به‌مناسبت بزرگداشت پدر شعر فارسی
رودکی سمرقندی (۲۴۴ - ۳۲۹ ق)

دو کتاب در شناخت آثار و احوال رودکی:
۱) ابوالقاسم رادفر، کتابشناسی آثار رودکی، چاپ اول: تهران، مؤسسهٔ تحقیقات و توسعهٔ علوم انسانی، ۱۳۸۶، ۲۸۸ ص
فهرست اجمالی: کتاب‌ها (ایرانی و غیرایرانی)؛ ترجمه‌ها، فرهنگ‌ها، تذکره‌ها، و پایان‌نامه‌ها؛ رودکی در کتاب‌های فارسی عمومی؛ مقاله‌ها (ایرانی و غیرایرانی)؛ رودکی‌شناسان (ایرانی و غیرایرانی)؛ اعلام و نمایۀ مقاله‌ها،‌ کتاب‌ها، روزنامه‌ها، و نشریه‌ها.

۲) ابوالقاسم رادفر، رودکی آن شاعر تیره‌چشم روشن‌بین، چاپ اول: تهران، مؤسسهٔ تحقیقات و توسعهٔ علوم انسانی، ۱۳۸۷، ۱۷۶ ص
این کتاب دربردارندۀ چهارده مقاله است از: بدیع‌الزمان فروزانفر؛ جلال‌الدین همایی؛ سعید نفیسی؛ محمد معین؛ مهدی بیانی؛ عبدالحسین زرین‌کوب؛ غلامحسین یوسفی؛ هادی حائری؛ تاج‌الدین نورالدین مردانی؛ میرزا ملا احمد؛ روشن رحمانی؛ نصرالله امامی؛ اسماعیل شفق؛ داریوش ذوالفقاری.

تصویر: آرامگاه رودکی در پَنجَکِنت تاجیکستان
#کتاب_خوب_بخوانیم
۱‌۴۰‌۱/۱‌۰/‌۰‌‌۵‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

عَیّار تنها
مستندی کوتاه، دیدنی، و برای اولین بار از زندگی و زمانهٔ استاد بهرام بیضایی، به‌مناسبت ۵ دی، زادروز وی
@bahrambeyzaei
نویسنده و کارگردان: علاء محسنی
تهیه‌کننده: رادیو فردا
#منهای_ویرایش #ادبیات
۱‌۴۰‌۱/۱‌۰/‌۰‌۶‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

گوش کن
وزش ظلمت را می‌شنوی؟
در شب اکنون چیزی می‌گذرد
ماه سرخ است و مشوش
و بر این بام که هر لحظه در او بیم فروریختن است
ابرها همچون انبوه عزاداران
لحظهٔ باریدن را گویی منتظرند...
فروغ فرخزاد، تولدی دیگر (چاپ اول: تهران، مروارید، ۱۳۴۲)، ص ۲۲
#منهای_ویرایش
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۰۸‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

گفت‌وگوی ایرج گرگین در سال ۱۳۴۳ با فروغ فرخزاد دربارهٔ شعر امروز ایران

رادیو ایران، برنامهٔ صدای شاعر
بازنشر به‌مناسبت ۸ دی، زادروز وی
#منهای_ویرایش #ادبیات
۱‌۴۰‌۱/۱‌۰/‌۰‌‌‌۸
سید محمد بصام
@Matnook_com

#چالش_ویرایش
متن زیر را ویرایش کنید و خود را محک بزنید:
آقای قاضی دوستای صمیمی فقط اونجاش که زنگ میزنی خونشون میفهمی دو ساعته با تو رفتن بیرون.

پاسخ:
آقای قاضی! دوستای صمیمی فقط اونجاش که زنگ می‌زنی خونه‌شون، می‌فهمی دو ساعته باهات رفته‌ن بیرون.

نکته:
۱) در گفتاری‌نویسی، «ه»ی ناملفوظ در پیوند با ضمیرهای شخصی حذف نمی‌شود. پس: خونه‌شون، نه *خونشون. بیشتر بدانید.
۲) فعل جمله باید ماضی نقلی باشد،‌ نه ساده: دو ساعت است که با تو بیرون رفته‌اند. پس: رفته‌ن، نه *رفتن.

