Меҳнат муносабатлари: қонунчилик назарияси ва суд амалиёти

Айнан шу долзарб мавзу бугун Олий судда бўлиб ўтган конференцияда кенг муҳокама этилди.

Олий суд раиси Бахтиёр Исломов конференцияни кириш сўзи билан очар экан, сўнгги йилларда мамлакатимизда меҳнат тўғрисидаги қонунчиликни халқаро принциплар ва андозалар асосида такомиллаштириш бўйича салмоқли чора-тадбирлар амалга оширилганини алоҳида таъкидлади.

Хусусан, 2022 йил 28 октябрда янги Меҳнат кодекси қабул қилинди. Кодексда ходимлар, иш берувчилар ва давлат манфаатларининг мувозанатини таъминлаш ҳамда уларни мувофиқлаштириш асосида якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатларни ва улар билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқий асослар белгиланди.

Шу билан бирга, янги таҳрирдаги Конституцияда ходимнинг меҳнат ҳуқуқларига оид муҳим қоидалар ўз аксини топди. Жумладан, ҳар ким муносиб меҳнат қилиш, меҳнати учун камситишларга йўл қўймаслик, ҳар бир ходимга меҳнатига муносиб ҳақ тўлаш, энг асосийси, ишсизликдан қонунда белгиланган тартибда ҳимояланиш ҳуқуқига эгалиги янгиланган Конституцияда қатъий муҳрланди.

Ўз навбатида, 2023 йил 20 ноябрда Олий суд Пленумининг «Судлар томонидан меҳнат шартномасини бекор қилишни тартибга солувчи қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида»ги қарори қабул қилинди. Унда меҳнат низоларини кўришда судлар амалиётида вужудга келадиган масалаларга алоҳида тушунтириш бериб ўтилди.

Олий суд раисининг ўринбосари О. Исмаилов, Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили Ф. Эшматова, Бош прокурор ўринбосари С. Артикова, Адвокатлар палатаси раиси Ш Садиков, Судьялар олий мактаби директори Ҳ.-М. Исоқов, фуқаролик ишлари бўйича судьялар, ҳуқуқшунос олимлар ва адвокатлар, қатор вазирлик ва идораларнинг масъул ходимлари иштирок этган бугунги анжуманда маълум қилинганидек, ўтган йилда фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан меҳнат низоларига оид 13 065 та фуқаролик иши кўриб тамомланган бўлиб, шундан даъво аризаларининг 7 913 таси ёки 60,6 фоизи қаноатлантирилган. 91,8 млрд. сўмлик иш ҳақини ундириш юзасидан 6 965 та суд буйруғи чиқарилган.

Меҳнат шартномасини ғайриқонуний равишда бекор қилишда, ишдан ғайриқонуний равишда четлаштиришда ёки ходимни ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказишда айбдор бўлган мансабдор шахсларга нисбатан прокуратура органлари томонидан моддий зарарнинг ўрнини қоплаш мақсадида судларга 2024 йилда 94 та даъво ариза киритилган бўлиб, уларнинг 88 таси қаноатлантирилган.

Олий суднинг Фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан ўтган йилда кўрилиб, тамомланган меҳнат шартномасини бекор қилиш ва ишга тиклашга оид ишлар умумлаштирилди. Умумлаштириш натижаси бўйича Фуқаролик процессуал қонунчилигига меҳнат низолари билан боғлиқ ишларни умумий тарзда бир ой муддатда кўриб чиқилиши юзасидан таклиф берилди.

Бугунги тадбирда йиғилган тажрибали мутахассис ва экспертлар меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоларни судда кўриш амалиёти, мехнат қонунчилигига риоя қилинишида прокурорнинг роли, меҳнат шартномасини бекор қилиш асослари ва тартиби, давлат ташкилотларини қайта ташкил этиш ва уларнинг бўйсунувини ўзгартиришда меҳнат қонунчилигини тўғри қўллаш билан боғлиқ масалаларни атрофлича муҳокама қилди.

Шунингдек, анжуманда Меҳнат кодексининг мазмун-моҳияти ва аҳамияти, меҳнат шартномасини бекор қилишда ходим ҳуқуқларининг кафолатлари, меҳнат-ҳуқуқий муносабатларда иш берувчининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, хизмат текширувларини ўтказиш ва ходимларга интизомий жазоларни қўллаш тартиби ҳамда меҳнатга ҳақ тўлаш асослари, кафолатли тўловлар ва компенсация тўловларига оид масалалар ҳам кўтарилиб, ўзаро тажриба алмашилди.

