سال بی سایه
کاری از سیف‌اللّه صمدیان

تصاویری از سایه و روز تشییع پیکر او همراه با تصنیف در کوچه‌سار شب (آهنگ و تار و آواز محمدرضا #لطفی)، بخشی از شعر ارغوان (با صدای #سایه و تار لطفی)، بخشی از تصنیف سپیده (آهنگ #لطفی، آواز محمد معتمدی) و اجرای سرود جاودان «ای ایران» (آهنگ روح‌الله خالقی) بر مزار سایه در رشت

@sayeoMusighi

ماه و آیینه
شعر #سایه
آهنگ آزاد ميرزاپور
آواز مهديه محمدخانى
دکلمه مهدی #فیروزیان

بیایید، بیایید که جان دل ما رفت
بگریید، بگریید که آن خنده‌گشا رفت

بر این خاک بیفتید که آن لاله فروریخت
بر این باغ بگریید که آن سرو فرارفت

رخ حسن مجویید که آن آینه بشکست
گل عشق مبویید که آن بوی وفا رفت

نوای نی او بود که سوز غزلم داد
غزل بازمخوانید که نی سوخت، نوا رفت

سر راه نشستیم و نشستیم و شب افتاد
بپرسید، بپرسید که آن ماه کجا رفت

#حمایت_از_آوای_بانوان
#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

✨ دمی با سایه و موسیقی ✨

شعر #سایه
آواز حسام‌الدین سراج

به‌سان رود
که در نشیبِ درّه سر به سنگ می‌زند
رونده باش
امید هیچ معجزی ز مرده نیست
زنده باش

💐 ۲۶ مرداد زادروز حسام‌الدین سراج (۱۳۳۷، اصفهان)

@sayeoMusighi

سرود کهن
شعر #سایه
آهنگ مجید مولانیا
آواز حسام‌الدین #سراج

💐 ۲۶ مرداد زادروز دکتر سید حسام‌الدین سراج (۱۳۳۷، اصفهان)

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

به مناسبت یکم شهریور، زادروز حسین علیزاده بخشی برگزیده از کتاب #موسیقی_ایرانی_در_شعر_سایه

🔶 حصار
ای عاشقان ای عاشقان پیمانه‌ها پرخون کنید
وز خون دل چون لاله‌ها رخساره‌ها گلگون کنید
آمد یکی آتش‌سوار بیرون جهید از این حصار
تا بردمد خورشید نو شب را ز خود بیرون کنید (سیاه‌مشق، ص ۱۷۴)
غزل «حصار» که واژۀ حصار در بیت دوم آن آمده، برای آهنگی به همین نام سروده شده است که آن را نمونۀ تجددطلبی در موسیقی ایرانی و نمایندۀ گونه‌ای از هنر مدرن ایرانی شمرده‌اند («تجدد و تجددطلبی‏ در موسیقی ایرانی»، ص ۳۴۰). این آهنگ را حسین #علیزاده، آهنگ‌ساز پیشرو و یکی از جوانانِ‌ برکشیدۀ سایه در روزگارِ سرپرستی موسیقی رادیو، در دستگاه چهارگاه ساخته است. علیزاده «حصار» را در سال ۱۳۵۶ برای همسرش، که در زندان گرفتار بود، ساخته و در گزینش نام آن، هم به گوشه‌ای از دستگاه چهارگاه اشاره کرده و هم معنی «زندان» را پیش چشم داشته است (گفتگو با حسین علیزاده دربارۀ موسیقی ایران، ص ۱۱۲). کلامی که در آغاز روی آن نهاده بودند از دید سایه شایستگی نشستن بر آن موسیقی را نداشت. از همین‌روی خود به علیزاده پیشنهاد کرد که برای آن شعری بسازد و بدین‌سان غزل «حصار» پدید آمد (پیر پرنیان‌اندیش، ج ۲، ص ۷۰۷). شنوندگان هنگامی که بیت دوم غزل را با آواز بیژن کامکار در «حصار» می‌شنوند نام آهنگ را در شعر سایه نیز می‌یابند و همین نکته ایهام تناسبی از گونه‌ای دیگر در اثر موسیقایی پدید آورده است که خوانندگان کتاب از آن بهره‌ای ندارند و ما در اینجا با یادکرد از آن، کوشیدیم با آگاهی‌بخشی پرده از این باریک‌اندیشی سایه در سرودن شعر و گزینش واژه‌ها برداریم.

