جناب گاو

شاه و سید

سید جمال‌الدین اسدآبادی شخصیتی منافق و فتنه‌جو بود. شواهد زیادی هست که او نمازش را نمی‌خواند، به وودکا علاقه داشت و کلاً وقعی به فرائض دینی نمی‌نهاد. نوشته‌های او زمانی که در فرانسه بود بوی الحاد (آتئیسم) می‌داد! به خصوص در یکی از مقالات به صراحت می‌گوید که ایده خدا به این خاطر توسط بشر اولیه اختراع شد که آن بشر علم به علل واقعی امور نداشت! اما همین شخص مبدع نظریه "اتحاد دنیای اسلام" و پدر اسلام‌گرایی مدرن بود! جامعه متحد اسلامی و تمدن اسلامی می‌خواست، ولی مسلمان بودن افراد آن جامعه بزرگ برایش مهم نبود. حتی اینکه آن تمدن چه شکلی هم داشته باشد برایش مهم نبود! فقط بایستی قوی باشد تا در مقابل استعمار انگلیس بایستد. دغدغه ذهنی او همواره "استعمار انگلیس" بود، تا جایی که برای مقابله با آن از همکاری با تزار و خدمت به روسیه ابایی نداشت (روسیه‌ای که ضررش برای ایران صدبار از انگلیس بیشتر بود) . همه چیز، از اسلام و فراماسونری (که عضوش شد) و تشیع و تسنن و هر چیز دیگری، برایش وسیله‌ای بود برای این هدف!

شخصیتی داشت بسیار کاریزماتیک که اکثر افراد را بلافاصله عاشق خود می‌کرد (در زمانه‌ای که وراجی باب نبود و وراجی‌ها و شعارهای آدم دنیادیده‌ای مثل او جذابیت داشت). اما امروزه که گفتارش را که بخوانیم می‌بینیم که، این‌گفتار که روزی "روشنگری" نام داشت همه‌اش باد است و گزافه‌گویی و وراجی (اغلب خنده‌دار)! روشنفکران آن زمان روابطشان با او معمولا بسیار خوب بود: از حاجی‌سیاح محلاتی تا ملکم‌خان تا آقاخان کرمانی (در زمانی که آقاخان کاملا ملحد شده بود). در میان پیروان و یاران نزدیکش جمعی از بابی-ازلی‌ها بودند، و حتی در "حوزه اتحاد اسلام" که راه انداخت، اینها اعضای فعال بودند. بار اول که به ایران برگشت در خانه امین‌الضرب مهمان بود. تحصیل‌کردگان و روشنفکران و درباریان و مردم عادی به دیدار او می‌رفتند و همه محو کمالات این مرد پرکاریزما و سخنان بدیع او بودند. مستخدم امین‌الضرب در همان روزها عاشق و شیفته این مرد شد و تا آخر عمرش مرید او ماند و عاقبت سرش بر دار رفت! نامش میرزا رضای کرمانی بود که به تحریک سیدجمال‌الدین ناصرالدین‌شاه را به قتل رساند.

علمای سنتی معمولا رابطه گاه سرد و گاه گرمی با سیدجمال‌الدین داشتند. در میان بعضی‌شان که بیشتر به سیاست متمایل بودند طرفدارانی داشت. او، در میان عالمان دینی، مرد جاه‌طلب و قدرت‌طلبی چون آقانجفی اصفهانی را می‌ستود و او را حتی به بیسمارک تشبیه کرد. سیدجمال بود که اول بار به میرزای شیرازی در مورد انحصار تنباکو نامه نوشت، و متعاقباً تلگرام میرزای شیرازی به ناصرالدین‌شاه در مورد داستان رژی و انحصار تنباکو دارای مطالبی است که به نظر می‌رسد ملهم از سیدجمال بوده است. سیدجمال‌الدین بعد از آن هم به استانبول رفت و مرتب سعی می‌کرد که سلطان عثمانی را به توطئه علیه شاه ایران ترغیب کند تا اتحاد دنیای اسلام زیر سلطه این سلطان تحقق یابد. در همان زمان نیز به علمای شیعه نامه می‌نوشت و آنها را بر ضد شاه تشجیع و ترغیب می‌کرد.
➖➖➖➖➖➖➖
سیدجمال به هر کشوری هم که می‌رفت سعی می‌کرد خود را به صاحبان قدرت نزدیک کند تا به کمک آنها برنامه سیاسی خود را پیش ببرد: چه در افغانستان، چه در مصر، در استانبول، حتی در روسیه. معمولاً هم هربار موفقیت‌هایی در ابتدا کسب می‌کرد، ولی خیلی زود مطرود یا مغضوب می‌شد. در ایران، در تنها ملاقاتی که با ناصرالدین‌شاه (سال‌ها قبل از دشمن شدنش با شاه و داستان تنباکو) داشت به شاه پیشنهاد کرد که او را به خدمت بگیرد: "چون شمشیری برای نابودی دشمنان شاه"!

در میان همه‌ی خیل عاشقان و شیفتگان سید، همه روشنفکران، سیاستمداران و دیگرانی که با او به گفتگو نشستند، همه‌ی سلاطین و حاکمانی که او پیشنهاد خدمت به آنها کرد، فقط یک نفر بود که در همان ملاقات اول با او از او بسیار منزجر و متنفر شد: شخص ناصرالدین‌شاه! شاه در همان یک جلسه ملاقات با او، علیرغم اینکه سید به او پیشنهاد خدمتگذاری داد، بلافاصله تشخیص داد که با چه جرثومه‌ی فسادی طرف است. ناصرالدین‌شاه دیگر هیچ‌گاه نخواست که با سیدجمال‌الدین گفتگویی داشته باشد‌. در همین فقره (و فقرات دیگر نیز!) می‌بینیم که شاه از روشنفکران و بسیاری از سیاستمداران آن زمان لااقل یک پله باهوش‌تر بود.
➖➖➖➖➖➖➖
۱۴۰ سال بعد: ایرانیان از میراث قاجار تبری جستند و انواع و اقسام ایده‌های روشنفکران را آزمودند، از ملی‌گرایی و سوسیالیسم و فاشیسم و مستبد مصلح و دولت متمرکز و اسلام‌گرایی و ..... حالا هم که همگی تحت لوای ایده‌های جناب سیدجمال‌الدین اسدآبادی زندگی می‌کنیم.

@jenabegav

28.5K viewsedited 19:55