هشتمین جلسه از دوره «تصویر زن در نهج البلاغه»

درس‌گفتار هشتم: «اعتبارسنجی خطبه ۸۰ نهج البلاغه»، توسط محمد قندهاری

5 مارس 2021
انجمن مسلمانان شیعه دانشگاه نورث‌وسترن- شهر شیکاگو
@NorthwesternSMA

«تصویر زن در نهج البلاغه»

جمادی الثانی تا رجب ١٤٤٢
دی تا اسفند ۱۳۹۹
ژانویه تا مارچ 2021

ویدیوی درس‌گفتارها در یوتیوب

عنوان درس‌گفتارها و پیوند فایلهای صوتی:

درس‌گفتار اول: «درامد و طرح بحث» 15 ژانویه- فرهاد قدوسی

درس‌گفتار دوم: «تصویر زن در نهج البلاغه» 22 ژانویه- فرهاد قدوسی

درس‌گفتار سوم: «تصویر زن در کتاب سلیم بن قیس» 29 ژانویه- فرهاد قدوسی

درس‌گفتار چهارم: «عرضه خطبه 80 نهج البلاغه به قرآن» 5 فوریه- نفیسه مرادی

درس‌گفتار پنجم: «نگاهی به شکل‌گیری نگرش علمای متقدم مسلمان به زن» 12 فوریه- نفیسه مرادی با مقدمه ساجده گودرزی

درس‌گفتار ششم: «زن در سیره ابوبکر و عمر» 19 فوریه- حیدر داودی

درس‌گفتار هفتم: «تاملی منبع‌ شناسانه در برخی احادیث مرتبط با زنان» 26 فوریه- محمد قندهاری

درس‌گفتار هشتم: «اعتبار سنجی خطبه 80 نهج البلاغه» 5 مارچ - محمد قندهاری

@NorthwesternSMA
انجمن مسلمانان شیعه دانشگاه نورث‌وسترن- شهر شیکاگو

با سلام و احترام

از همراهی شما عزیزان در دوره «تصویر زن در نهج البلاغه» سپاسگزاریم.
جهت ارتقا کیفی دوره های آتی، نظرات و پیشنهادات و انتقادات شما بسیار موثر است.
لذا خواهشمندیم تا نقطه نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
هم چنین جا دارد تا از حضور شما بزرگواران و تلاش دست‌اندرکاران این دوره تشکر ویژه نماییم.

سخنرانان:
فرهاد قدوسی
@Farhad_Ghoddoussi
نفیسه مرادی
@NafisehMoradi1
حیدر داودی
@HeydarDavoudi
محمد قندهاری
@MohammadGhandehari

مجری:
ساجده گودرزی
@Saj_Gdrzi

تدوین و بارگذاری فایلها:
حمید حسنی
@Hamid_Hasanee

💢 اعتبار سنجی خطبه ۸۰ نهج البلاغه

📝 چکیده ارائه محمد قندهاری در جلسه آخر کارگاه تصویر زن در نهج البلاغه

بخش ۱ از ۲

🔹خطبه ۸۰ نهج‌البلاغة : "1️⃣ معاشر الناس، إن النساء نواقص الإيمان نواقص الحظوظ نواقص العقول، فأما نقصان إيمانهن فقعودهن عن الصلاة و الصيام في أيام حيضهن و أما نقصان عقولهن فشهادة امرأتين كشهادة الرجل الواحد و أما نقصان حظوظهن فمواريثهن على الأنصاف من مواريث الرجال. 2️⃣ فاتقوا شرار النساء و كونوا من خيارهن على حذر و لا تطيعوهن في المعروف حتى لا يطمعن في المنكر "

قرائن متعددی نشان می‌دهد آنچه به صورت متن کوتاه بالا در خطبه ۸۰ نهج البلاغه آمده است، مبتنی بر یکی از نقل‌های نامه‌ای از امیرالمومنین علیه‌السلام است که آن حضرت وقتی بیرون کوفه (در قادسیه یا ذی قار) بوده‌اند، خطاب به شیعیان کوفه به رشته‌ی تحریر درآورده‌اند. در واقع مطابق نقل تواریخ، این نامه در سال ۳۸ هجری و پس از دریافت خبر شهادت محمد بن‌ابی‌بکر و سقوط مصر، در واکنش به ابهامات برخی شیعیان کوفه و در جهت جذب نیرو برای لشکر نوشته شد و آن حضرت در آن، وقایع پس از وفات پیامبر را به طور مختصر توضیح داده‌اند و در ضمن آن به وقایع جنگ جمل نیز اشاره کرده‌اند. سید رضی نقلی از این نامه را در اختیار داشته که آن را قطعه قطعه کرده و قطعات مختلف آن را در قالب چندین خطبه و نامه (از جمله ضمن خطبه ۸۰) آورده است.