@sayeoMusighi

نقش دیگر
شعر #سایه
آواز مهدی آذرسینا
کمانچه بهزاد میرلو

نگارا نقش دیگر باید آراست
یکی آن کلک نقش‌آرا به من ده

حریفان را بس آمد قطره‌ای چند
بگردان جام و آن دریا به من ده

💐 اول شهریور زادروز مهدی آذرسینا (۱۳۲۵، تبریز)، آهنگ‌ساز، نوازنده، پژوهشگر

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

در کوچه‌سار شب
شعر #سایه
آهنگ محمد حیدری
آواز #مهستی

درین سرای بی‌کسی کسی به در نمی‌زند
به دشت پرملال ما پرنده پر نمی‌زند

نشسته‌ام در انتظار این غبار بی‌سوار
دریغ کز شبی چنین سپیده سر نمی‌زند

دل خراب من دگر خراب‌تر نمی‌شود
که خنجر غمت ازین خراب‌تر نمی‌زند

گذرگهی‌ست پرستم که اندر او به‌غیر غم
یکی صلای آشنا به رهگذر نمی‌زند

نه سایه دارم و نه بر، بیفکنندم و سزاست
اگر نه بر درخت تر کسی تبر نمی‌زند

🥀 دوم شهریور هفتمین سالروز درگذشت محمد حیدری (۱۳۱۶-۱۳۹۵)، آهنگ‌ساز و سنتورنواز
❌ در ویکی‌پدیای فارسی به‌خطا تاریخ درگذشت ایشان سوم شهریور ثبت شده است. (تاریخ ویکی‌پدیای انگلیسی، ۲۳ آگوست ۲۰۱۶ درست است).
#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

سرگذشت شب
بیتی از #سایه
آواز محمدرضا #شجریان
تار جلیل #شهناز

به‌سانِ سبزه پریشانِ سرگذشتِ شبم
نیامدی تو که مهتابِ این چمن باشی

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

دوردستان
شعر #سایه و #اخوان‌ثالث
آهنگ صادق تسبیحی
آواز امید نعمتی


هوای روی تو دارم نمی‌گذارندم
مگر به کوی تو این ابرها ببارندم

مرا که مست توام این خمار خواهد کشت
نگاه کن که به دست که می‌سپارندم
🌟⭐️ 🌟⭐️
ای رفته تا دوردستان
آنجا بگو تا کدامین ستاره‌ست
روشن‌ترین همنشین شب غربت تو
🌟⭐️ 🌟⭐️
من آن ستارۀ شب‌‌زنده‌دار امّیدم
که عاشقان تو تا روز می‌شمارندم

مگر درین شب دیرانتظار عاشق‌کش
به وعده‌های وصال تو زنده دارندم

🥀 چهارم شهریور سالروز درگذشت مهدی اخوان ثالث
#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

توصیف تصنیف دوردستان برگرفته از کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
(معادلی برای تضمین در موسیقی)

در آثار موسیقایی ساخته‌شده با شعر سایه نمونه‌ای که با تضمین مصرع یا بیت در شعر همسانی داشته باشد توان یافت. صادق تسبیحی در میانه و پایان غزل «گنج گم‌شده» بر بخشی کوتاه از شعر «غزل سه» سرودۀ امید آهنگ نهاده است. در آغاز دو بیت نخست غزل سایه، که ناله‌ای بر هجران از زبان دلداده است، خوانده می‌شود:
هوای روی تو دارم نمی‌گذارندم
مگر به کوی تو این ابرها ببارندم

مرا که مست توام این خمار خواهد کشت
نگاه کن که به دست که می‌سپارندم (سیاه‌مشق، ص ۲۸۳)

سپس سخن امید می‌آید که در قالبی دیگر (نیمایی) و وزنی دیگر (ساخته‌شده از تکرارِ «مفعولُ»)، از حال دلدار در روزگار دوری می‌پرسد:
ای رفته تا دوردستان
آنجا بگو تا کدامین ستاره‌ست
روشن‌ترین همنشین شب غربت تو (آخر شاهنامه، ص ۶۸-۶۷)

گویا دلدار دور از دلداده در «غربت» است و نکتۀ جالب اینکه به‌راستی غزل «گنج گم‌شده»، همان‌گونه که در بخش «ستارۀ شب‌زنده‌دار امّید» گفته‌ایم، در روزگاری سروده شده که سایه اجازۀ خروج از کشور را نداشت و همسر دلبندش آلما در آلمان، یعنی در همان «شب غربتِ» یادشده در شعر امید، به‌سر می‌برد. تسبیحی با درآمیختن شعر امید با شعر سایه گویی از دو تصویر مبهم، در جورچین تصنیفش تصویری روشن و تازه را پدید آورده است. پس از بخش برگزیدۀ‌ شعر امید، بیت زیر از سایه خوانده می‌شود که در آن مانند شعر امید از «ستاره» سخن رفته است:
من آن ستارۀ شب‌‌زنده‌دار امّیدم
که عاشقان تو تا روز می‌شمارندم (سیاه‌مشق، ص ۲۸۴)