Тадбир иштирокчилари томонидан меҳнат қонунларини қўллашда учраётган муаммолар, уларни ҳал қилиш йўллари ва бу борадаги янгича назарий қарашлар, меҳнат соҳасида қонунчиликни таъминлаш, амалиётда юзага келадиган масалаларни ҳал этиш билан боғлиқ фикр-мулоҳазалар билдирилди.

Конференция якуни бўйича хулосалар, амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишга келишиб олинди.

Сайт I Telegram I Facebook I YouTube I Instagram

#savolimbor Assalomu alaykum, Muhammadamin aka. Bir erkak xodimimiz xizmat safariga borishdan bosh tortyapti, 14 yoshga to’lmagan bolam bor deb. Shu qanchalik to’g’ri?

https://www.tg-me.com/mehnathuquqi javobi

❗️Xodimni MK 287-moddasi bo’yicha xizmat safariga yuborishda rozilik olinmaydi, bundan homilador ayollar, 14 yoshga to‘lmagan bolaning (16 yoshga to‘lmagan nogironligi bo‘lgan bolaning) ota-onasidan biri (ota-onasining o‘rnini bosuvchi shaxs)lar mustasno.

⚠️ Diqqat! MK 287 va 147-moddalarini chalg’itmaslik lozim. MK 147-moddasiga ko’ra, xodimni boshqa ish beruvchiga vaqtincha xizmat safariga yuborish faqat uning yozma roziligi bilan bir yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga amalga oshirilishi mumkin va bu xodim vaqtincha xizmat safariga yuborilgan ish beruvchi bilan tuziladigan alohida muddatli mehnat shartnomasi asosida amalga oshiriladi. MK 147 va 287-moddalarining farqli jihatlarini ushbu audiopostimizda batafsil tushuntirganmiz: https://www.tg-me.com/mehnathuquqi/5168

❗️MK 396-moddasiga ko’ra, homilador ayollar, 14 yoshga to‘lmagan bolaning (16 yoshga to‘lmagan nogironligi bo‘lgan bolaning) ota-onasidan biri (ota-onasining o‘rnini bosuvchi shaxs) faqat o‘z yozma roziligi bilan tungi ishlarga, ish vaqtidan tashqari ishlarga, dam olish kunlaridagi va ishlanmaydigan bayram kunlaridagi ishlarga jalb qilinishi, shuningdek xizmat safariga yuborilishi mumkin. Bunda ish beruvchi mazkur xodimlarni tungi ishlardan, ish vaqtidan tashqari ishlardan, dam olish kunlaridagi va ishlanmaydigan bayram kunlaridagi ishlardan yoki xizmat safaridan voz kechish borasidagi huquqi to‘g‘risida xabardor qilishi shart.

❗️Demak, 14 yoshga to‘lmagan bolaning (o‘n olti yoshga to‘lmagan nogironligi bo‘lgan bolaning) ota-onasidan biri (ota-onasining o‘rnini bosuvchi shaxs) faqat o‘z yozma roziligi bilan xizmat safariga yuborilishi mumkin.

❓Shunda 14 yoshga to‘lmagan bolasi bor har qanday erkak xodimni xizmat safariga yuborishda yozma roziligi kerakmi? Yo’q, unday emas. Chunki MK 410-moddasini (Oilaviy vazifalarni bajarish bilan mashg‘ul shaxslardan biriga kafolatlar berish sharti) ham esdan chiqarmaslik lozim! Ya’ni erkak xodim MK 396-moddasidagi kafolatdan foydalanishi uchun, MK 410-moddasidagi talablarga rioya qilinishi kerak.

Ushbu Kodeksda bolaning otasiga yoki oilaviy vazifalarni bajarish bilan mashg‘ul boshqa shaxslarga (onadan tashqari) mehnat sohasida qo‘shimcha kafolatlar nazarda tutilgan hollarda, ular bolaning onasi yoki oilaviy vazifalarni bajarish bilan mashg‘ul boshqa shaxs bu kafolatlardan foydalanmayotganligini tasdiqlovchi hujjatni (ish joyidan ma’lumotnomani, o‘lim to‘g‘risidagi guvohnomani, ona va oilaviy vazifalarni bajarish bilan mashg‘ul boshqa shaxs muomalaga layoqatsiz deb topilganligi to‘g‘risidagi qonuniy kuchga kirgan yoki ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqidagi qonuniy kuchga kirgan sud qarorini va hokazolarni) ish beruvchiga ish joyi bo‘yicha taqdim etishi kerak.