خوشبختانه این نامه به دلیل اهمیت فوق العاده‌ای که داشته از طرق مختلفی ثبت و روایت شده و به دست ما رسیده است. با دقت و مقایسه این نقل‌ها، مشخص می‌شود که این نامه دو تحریر دارد: نخست، یک تحریر مختصر که در کتب متقدمی چون الغارات و الامامةوالسیاسة نقل شده و دوم تحریر مفصلی که شامل همان تحریر مختصر به همراه توضیحات و حاشیه‌هایی است که در لابلای فقرات نسخه دیگر قرار گرفته و تنها در کتاب المسترشد طبری آملی و رسائل الائمه کلینی (با تفاوت‌هایی در نقل) به جا مانده است.

بخش 1️⃣ خطبه ۸۰ تنها در تحریر مفصل این نامه، آمده است که بنا بر نقل این تحریر، حضرت به هنگام ذکر وقایع جمل و یادکرد عائشه، به نکوهش کلی زنان پرداخته‌اند. (در مورد بخش دوم در ادامه سخن خواهیم گفت)

بر این اساس، برای داوری در مورد بخش 1️⃣ خطبه ۸۰، ناگزیر باید در مورد نسبت دو تحریر مختلف این نامه با یکدیگر پژوهش کرد. بدین ترتیب اعتبارسنجی خطبه در گروی پاسخ به این سوال است که آیا نسخه‌ی مفصل اصیل است و نسخه‌ی مختصر، خلاصه‌شده‌ی آن است؟ یا آن که نسخه مختصر اصیل است و نسخه مفصل در اثر افزوده شدن اضافاتی متاخر پدید آمده است؟

برای این داوری باید از روش‌های نقد تاریخی و نیز نقد متنی استفاده کرد.

🔹🔹🔹🔹

(۱)
برخی پژوهشگران که روی این خطبه کار کرده‌اند (برای نمونه خانم ناهید طیبی و خانم اسمر جعفری در مقالاتی مستقل) نقل المسترشد را به عنوان منبع این خطبه معرفی کرده و برای نشان دادن عدم اعتبار این نقل، بیشتر بر روی ضعف سندی آن (به خاطر حضور شعبی در سند) تکیه کرده‌اند. جدا از آن که در این تحقیقات به عدم نقل بخش 2️⃣ خطبه ۸۰ در کتاب المسترشد توجهی نشده، به نظر می‌رسد پاسخ ارایه شده در مورد بخش1️⃣ نیز همچنان خالی از ابهام نیست. چه آن که ضعف سندی منابع تحریر بلند، گرچه برای عدم اعتماد به نامه یا خطبه، تا حد خوبی بسنده است، اما دلیل کافی برای جعلی بودن این تحریر به شمار نمی‌رود.

(۲)
در بخش دوم ارائه‌ام، تلاش کردم -شاید برای اولین بار- به این کاستی‌ها بپردازم. با بازنگری در فرآیند تدوین نهج‌البلاغة و توجه به بهره‌گیری سیدرضی از کتب متقدم خود، نشان دادم که سید رضی بخش قابل توجهی از نهج‌البلاغة را با بهره‌گیری از کتاب قبلی خود: خصائص‌الأئمه تدوین کرده است. از جمله دو بخش 1️⃣ و 2️⃣ خطبه ۸۰، دو حکمت مستقل پیاپی همین اثر بوده‌اند که به هنگام انتقال به نهج‌البلاغة، به طور سهوی در هم ادغام شده‌اند. (اشاره اشتباه به خطبه بودن این متن نیز در اثر همین جابجایی ایجاد شده است.)

(۳)
همچنین در ادامه‌ی ارائه‌ی خود، بر اساس شواهد متعدد متنی نشان دادم که منبع سید رضی برای ثبت بخش 1️⃣ خطبه در کتاب اول خود (خصائص الأئمه) نیز کتاب المسترشد نبوده و به احتمال بسیار زیاد، سید آن را از کتاب رسائل الأئمه شیخ کلینی نقل کرده است. خوشبختانه گزارشی از متن کامل تحریر مفصل نامه به نقل کتاب رسائل الائمه کلینی، به واسطه‌ی کتاب کشف المحجة ابن‌طاوس به دست ما رسیده است؛ لذا امروزه می‌توانیم متن منبع اصلی سیدرضی یعنی تحریر مفصل نامه را بدون اعمال تقطیعات سید رضی، ملاحظه کنیم و آن را مستقلا مورد بررسی قرار دهیم و در مورد اصالت بخش‌های اختلافاتی دو تحریر مختلف نامه‌ی مزبور داوری کنیم.