بدین‌سان درست پس از اینکه خواننده از زبان امید می‌پرسد: «کدامین ستاره همنشین شبِ‌ غربت توست؟»، بیت سایه می‌آید و گویی در پردۀ ابهام شاعرانه به پرسش پیشین پاسخ می‌دهد. پس از این بیت، که بیت هفتم غزل است، تسبیحی به دنبالۀ دو بیت آغاز تصنیف، یعنی بیت سوم غزل، برمی‌گردد:
مگر درین شب دیرانتظار عاشق‌کش
به وعده‌های وصال تو زنده دارندم (همان، ص ۲۸۳)

او در پایان پس از تکرار مصرع نخست غزل سایه، بار دیگر به تکرار بخش برگزیده از شعر امید می‌پردازد.
گذشته‌ از اینکه بخش برگزیده از شعر امید با پیام شعر سایه سازگار است و چنان‌که گفتیم به‌گونه‌ای نغز دامنۀ معنایی آن را می‌گسترد، نکتۀ مهم در ترکیب دو سروده این است که هر دو شعر ارج ادبی درخوری دارد و زبان دو شاعر، دست‌کم در بخش برگزیده، ناهمگون نیست. ازهمین‌رو کار تسبیحی را برابری موسیقایی برای تضمین در شعر توان شمرد. بخشِ گزین‌شده از شعر امید کوتاه است و کمابیش هم‌اندازۀ یک بیت تضمین‌شده در دل یک غزل است.

✍️ مهدی فیروزیان
@sayeoMusighi

🍀 به مناسبت ۲۷ شهریور سالروز درگذشت محمدحسین شهریار برگی از کتاب #موسیقی_ایرانی_در_شعر_سایه (ص ۱۸۲) که در آن از #شهریار یاد شده است.

@sayeoMusighi

یاد محمدحسین شهریار، شاعر بزرگ آذربایجان و ایران، در ۲۷ شهریورماه سالروز درگذشتش گرامی باد.
هنگامی که سایه برای دیدار شهریار به تبریز رفت، شهریار غزلی برای یار دیرینش سرود و بعدها آن را با همراهی کمانچۀ مجتبی میرزاده در دستگاه ماهور به آواز خواند. این آواز نشان‌دهندۀ آشنایی خوب شهریار با موسیقی ایرانی است. او ردیف را می‌شناخت، سه‌تار می‌نواخت و دوستان موسیقی‌دانی چون ابوالحسن صبا، حسین تهرانی و احمد عبادی داشت. در اشعار شهریار هم کاربرد واژه‌ها و اصطلاحات موسیقایی چشمگیر است.

«سایه» با پرچم خورشید به تبریز آمد
شهر غم از شعف و شعشعه لبریز آمد

مژدۀ یوسف گم‌گشته به یعقوب رسید
مولوی در طلب شمس به تبریز آمد

چشم خشکیدۀ شعرم قلم از مژگان ساخت
باز شعرم تر و طبعم طرب‌آمیز آمد

افق تنگ غم‌انگیز چه افتاد ای دل
که چنین در نظرم باز و دل‌انگیز آمد

دوست چون باد بهار از در هر باغ گذشت
سبزه افشان شد و گلبن همه گلبیز آمد

او گلی سرخ که سر زد به چو من برگی زرد
یا بهاری که به دلجویی پاییز آمد

شهریارا نه منم حلقۀ شعر تو به گوش
که فلک گوش به این شعر دلاویز آمد
#شهریار

@sayeoMusighi

یار گم‌شده
غزل #سایه
دکلمه بانو روشنک
ویلن پرویز یاحقی
تنبک امیرناصر افتتاح

این اثر برگرفته از برگ سبز شمارۀ ۲۰۶ است که سال‌ها پیش از آنکه سایه به‌عنوان سرپرست بخش موسیقی به رادیو راه یابد ضبط شده است. دراین‌باره در کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی (ص ۴۲۲) توضیحاتی آمده است.

💐  ۳۱ شهریور زادروز پرویز یاحقی (۱۳۱۴-۱۳۸۵)، آهنگ‌ساز و نوازندۀ صاحب‌سبک ویلن

@sayeoMusighi

گریز
شعر #سایه
آهنگ فریدون شهبازیان
آواز نادر گلچین

از هم گریختیم
وان نازنین پیالۀ دلخواه را دریغ
بر خاک ریختیم

دیدار ما که آن‌همه شوق و امید داشت
اینک نگاه کن که سراسر ملال گشت
وان عشق نازنین که میان من و تو بود
دردا که چون جوانی ما پایمال گشت

نخستین خواننده‌ای که شعری نیمایی از سایه را به آواز (و نیز تصنیف) خواند نادر گلچین است که در گل‌های تازۀ شمارۀ ۱۷۷ با تار فرهنگ شریف به خواندن «گریز» پرداخت (#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی، ص ۵۱۶).