❌ Agar bolaning onasi ishlamasa hamda bolaning parvarishi va tarbiyasi bilan mashg‘ul bo‘lsa yoxud ishlasa hamda ushbu paragrafda nazarda tutilgan kafolatlardan foydalansa, otaga yoki oilaviy vazifalarni bajarish bilan mashg‘ul boshqa shaxslarga mazkur kafolatlar berilmaydi.

❗️Agar erkak xodim yuqoridagi talablarga tushmasa, xizmat safariga borishdan bosh torta olmaydi. Agar bosh tortsa bu mehnat intizomini buzish hisoblanadi va ish beruvchi bu xodimga MK 312-moddasidagi intizomiy jazo choralaridan birini qo'llashi mumkin.

Ekspertga murojaat: @MuhammadaminKarimjonov

💻 Telegramdagi kanalimizni yaqinlarga ulashishni unutmang👇 https://www.tg-me.com/mehnathuquqi

#savolimbor Assalomu alaykum, bugun 5 kunliklar uchun ish vaqti 1 soatga qisqaradimi❓

https://www.tg-me.com/mehnathuquqi javobi

❌ Bugun 5 kunlik ish haftasida ishlaydigan xodimlar uchun odatiy ish kuni, ular uchun ish vaqti 1 soatga qisqarmaydi. Chunki, MK 187-moddasi 1-qismiga ko’ra, ishlanmaydigan bayram kunlari arafasida har kunlik ishning (smenaning) davomiyligi barcha xodimlar uchun kamida bir soatga qisqartiriladi.

Ramazon hayitining 1-kuni 30-mart yakshanbaga to’g’ri kelmoqda. Demak, ishlanmaydigan bayram kuni arafasi 29-mart shanbaga to’g’ri keladi. Shuning, uchun bugun 5 kunliklar uchun odatiy 8 soatlik (MK 183-moddasida nazarda tutilgan xodimlar bundan mustasno) ish kuni hisoblanadi, ish vaqti 1 soatga qisqarmaydi.

✅ Ertaga 29-mart shanba kuni 6 kunliklar uchun ishning (smenaning) davomiyligi kamida bir soatga qisqartiriladi ya’ni 6 kunliklar ertaga 4 soat (shanba 5 soatlik qisqartirilgan ish kuni (5*7+5=40), kamida 1 soatga qisqaradi). MK 191-moddasi 3-qismiga ko’ra, ish vaqtining rejimi ichki mehnat tartib qoidalarida, smenalarga bo‘linib ishlash jadvallarida, boshqa ichki hujjatlarda, ular mavjud bo‘lmaganda esa mehnat shartnomasida belgilanadi. Mehnat shartnomasida xodim uchun ichki mehnat tartibi qoidalarida, smenalarga bo‘linib ishlash jadvallarida yoki boshqa ichki hujjatlarda nazarda tutilgan umumiy ish vaqti rejimidan farq qiladigan shaxsiy ish vaqti rejimini belgilash nazarda tutilishi mumkin.

⚠️ Diqqat! MK 187-moddasi 2-qismiga ko’ra, bayramdan oldingi kuni ishning (smenaning) davomiyligini qisqartirish imkoni bo‘lmagan uzluksiz ishlaydigan tashkilotlarda va ayrim turdagi ishlarda ortiqcha ishlaganlik xodimga qo‘shimcha dam olish vaqti berish yoki xodimning roziligi bilan ish vaqtidan tashqari ish uchun belgilangan normalar bo‘yicha haq to‘lash orqali kompensatsiya qilinadi.

Batafsil: https://www.tg-me.com/mehnathuquqi/9413

Ekspertga murojaat: @MuhammadaminKarimjonov

💻 Telegramdagi kanalimizni yaqinlarga ulashishni unutmang👇 https://www.tg-me.com/mehnathuquqi

#DIQQAT!