یادآوری:
ماضی نقلی رسمی:
رفته‌ام، رفته‌ای‌، رفته‌است، رفته‌ایم، رفته‌اید، رفته‌اند
ماضی نقلی گفتاری:
رفته‌م، رفتی، رفته،‌ رفتیم، رفتید/ رفتین، رفته‌ن
#گفتاری‌نویسی
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۱‌۰‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

#چالش_ویرایش
ویراسته:
سلام. خوبی رفیق؟ می‌خوام ازت دعوت کنم تا یک بار داستان کوتاه کوک چهارم‌و بخونی. خیلی‌خیلی قشنگه. یادت نره‌ها! خداحافظ.

مهم‌ترین نکته‌ها:
۱) «یک بار» عدد + معدود (گروه اسمی) است و بافاصله نوشته می‌شود: یک/ ده/ صد بار؛ یک بار/ دفعه/ مرتبه. این را هم ببینید: فاصله‌گذاری ۳۳۵ واژه و عبارت «یک»دار.
۲) صورت گفتاری «را»، اگر پس از واژۀ پایان‌یافته به صامت بیاید، «-و» است و با نیم‌فاصله نوشته می‌شود: داستان کوتاه کوک چهارم‌و.
۳) داستان را مطالعه نمی‌کنند، می‌خوانند. پس «خواندن» بهتر است.
۴) «خیلی‌خیلی» با نیم‌فاصله نوشته می‌شود. دلیلش را اینجا ببینید.
۵) نوشتن واژه‌بست «-ها» با املای «آ» نادرست است. بیشتر بدانید: واژه‌بست «-ها».
#گفتاری‌نویسی
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۱‌‌۲‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

#چالش_ویرایش
عکس‌نوشته را ویرایش کنید و خود را محک بزنید.

بزنید روی متن ناویراستۀ زیر تا کپی شود:
شما در گذشته نیز اقدام به مشاهده این فیلم کرده‌اید. در صورت تمایل می‌توانید ادامه آن را تماشا کنید.

پاسخ را اینجا ببینید:
www.tg-me.com/Matnook_com/4053
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۱‌‌‌۵‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

فرهنگِ کهنِ عربی ـ فارسی
از نویسنده‌ای ناشناخته و به‌گمان از سدۀ هفتم
تصحیح میلاد بیگدلو

نام و‌ نویسندهٔ این فرهنگ نامعلوم است و از ویژگی‌های زبانی آن و برخی قرائن چنین برمی‌آید که در منطقۀ ماوراءالنهر و در سدۀ هفتم هجری نوشته شده‌است. برابرهای فارسی آن، از نظر زبانی، ارزشمند و برخی از آن‌ها کم‌یاب یا نایاب است و در متن‌های کهن فارسی دیده نشده‌است. عکس نسخۀ خطی این فرهنگ نیز به پایان کتاب افزوده شده‌است. این کتاب در ۱۴۲ + ۹۴ صفحه به همت انتشارات کتاب بهار چاپ شده‌است.
سفارش:
@Ketabe_Bahar
#کتاب_خوب_بخوانیم
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۱‌۸‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

یک نکته‌ات بگویم!

شاخص‌های پایان‌یافته به واکۀ /e/ (یا های بیان حرکت)، مانند «علامه»، بدون سَریا یا «یِ» نوشته می‌شوند (سریا «یِ»یِ دُم‌بریده‌ای است که روی «ه» گذاشته می‌شود: ۀ). بنابراین می‌نویسیم «علامه مصطفوی»، نه *علامۀ/ *علامه‌ی مصطفوی. اگر برای این شاخص‌ها صفت بیاوریم، سریا یا «یِ» را می‌گذاریم: علامۀ/ علامه‌ی فقید مصطفوی.

این را هم ببینید: شاخص چیست؟
#املا_رسم‌الخط #دستورزبان
‌‌۱۴۰‌۰/‌۱‌۰/‌۱‌‌‌‌۴‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

مثلث سه‌میم در ویرایش

در ویرایش،‌ متن و موضوع و مخاطب اهمیت بسزایی دارد. این سه مقولۀ میم‌دار مثلثی را به نام «مثلث سه‌میم» می‌سازند که سبک و گونۀ زبانیِ هر نوشته‌ای را تعیین می‌کند و معیاری است برای ویرایش و حتی نگارش (در کارگاه، دربارۀ آن به‌تفصیل سخن می‌گویم).