@sulaym

💢 اعتبار سنجی خطبه 80 نهج البلاغه

📝 چکیده ارائه محمد قندهاری در جلسه آخر کارگاه تصویر زن در نهج البلاغه

بخش ۲ از ۲ (ادامه از بخش اول)


(۴)
در بخش سوم ارائه‌، با دقت در فضای صدور نامه و متن آن نشان دادم که چرا تحریر مفصل از نامه را نمی‌توان از لحاظ تاریخی اصیل دانست.
این نامه در شرایطی جنگی و به نیت جذب نیرو برای لشکر نوشته شده تا در کوی‌ و برزن کوفه خوانده شود و مردم با شنیدن آن به شرکت در مبارزه علیه تجاوزات و تعدی‌های شامیان و یا خوارج ترغیب شوند.
اضافاتی که در تحریر مفصل نامه مشاهده می‌شود، از هدف این نامه بسیار دور است و به جای ترغیب، مخاطب را درگیر بحث‌های اعتقادی و تاریخی ریز جدلی کرده است. تحلیل متن این افزوده‌ها نیز حکایت از آن دارد که راویانی متأخر، با استفاده از منابع سنی و با نیات جدلی، مواردی ناهمگون را به اینجا و آنجای نامه افزوده‌اند و بدین وسیله، نامه را از هدف اصلی‌اش منحرف کرده‌اند.
در ارائه‌ی خود، با ذکر مثال‌هایی نشان دادم که چگونه بخش‌های متفاوت تحریر بلند، یکپارچگی و همگنی متن نامه را بهم زده‌اند. تحریر کوتاه نامه، تنها به مروری کلی بر تاریخ خلافت و حقانیت امیرالمومنین علیه‌السلام اکتفا کرده است. اما در تحریر بلند، توضیحات و حاشیه‌هایی جدلی در میانه‌ی متن نامه افزوده شده و از افرادی فرعی و کم‌اهمیت نام برده شده و به سخنان افراد مختلف و اتفاقات جزئی تاریخی استناد شده است که بیشتر این مطالب را عینا می‌توان در دیگر منابع اهل سنت نیز مشاهده کرد. این افزوده‌ها منجر به آشفتگی و بهم‌ریختگی متن تحریر بلند نامه شده است.

⭕️ یکی از این افزوده‌های جزئی، فقره مورد نظر ماست. بر اساس آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد راوی (سازنده) تحریر بلند نامه، مناسب دیده که در متن نامه پس از یادکرد عائشه‌ (در جریان جنگ جمل) به منظور قدح وی، اخباری در نکوهش کلٌی زنان را بیافزاید و در راستای همان سیاست جدلی، از متن روایتی معروف میان اهل سنت کمک گرفته است که حکایت از نقصان عقل و ایمان زنان دارد. (نمونه ای از نقل‌های سنی این حدیث از ابن عمر در صحیح مسلم)
با تقطیع این بخش از نامه مفصل و ثبت آن به صورت مستقل در خصائص‌الأئمه و سپس انتقال آن به نهج‌البلاغة، متن بخش اول خطبه 80 شکل گرفته است.

(۵)
گفتنی است نقل تحریر مختصر نامه، به دو کتاب الغارات و الامامةوالسیاسة منحصر نمی‌شود و در منابع متقدمی چون کتب ابومخنف (م. ۱۵۷ق)، العقد الفرید از ابن عبدربه (م. ۳۲۸ق) و کتب شیخ مفید (م. ۴۱۳ق) نیز می‌توان تحریرهای دیگری از آن یافت. در هیچ یک از این تحریرهای مختصر و قدیمی‌تر نامه، اثری از بحث نکوهش زنان وجود ندارد.
در این میان، به خصوص نقل کتاب الجمل ابومخنف و نیز خطبه ۱۷۲ نهج البلاغة از همین نامه از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
کتاب الجمل ابومخنف از این جهت مهم است که نویسنده متقدم آن، به دنبال ثبت سخنان مرتبط با جنگ جمل بوده است. از آنجا که این بخش نکوهش زنان در تحریر بلند نامه، دقیقا در بخش مرتبط با جنگ جمل آمده است، انتظار می‌رفت که در نقل ابومخنف مشاهده شود. اما در نقل کتاب الجمل ابی‌مخنف عبارتی دال بر نکوهش زنان به چشم نمی‌خورد.
خطبه ۱۷۲ نهج‌البلاغة نیز نشانگر دسترسی جداگانه سیدرضی به تحریر کوتاه نامه است که آن تحریر نیز در بخش جنگ جمل کامل به نظر می‌رسد، اما خالی از نکوهش زنان است. اگر بخواهیم به نقل‌های نهج‌البلاغة از این نامه اکتفا کنیم، باز می‌بایست بین تحریر کوتاه و تحریر بلندی که سید رضی از این نامه ثبت کرده است، فقط یکی را انتخاب کنیم.