Xabaringiz bor, ushbu tanlovning to'rtinchi (yakuniy) turi kecha 27-mart kuni bo'lib o'tdi. Umumiy natijalarga ko'ra, quyidagi 57 nafar talabalar ikkinchi turdan muvaffaqiyatli o'tishdi🔥.

Jamshidbek Avazov, Bahromov Firdavs, Sarvar Xurramov va Normuratov Muhammadqodir - To'rtinchi turning eng bilimdon talabalariga aylanishdi🎉.

To'rtta turdan iborat bo'lgan tanlovimizning barcha turlari o'z yakuniga yetdi. Ishtirok etgan barcha talabalarga o'z minnatdorchiligimizni bildiramiz.

Tanlovning yakuniy natijalari tez orada e'lon qilinadi🌟.

Tavsiya va takliflar mavjud bo'lsa, @mehnat_huquqi_olimpiada ga murojaat qiling.

Bizni kuzatishda davom eting👇:
@mehnathuquqi

#YAKUNIYNATIJALAR!

Respublika davlat va nodavlat OTM larining bakalavriat bosqichi talabalari va abituriyentlar uchun o'tkazilgan 4 ta turdan iborat Mehnat huquqi modulidan onlayn fan olimpiadasi o'z nihoyasiga yetdi.

Ro'yxatdan o'tgan 377 nafar ishtirokchilardan 95 nafari belgilangan talablarni bajargan holda yakuniy turga qadar yetib kelishdi.

Talabalar 4 ta turda kodeksning belgilangan normalaridan jami 120 ta testni ishlab, o'z bilimlarini sinovdan o'tkazishdi.

Mehnat huquqi modulidan bilim va tafakkurini namoyish qilgan holda tanlovda ishtirok etib, eng yuqori natijani qo'lga kiritgan quyidagi talabalar g'oliblar deb topildi:

1-o'rin: Shohjahon Abdulazizov- Toshkent davlat yuridik universiteti Jinoiy odil sudlov fakulteti 3-bosqich talabasi

2-o'rin: Asilbek Xursanov - Toshkent davlat yuridik universiteti Jinoiy odil sudlov fakulteti 2-bosqich talabasi

2-o'rin: Ozoda Saydazimova - Toshkent davlat yuridik universiteti Xususiy huquq fakulteti 3-bosqich talabasi

3-o'rin: Sarvar Xurramov - Termiz davlat universiteti Yuridik fakulteti 3-bosqich talabasi

3-o'rin: Muhammadqodir Normurotov - Termiz davlat universiteti Yuridik fakulteti 3-bosqich talabasi

Tanlovda ishtirok etgan barchaga o'z minnatdorchiligimizni bildiramiz🌟.

Taklif va shikoyatlar uchun @mehnat_huquqi_olimpiada ga murojaat qiling.

Bizni kuzatishda davom eting👇
https://www.tg-me.com/mehnathuquqi

#savolimbor Добрый день . Подскажите пожалуйста, сотрудник написал заявление об увольнение , чтобы его освободили от должности 31 марта, так как 31 марта доп.выходной, то организация должна сделает приказ об увольнение от 28 марта? Спасибо

✅ MK 9-moddasi oxirgi qismiga ko’ra, agar muddatning so‘nggi kuni ishlanmaydigan kunga to‘g‘ri kelsa, undan keyin keladigan birinchi ish kuni muddat tugaydigan kun deb hisoblanadi.

✅ Bundan tashqari, MK 170-moddasi oxirgi qismiga ko’ra, oxirgi ish kuni mehnat shartnomasi bekor qilingan kundir. Agar oxirgi ish kuni dam olish kuniga yoxud ishlanmaydigan bayram kuniga yoki boshqa ishlanmaydigan kunga to‘g‘ri kelsa, undan keyin keladigan birinchi ish kuni oxirgi ish kuni deb hisoblanadi.

❗️Demak, yuqoridagilardan xulosa qilsak, mehnat shartnomasini 1-aprel seshanba kuni bekor qilasiz, hech qanday muammo bo’lmaydi. Buyruqda ham mehnat shartnomasini bekor qilish sanasiga 1-aprelni ko’rsatasiz. Asos: MK 9, 160, 170-moddalari.

Ekspertga murojaat: @MuhammadaminKarimjonov

💻 Telegramdagi kanalimizni yaqinlarga ulashishni unutmang👇 https://www.tg-me.com/mehnathuquqi