متن: آنچه بتوان آن را خواند و فهمید و انتقال‌دهندۀ پیامی باشد.
موضوع: آنچه دربارۀ آن سخن می‌گویند یا می‌نویسند.
مخاطب: آن‌که برای او سخن می‌گویند یا می‌نویسند.

برای مثال، متنی با موضوع زبان‌شناسی برای متخصصان یا دانشجویان این رشته است و متنی با ژانر داستانِ کوتاه برای عموم مردم. پس سبک و گونۀ زبانیِ هریک (مثلاً معیار یا غیررسمی) باید مطابق و متناسب با موضوع و مخاطب آن متن باشد و بر همان اساس هم ویرایش شود.

دو اصطلاح در ویرایش:
۱) درست‌نویسی؛ یعنی از نظر زبانی به‌گونه‌ای بنویسیم که متناسب با متن، موضوع، و مخاطب اثر باشد (مثلث سه‌میم).
۲) ساده‌نویسی؛ یعنی به‌گونه‌ای بنویسیم که نوشتۀ ما آسان خوانده و ساده فهمیده شود، نه این‌که لزوماً از تعابیر ساده و پیش‌پاافتاده استفاده کنیم. به عبارت دیگر، ساده‌نویسی یعنی هر جمله‌ای ـ با هر موضوعی و برای هر مخاطبی که باشد ـ فقط یک بار خوانده شود و با یک بار خوانده شدن نیز به‌آسانی فهمیده شود.

بنابر آنچه گفته شد، به نمونه‌های زیر بنگرید.
ناویراسته:
شما در گذشته نیز اقدام به مشاهده این فیلم کرده‌اید. در صورت تمایل می‌توانید ادامه آن را تماشا کنید.
ویراسته:
در گذشته، بخشی از این فیلم را دیده‌اید. اکنون می‌توانید ادامهٔ آن را هم ببینید.

ناویراسته:
براساس برخی گزارش‌ها، دست‌کم شش تیراندازی و دو انفجار انتحاری در پاریس انجام شده‌است و این برای نخستین بار در تاریخ فرانسه است که عملیات انتحاری در خاک این کشور انجام می‌شود.
ویراسته:
طبق برخی از گزارش‌ها، دست‌کم شش تیراندازی و دو انفجار انتحاری در پاریس روی داده، که در تاریخ فرانسه بی‌سابقه بوده‌است.
این را هم ببینید: جمله‌های «دیریاب» و «زودیاب».
#ویرایش_زبانی #تمرین_ویرایش
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۱‌‌۹‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

یک نکته‌ات بگویم!

واژۀ ایتالیایی influenza از طریق زبان فرانسوی وارد فارسی شده‌است. املای این بیماری، مطابق با تلفظ رایج آن در فارسی، «آنفولانزا» است و درست است. در متن‌های پزشکی و تخصصی، معمولاً «آنفلوآنزا» می‌نویسند و اشکالی ندارد.

یادآوری:
گاهی برخی از واژه‌ها یا نام‌ها، معمولاً به‌دلیل دشواری تلفظشان و تفاوت نظام آوایی زبان‌ها با یکدیگر، به شیوۀ دیگری تلفظ می‌شوند و رواج می‌یابند. در این صورت، تلفظ رایجشان معیار است و بهتر است که با همان املا نیز نوشته شوند.
#واژه‌شناسی #املا_رسم‌الخط
۱۴‌۰۰‌/‌۱۰/‌۲‌۱‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

#چالش_ویرایش
عکس‌نوشته را ویرایش کنید و خود را محک بزنید.

بزنید روی متن ناویراستۀ زیر تا کپی شود:
زنی که حالش با یك کتاب، یك شعر، یك ترانه، یا فنجانی قهوه بهتر می شود را، هیچ کس نمی تواند شکست دهد!