✨ در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که بخش اول خطبه ۸۰ نهج‌البلاغه در حقیقت قطعه‎ای از تحریر مفصل و تحریف‌شده از نامه است که توسط راویان متاخر و با بهره‌گیری از منابع سنی به تحریر متقدم نامه افزوده شده است.

قابل توجه است که بخش دوم این خطبه نیز، در متقدم‌ترین منابع به عنوان سخن خلیفه دوم، عمر بن خطاب، ذکر شده که سازوکار انتساب آن به امیرالمومنین ع نیازمند پژوهش‌های مستقل است.

🔸 لازم به ذکر است تفصیل این بحث، با ذکر ارجاعات و دلایل تکمیلی، به زودی در قالب مقاله‌ای مستقل منتشر خواهد شد.
@sulaym

🌸 عید مبعث مبارک🌸

تاریخ علم کلام در تشیع امامی، دکتر حسن انصاری

جلسه ۱۸: مکتب حله، علم کلام امامی از محقق حلی تا مکتب خواجه نصير طوسي (۷ مارچ، ۲۰۲۱)

در اين جلسه درباره ورود عامل فلسفه سینوی به علم کلام اسلامی سخن گفتيم و سهم فخر رازي و خواجه نصير را مورد بررسی قرار داديم. همچنين گفتيم که در مکتب حله و در آثار علامه، هم ابن سینا و آثار خواجه تأثيرگذار بود و هم مکتب کلامی ابوالحسين بصری. در اين جلسه همچنين اين موضوع را مطرح کرديم که چرا متکلمان اماميه در سده ششم از مکتب شريف مرتضی فاصله گرفتند و چرا اين بازگشت را نوعی بازگشت به تعاليم شيخ مفيد تلقی می کردند.

@azbarresihayetarikhi
@NorthwesternSMA
@zekrMIT

مجموعه صوتی دوره شش‌جلسه‌ای «تاریخ نقادی حدیث در تشیع»

مدرس: آقای دکتر حسن انصاری،
عضو هیأت علمی موسسه مطالعات پیشرفته، پرینستون، نیوجرسی

جولای و آگوست ۲۰۲۰،

پیوند فایلهای صوتی:

درس‌گفتار اول
درس‌گفتار دوم
درس‌گفتار سوم
درس‌گفتار چهارم
درس‌گفتار پنجم
درس‌گفتار ششم


@azBarresihayeTarikhi
@NorthwesternSMA
انجمن مسلمانان شیعه دانشگاه نورث‌وسترن (SMA)- شهر شیکاگو

شش جلسه درس تاريخ نقادی حديث بر اساس کتاب رجال ابن الغضائري👆اميدوارم به شرط توفيق و عمر مابقی متن رجال را هم در طی دو جلسه ديگر به بحث بگذارم. سه جلسه اول تاريخ نقد حديث در تشيع را به بحث گذارده است. متن پياده شده و ويراسته اين مجموعه به زودی در اختيار قرار خواهد گرفت.

https://www.tg-me.com/azbarresihayetarikhi

چکیده جلسه پنجم درس گفتار «تصویر زن در نهج البلاغه»
@female_Interpretation
با عنوان:

«عوامل شکل گیری نگرش علما متقدم به زن»
بخش 1 از 3

✍🏻نفیسه مرادی

🔸نهج البلاغه کتاب ارزشمندی است که حاوی سخنان و دست نوشته های امیرالمومنین علی علیه السلام است که برخی از علما بدان لقب «برادر قرآن» را داده اند. با آنکه جز منابع روایی شیعه محسوب نمی شود، اما جایگاه رفیعی در میان مسلمانان دارد و شروح بسیاری توسط علما شیعه و سنی بر آن نوشته شده است.

