، نه اگر دوا، دست‌کم تسکینی است بر آلام بشر سرگشتۀ امروزی؛ اما چه می‌توان گفت با کسی که از درد خویش نیز آگاه نیست. چه خوش گفته است سایه:
مدّعی درد خود نمی‌داند
چه کند بی‌نوا، نوای تو را
از #سایه جان پرسیدم: «چرا نگفتید: دوای تو را، تا با درد تناسب ایجاد شود؟» با اشاره‌ای استادانه به ایجاز و بیان غیرمستقیم هنری فرمود: «این نوا، دوا را هم در خود دارد.»
✍️ مهدی #فیروزیان

@sayeoMusighi

🌱 🌹 بهار آمد بیا تا داد عمر رفته بستانیم
شعر #سایه
آهنگ نوید دهقان
آواز سالار عقیلی
@sayeoMusighi

بیا که بارِ دگر گل به‌ بار می‌‌آید
بیار باده که بوی بهار می‌‌آید

دلِ چو غنچۀ من نشکفد به بوی بهار
بهارِ من بود آن‌گه که یار می‌‌آید
#سایه

نوروز ۱۴۰۳ خجسته باد! خوشا آن روز نو، که بخت و کام نیز با مردم نیک‌نهاد ایران «یار» شود و بهار راستین را در کنار هم به شادی و آزادی جشن بگیریم.
@sayeoMusighi

غم شب‌های جدایی
شعر #سایه
آهنگ‌ مهرداد پازوکی
آواز عبدالحسین مختاباد
دکلمه مهدی #فیروزیان

وقت است که بنشینی و گیسو بگشایی
تا با تو بگویم غم شب‌های جدایی

این تصنیف از نمونه‌های خوب کوشش برای «گریز از یکنواختی» در ریتم است. آهنگ‌سازان در پیروی از الگوی عروضی اشعار معمولاً به دام تکرار ریتم درمی‌افتند؛ اما پازوکی توانسته بر بنیاد مفاهیم شعری به استخراج پاره‌های موزون متفاوت از دل ابیات بپردازد. او، هرچند کمتر قدر دیده است، از تواناترین تصنیف‌سازان حال حاضر ایران است که در برخی کارهایش ظرافت‌های هنری درخشانی دیده می‌شود. نقد و بررسی این تصنیف در کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی آمده است.

💐 اول فروردین زادروز عبدالحسین مختاباد (۱۳۴۵)

@sayeoMusighi

بهار سایه
شعر #سایه
آواز حسین قوامی
تار فرهنگ شریف

بهار سایه تویی ای بنفشه‌مو بازآی
که گل به دیدۀ من بی‌‌تو خار می‌آید

💐 گرامیداشت ۱ فروردین زادروز تارنواز توانا و خدمتگزار شریفِ فرهنگ، فرهنگِ شریف (۱۳۱۰- ۱۳۹۵)
#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
#گل‌های_تازه
@sayeoMusighi