پاسخ را اینجا ببینید:
www.tg-me.com/Matnook_com/4073
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/‌۲‌۱‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

۱) عبارت «روی کسی یا چیزی حساب کردن» یکی از هزاران گرده‌برداریِ رایج در زبان فارسی است و درست است. عبارت انگلیسی آن این است:
to count on someone or something.

۲) این عبارت در گونۀ غیررسمی و گفتاری به‌کار می‌رود و، مانند هزاران تعبیر مَجازی دیگر، درست است. بسنجید با «سر کسی توی حساب بودن» و «کسی را به‌حساب آوردن»، و مانند این‌ها.

۳) اگر بخواهیم «روی کسی یا چیزی حساب کردن» را ــ صِرف این‌که گرده‌برداری است ــ نادرست بدانیم، باید هزاران عبارت این‌چنینی و همانند آن را هم نادرست بدانیم.

۴) این عبارت را می‌توانیم در متن‌‌های گفتاری و غیررسمی، برای مثال در داستان، به‌کار ببریم و در متن‌های معیار، به‌مناسبت، از دیگر تعابیر مشابه استفاده کنیم.

اگر مترجم یا ویراستارید، اینجا را ببینید.
#گرده‌برداری
۱۴‌۰۰‌/‌۱۰/‌۱‌‌۶‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

سه نکتۀ دستوری ـ ویرایشی

۱) در ویرایش، نباید به‌طور کلی آرایش واژه‌ها را هنگامی که ایرادی ندارند تغییر دهیم یا جمله‌‌ها را بازنویسی کنیم. متن تمرین (تصویر پیوست) نوعی متن ادبی است که در آن، مفعول در آغاز جمله آمده تا بر آن تأکید شود. پس نباید جمله را به‌اصطلاح «دستورمند» کنیم؛ یعنی نباید ابتدا فاعل را بیاوریم و سپس مفعول و فعل را.

۲) «یک» در زبان فارسی دست‌کم ده کاربرد و معنای متفاوت دارد (عدد، نشانۀ نکره، قلت، تقریب، شدت، حصر، تأکید، و ...). «زنی که حالش با یک کتاب، یک شعر، و ... بهتر می‌شود» یعنی «زنی که با همین چیزهای به‌ظاهر پیش‌پاافتاده بهتر می‌شود/ زنی که فقط (یا حتی) با همین‌ها بهتر می‌شود». آن «-ی» نکره در «فنجانی قهوه» نیز همین مفهوم را دارد. بنابراین این «یک»‌ها بجا و درست‌اند.

۳) مفعول در فارسی یا واژه و عبارت (گروه نحوی) است یا جمله. در تصویر پیوست، جمله است: «زنی که کتاب می‌خواند» [گروه اسمی + «-ی» محدودگر] + [«که» + جملۀ پیرو توصیفی]. بنابراین جای «را» در این بافت کاملاً درست است (چون پس از مفعول آمده) و نیازی به جابجایی ندارد.

بنابر آنچه گفتیم، عکس‌نوشته فقط چند اشکال صوری (نشانه‌گذاری و فاصله‌گذاری) دارد و ویراستۀ آن چنین است:
زنی که حالش با یک کتاب، یک شعر، یک ترانه، یا فنجانی قهوه بهتر می‌شود را هیچ‌کس نمی‌تواند شکست دهد. (جبران خلیل جبران)
#دستورزبان #ویرایش_زبانی
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/۲‌‌۴‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

شیوۀ نگارش واژۀ پایان‌یافته به واکه + فعل «است» در گفتاری‌نویسی

واکۀ a: جواب من نَه‌ئه.
واکۀ e: خونه‌شون پُر گربه‌س.
واکۀ o: اون کتابه مال توئه؟
واکۀ â: این عکس سارائه/ ساراس.
واکۀ u: این که شامپوئه، نرم‌کننده نیست.
واکۀ i: شالش قهوه‌ایه، ولی مانتوش آبیه.

این را هم ببینید: قواعد گفتاری‌نویسی فعل‌های ربطی.
#املا_رسم‌الخط #گفتاری‌نویسی
۱‌۴‌۰‌۱/‌۱‌۰/۲۵‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com