🔸برادر قرآن نامیده شدن نهج البلاغه، برای برخی این تصور را به وجود آورده که تمام خطبه ها، نامه ها و حکمت ها حتما از امام علی علیه السلام صادر شده به طوری که همانند قرآن برای تک تک عبارات آن توجیه ها و تبیین هایی بیان گردیده و نقش سید رضی به عنوان انسانی که مصون از خطا نیست، در گردآوری این محتوا نادیده گرفته شده است.
🔸از جمله خطبه 80 که در آن زنان ناقص العقل و ناقص الایمان و ناقص الحظوظ معرفَی شده اند. سوال این است که چه چیزی باعث شده سید رضی به هنگام درج این خطبه، محتوا برایش سوال برانگیز نشده است؟
از طرفی دختر سید مرتضی از عموی خود سید رضی نهج البلاغه را آموخته بوده و اجازه روایت از ایشان داشته است، چرا این خطبه برای وی نیز محل تامل نبوده است؟
پاسخ روشن است، چون این موارد برایشان اصلا سوال برانگیز نبوده است. زیرا زن و مرد پذیرفته بودند که زنان ناقص العقلند و چون دلیل نقصان ایمان زنان، انجام ندادن نماز و روزه در ایام عادت ماهانه بیان شده، خوب آن نیز ظاهرا درست به نظر می رسید، ناقص الحظوظ بودن هم که به دلیل نصف بودن ارث زن نسبت به مرد بیان شده، آن نیز قابل پذیرش بوده است.
🔸برای اینکه بدانیم چه عواملی باعث شد که جو جامعه اسلامی چنین مواردی را بدون دغدغه بپذیرد، باید به عصر نبوی بازگردیم و ببینیم چرا آن دوران طلایی زنان، بعد از ایشان رو به افول نهاد. شاید سخن خلیفه دوم عمر و پسرش عبدالله، بهتر گویای وضعیت زن در عصر نبوی و پس از باشد، آنجا که خلیفه دوم به صراحت گفته است: «ما در دوران جاهلیت زنان را به هیچ می انگاشتیم و اسلام و قرآن بود که حقوق زنان بر مردان را به رسمیت شناخت ولی ما اجازه ورود زنان به هیچ یک از امور خود را نمی‌دهیم». هم چنین عبدالله بن عمر هم گفته است: «در عصر پیامبر(ص) از ترس آنکه درباره ما وحی نازل شود، زبان و رفتارمان را نسبت به زنان مهار می‌کردیم، همین که وفات یافت، زبان ما نسبت به زنان گشوده شد».
سخن این پدر و پسر حکایت از تغییر وضعیت زنان پس از پیامبر صلی الله علیه و آله دارد.
🔸در عصر نبوی، آیات بسیاری در ایجاد فرهنگ برابری زن و مرد نزد خداوند و عدم ترجیح یکی بر دیگری نازل شد و ملاک برتری را تقوا بیان نمود و بر ضایع نشدن عمل صالح هر کسی چه زن چه مرد تاکید نمود.

🔸زنان نمونه را برای همه مومنان مثال می زند و داستان زیرکی ملکه سبا را در مواجهه با نامه سلیمان نبی با جزییات بیان می نماید.حقوق زنان را به رسمیت می شناسد و زنان را تکریم می نماید و حتی شکایت زنی از شوهرش را بی پاسخ نمی گذارد و این یعنی فعلی از افعال شوهر که از نظر زن غیر عقلانی است، جای شکوه برای وی باقی می نهد.

🔸سیره پیامبر صلی الله علیه و آله نیز با زنان محترمانه و کریمانه است. ایشان از حضور زنان در جنگ ها ممانعت نمی کنند و حتی نسیبه که در یکی ازجنگ ها جانانه از حضرت دفاع کرده را دارای مقامی والا می داند. در احادیث بسیاری بر رفتار نیکو با زنان تاکید کرده اند.

🔸بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله همانطور که خلیفه دوم و پسرش گفته اند، جایگاه زن تنزل می یابد، به خصوص با حساسیتها و تعصباتی که شخص خلیفه دوم نسبت به زن داشتند، در دور نگه داشتن زنان از عرصه اجتماع بیشتر تلاش می شد، اما در زمان خلافت کوتاه امام علی علیه السلام، دوباره زن محترم شمرده می شود و حتی حضرت، سپاهی زنانه تربیت کردند، به طوری که پس از جنگ جمل، به هنگام بازگرداندن بانو عایشه به مدینه، از این سپاه مخفی زنانه که لباس مردان بر تن داشتند، استفاده نمودند.