💐  ۳۱ شهریور ششمین سالروز درگذشت نادر گلچین (۱۳۱۵-۱۳۹۶)

آمدنِ تو...
شعر #سایه
آهنگ و آواز مهدی فیروزیان

ای که نهان نشسته‌ای باغ درون هسته‌ای
هسته فروشکسته‌ای کاین‌همه باغ شد روان

مست نیاز من شدی، پردۀ ناز پس زدی
از دل خود برآمدی، آمدن تو شد جهان

@sayeoMusighi

بانگی از نیستان
شعر #سایه
آواز محمدرضا #شجریان
نی حسن ناهید
تار هوشنگ ظریف
دکلمه رضا معینی

من همان نایم که گر خوش بشنوی
شرح دردم با تو گوید مثنوی

در این فیلم، همراه با آواز درخشان استاد #شجریان در گل‌های تازۀ شمارۀ ۱۰۷ که ابیاتی از بانگ نی سایه را در سه‌گاه (حدی و پهلوی) خوانده، تصویر صفحه‌هایی از کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی در شرح و بررسی این اجرا آمده است. گفتنی است این کتاب به «حافظ موسیقی ایران، محمدرضا شجریان» تقدیم شده است.

🌸زادروز جانِ جان فرخنده باد!🌸

@sayeoMusighi

به مناسبت اوّل مهر، زادروز حسین منزی، چند سطر از کتاب #شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی که در آن نقل قولی از منزوی دربارۀ اشعار #سایه و آثار موسیقایی ساخته‌شده با آنها آمده است:

شعر سایه از دید واژگانی ویژگی‌هایی دارد که آن را مطلوب خنیاگران می‌سازد؛ زیرا از سویی او در شعرش کم‌تر از واژه‌های ناشناخته و ازیادرفتۀ کهن بهره می‌برد و از سوی دیگر به‌کارگیری واژه‌های خشن و غیرتغزلی را، به‌ویژه در غزل، نمی‌پسندد. خوش‌آهنگی و درخشش موسیقی درونی شعر (بدیع لفظی) سایه در گروِ نگاه موسیقایی او به واژه‌هاست. حسین منزوی، در بررسی آثار موسیقایی ساخته‌شده با شعر سایه بر همین نکته انگشت نهاده است:
«صرف‌نظر از چیرگی آهنگ‌ساز در تلفیق شعر و موسیقی (که بیشتر آن‌ها کار محمدرضا لطفی است) ظرفیت شعر سایه را نیز نباید فراموش کرد. آن وسواس در گزینش واژه‌ها که گاه کار سایه را به‌نوعی منبّت روی کلام شبیه می‌کند و آن گوش درونی آموخته با وزن و آهنگ و هماهنگی صوت‌ها و صداها که او دارد به شعرش اهلیتی داده است که با موسیقی زیباتر تلفیق شود و منسجم‌تر. فراموش نکنیم که بسیاری از نمونه‌های موفق این تلفیق در این ۲۰-۱۵ سال اخیر، شعرش به سایه تعلق داشته است؛ نمونه را به‌یاد می‌آورم:
بهانه: ای عشق همه بهانه از توست.
ترانه: تا تو با منی زمانه با من است.
در کوچه‌سار شب: درین سرای بی‌کسی کسی به در نمی‌زند.
بهار سوگوار: نه لب گشایدم از گل نه دل کشد به نبید.
حصار: ای عاشقان ای عاشقان پیمانه‌ها پرخون کنید.
زندان شب یلدا: چند این شب و خاموشی؟ وقت است که برخیزم.
همیشه در میان: نامدگان و رفتگان از دو کرانۀ زمان»

https://www.tg-me.com/sayeoMusighi

شب دیرانتظار
بیتی از #سایه
آواز محمد معتمدی
تار علی قمصری

مگر درین شب دیرانتظارِ عاشق‌کش
به وعده‌های وصالِ تو زنده دارندم

💐 دوم مهر زادروز محمد معتمدی (۱۳۵۷، کاشان)

#شعر_سایه_در_موسیقی_ایرانی
@sayeoMusighi

📕برگی از کتاب #موسیقی_ایرانی_در_شعر_سایه (جلد اول از طرح پژوهشی سایه و موسیقی؛ اثر مهدی #فیروزیان)
فرهنگ واژه‌های موسیقایی شعر سایه، مدخل #کسایی

💐 سوم مهر زادروز استاد حسن کسایی، نوازندۀ نامدار نی
@sayeoMusighi