🔸هم چنین تاکید بر توجه داشتن به زنان در وصیت نامه امام، حاکی از دغدغه مندی ایشان نسبت به این موضوع است.

🔸ثبت انبوهی از سیره زنان در منابع تاریخی متقدم، نشان گر آن است که وضعیت زنان و حضور اجتماعی ایشان تا اواسط قرن دوم نیز نسبتا مطلوب بوده است اما پس از آن سراشیبی نمودار جایگاه و حضور اجتماعی زن آغاز می شود.

ادامه دارد ...

چکیده جلسه پنجم درس گفتار «تصویر زن در نهج البلاغه»
@female_Interpretation
با عنوان:
«عوامل شکل گیری نگرش علما متقدم به زن»
بخش 2 از 3

✍️نفیسه مرادی

در بخش دوم به عوامل موثر بر تغییر جایگاه زن در جامعه اسلامی و شکل گیری نگرش علما متقدم به زن پرداختم که عبارتند از:

1️⃣ جریان خلیفه گزینی سقیفه
جریان خلیفه گزینی سقیفه باعث شد معیارهای قومیتی و جنسیتی پر رنگ تر از معیار کرامت مبتنی بر تقوا گردد و همین امر باعث شد تا جامعه از ادبیات و فرهنگ اسلامی اصیل فاصله گرفته و بستر نفوذ اساطیر توراتی و اسراییلیات و بازگشت عصبیت عربی فراهم گردد. حاصل این تغییرات، محصور کردن رسالت زن مسلمان در تمتع جنسی، باروری و خدمت خانگی شد. در نتیجه کرامت زن پست تر از مرد گردید و از دخالت در امور اجتماعی منع و حق تعلیم و تعلم از وی ستانده شود.
در عصر خلفا، هم با ورود اسراییلیات مواجهیم و هم به دلیل فتوحات گسترده، تعاملات فرهنگی با دو امپراطوری بزرگ ایران و روم صورت می گیرد. روم که تحت سیطره الیهات مسیحی متاثر از تفکرات ارسطویی بوده و در ایران نیز تفکرات باستانی و زرتشتی حاکم بوده است. این تعاملات باعث شد که حکومت اسلامی به حکومت استبدادی، تبدیل گردد و همیشه استبدادی شدن حکومت مساوی است با محرومیت اجتماعی زنان.

2️⃣ حکومت بنی عباس
حکومت عباسی در طول تاریخ چند صد ساله خود، جامعه ای مردسالار بوده و در روابط سیاسی و اجتماعی سلطه مردان امری عادی و طبیعی تلقی می شده ، به طوری که حاکمان نگاهی جنسی به زن داشته اند و ویژگیهای افضل النساء و خیر النساء صرفا در توصیف اندام زنان خلاصه می گردیده است. در این دوران موقعیت زنان به حدی تنزل می‌یابد که جاحظ (160 - 255) به وضعیت موجود اعتراض کرده و گفته است: «امروزه مردانی را می بینیم که سخت‌ترین نکوهش ها و نهایت تحقیر را درباره زنان اعمال نموده و بیشتر حقوق آنها را ضایع می کنند»

3️⃣ نهضت ترجمه
اواسط قرن دوم، باحمایت منصور خلیفه عباسی، ترجمه گسترده آثار مختلف از زبانهای پهلوی، سریانی، یونانی و هنری آغاز می گردد. عبد الله بن مقفع (106-142) ایرانی، یکی از همین مترجمان مورد حمایت منصور است که آثار فلاسفه یونان و آثار باستانی ایران را از زبان پهلوی به عربی ترجمه نموده است. ترجمه این آثار زمینه ساز آشنایی با فرهنگ این جوامع نسبت به زن بود. به عنوان نمونه در کلیله و دمنه ترجمه ابن مقفع آمده که سه چیز پوچ و تهی است، یکی از آنها زن بی شوهر است. یا در جای دیگر همین کتاب آمده، فرزند به پدرش شناخته می شود، زن به شوهرش. در این نمونه ها و موارد مشابه، زن را موجودی وابسته به شوهر توصیف می کند که بدون ازدواج، زن هویت مستقلی ندارد.
در زمان هارون الرشید با تاسیس بیت الحکمه توسط خاندان ایرانی برمکیان، ترجمه آثار از زبانهای مختلف سرعت بیشتری گرفت، به خصوص ترجمه آثار ارسطو باعث شد که تفکرات وی نسبت به زن در جهان اسلام گسترش یابد. زیربنای فکری ارسطو نسبت به زن دو مولفه مشخص دارد: یکی برتری عقلی مرد بر زن و دیگری فرومایگی فیزیکی زنان.

4️⃣ نگارش کتاب پیرامون زنان
ابن قتیبه (213 - 276 ق)در کتاب عیون الاخبار در قسمت«کتاب النساء» سعی می کند که درباره هر چیزی پیرامون زنان سخن بگوید. او در این قسمت از سخنان حضرت داود وحضرت سلیمان (اسراییلیات) استفاده می نماید. حداقل 16 مورد از وهب بن منبه(24–114ق) درباره زنان نقل می کند. کسی که مورخ و راوی قصص امم گذشته بوده و به نقل اسراییلیات مشهور است.هم چنین سخنانی به نقل از عبيد بن عمير الليثيّ نیز در این کتاب به کار رفته است.
ابن عبد ربه اندلسی (246 - 328 ق) به تقلید از عیون الاخبار ابن قتیبه، کتاب «العقد الفرید» را می نویسد. منابع این کتاب عبارتند از: «قرآن، تورات، انجیل، ترجمه کتابهایی از ایران، هند و یونان، ایام العرب و امثال العرب ابو عبیده معمر بن مثنی».
در باب «صفات النساء و اخلاقهن» این کتاب، به طور ویژه به موضوع زنان پرداخته شده است. در این قسمت سخنانی از عامه و شعرا آمده، به عنوان نمونه افضل النساء کسانی معرفی شده اند که اندامشان ویژگی هایی خاصی داشته باشد. از قول حکما گفته شده «به زنان اعتماد نکنید»، «زنان ریسمان شیطانند». از قول داود نبی درباره مکر و بی وفایی زنان سخنی نقل شده است. از خلفا بنی امیه (مروان بن حکم، حجاج بن یوسف) گفتگوهایی با خطبا و ادیبان نقل شده که بهترین زنان با خصوصیات و ویژگی های بدنی توصیف شده اند. از خلفا عباسی هم چون سفاح نیز چنین حکایتهایی نقل شده است.
نامه منصور خطاب به نفس زکیه (محمد بن عبدالله بن حسن) را نقل می کند که در آن افتخار کردن محمد به اجداد مادریش همچون حضرت خدیجه و حضرت فاطمه علیهما السلام و ... را مورد تمسخر و سرزنش قرار داده است که تو به قرابت با زنان افتخار می کنی. ادبیات منصور از نگرش مردسالارانه وی و جایگاه نازل زنان نزد او حکایت دارد.

ادامه دارد...

چکیده جلسه پنجم درس گفتار «تصویر زن در نهج البلاغه» با عنوان:
«عوامل شکل گیری نگرش علما متقدم به زن»
بخش 3 از 3

✍️نفیسه مرادی
www.tg-me.com/female_Interpretation

5️⃣ جعل گسترده احادیث

🔸رواج جعل گسترده احادیث باعث شد تا جاعلان، بر قامت ضرب المثل ها، سخنان ارسطو، تفکرات جاهلی پیرامون زن، لباس حدیث بپوشانند و آنها را به یکی از معصومین یا صحابه منسوب کنند. هم چنین برخی از احادیث اهل سنت وارد منابع شیعی شد و این چنین فرهنگ جهان اسلام (شیعه و سنی) نسبت به زن شکل گرفت.

🔸از جمله احادیث وارداتی به منابع شیعی حدیث «النِّسَاءُ لَحْمٌ عَلَى وَضَمٍ إِلَّا مَا ذُبَّ عَنْهُ» است که اولین بار در قرن سوم در«العقد الفرید» نوشته شده در اندلس آمده، سپس در قرن ششم توسط ابوالفتح آمِدی (م 550 ق)، قاضی شهر آمِد کردستان ترکیه، وارد غرر الحکم و درر الکلم گردیده و به امام علی علیه السلام نسبت داده شده است. این در حالی است که ابوالفضل میدانی نیشابوری (م 518 ق) در «مجمع الامثال» تاکید کرده که این روایت از عمر بن خطاب است.

🔸تمام موارد فوق باعث شد تا نگاه بلند و رفیع اسلام به زن با فرهنگ های جاهلی و وارداتی به هم آمیخته شود و جایگاه رفیع زن در عصر نبوی تنزل یابد. غلبه تفکرات ارسطویی، تثبیت کننده نگرش های منفی به زن شد و ناقص العقلی و فرومایگی جسمی زن جز باور غالب مردان و زنان جامعه بزرگ اسلامی گردد. در این بین علما نیز متاثر از عرف زمانه خود، بعضا به چنین باورهایی رسیده بودند، همین امر باعث گردید علمای حدیث محور متاثر از احادیث و علمای عقل محور متاثر از فلسفه، نگرش نسبتا یکسانی نسبت به زن داشته باشند. در بخش آخر به این موضوع پرداختم که چرا این نوع نگرش ها، قرن ها تداوم یافته است.

تداوم نگرش ها تا دوران معاصر

1️⃣ پذیرش احادیث بدون دقت لازم
هر چند علما متقدم در شناخت احادیث صحیح و ضعیف تلاش وافری داشته اند، اما به دلیل محدودیت های موجود در گذشته و کمبود امکانات و شرایط عرف جوامع، باعث شده دقت لازم در تشخیص احادیث مربوط به زنان مبذول داشته نشود.

🔸در جلد 14 وسائل الشیعه ابواب مختلفی پیرامون زن تدوین شده است. کافی است نگاهی به عناوین این ابواب انداخته شود. به عنوان نمونه باب 17: استحباب اختيار البكر للتزويج؛ باب 19 استحباب تزويج المرأة الطيبة الريح الدَرماء الكعب. باب 21 : استحباب تزويج الجميلة الضحوك الحسناء الوجه الطويلة الشعر. همین عناوین شباهت بسیاری با توصیفاتی دارد که در زمان خلفای بنی امیه و بنی عباس از افضل النساء و خیر النساء شده است.

2️⃣ گسترش تفکرات فلسفی

🔸ابن سینا (م 428 ق) در کتاب «الشفاء»، سه بار بر ناقص العقلی زن تاکید می کند و در کتاب «السیاسة» نوشته است: «مرد می‌بایست پيوسته زنش را به بچه‌دارى و خادم‌دارى و خانه‌دارى مشغول سازد، چرا كه زن هر گاه بى‌كار و آسوده خاطر گردد، دغدغه‌ای جز آرايش براى مردان و خودنمايى با سرور و زينت‌هايش براى آنان نخواهد داشت و برايش انديشه‌اى جز افزايش اين امور نخواهد بود كه اين امر، او را به ناچيز شمردن كرامتش مى‌كشاند...» چند قرن بعد از ابن سینا، ملاصدرا (م 1045 ق) در کتاب «الاسفار» زنان را در زمره حیوانات قرار می دهد و ملاهادی سبزواری در شرح الاسفار نیز رأی وی را می پسندد. تفکرات بزرگانی مانند ابن سینا و ملاصدرا هم سازنده فرهنگ جامعه است و هم تثبیت کننده آن.

🔸همه آنچه بیان شد، برای توجه دادن به این نکته بود که جایگاه زن در اسلام با جایگاه زن در تاریخ اسلام متفاوت است و البته باید این نکته را در نظر داشت که نباید بزرگان را مورد قضاوت قرار داد، زیرا شرایط عصری هر یک و نوع نگرش ایشان که متاثر از عوامل مختلفی به وجود آمده، یقینا با شرایط امروز متفاوت بوده است.

🔸از این رو باید به نهج البلاغه از زاویه نگاه سید رضی نگریست و صحت محتوایش را هم چون سایر منابع روایی مورد بررسی علمی قرار داد و یقینا چنین بررسی هایی علاوه بر اینکه از ارزشمندی آن نمی کاهد، بلکه باعث فزونی جایگاهش خواهد شد.

🌸اعیاد شعبانیه مبارک🌸

مجموعه درس‌گفتار «خُلُقٍ عَظِيم: جستاری در مکارم اخلاق نبوی»

درس گفتار اول: بررسی معنای "إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ"

معرفی سخنران:
استاد سید احمد مددی، فقیه برجسته و استاد عالی دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم هستند. ایشان متولد نجف اشرف بوده و سطوح عالی و بحثهای خارج تحصیلات دینی خود را در حوزه علمیه نجف گذراندند و برای چندین دهه در حوزه علمیه قم به تدریس پرداخته‌اند. ایشان از برجسته‌ترین رجال‌پژوهان معاصر هستند و نظریات ایشان با رویکرد فهرستی-تاریخی، سر منشأ نوآوری‌های متعددی شده است.

https://northwestern.zoom.us/j/947854860

انجمن مسلمانان شیعه دانشگاه نورث‌وسترن - شهر شیکاگو
@NorthwesternSMA