سخنرانی کوتاه استاد محمدرضا شفیعی کدکنی در بزرگداشت دکتر مهری باقری

از زاد روز فردوسی تا آغاز و انجام شاهنامه

ضیاء‌الدین ترابی
@iranboom_ir

حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر بزرگ حماسه‌سرای ایران، افزون بر شاعری دانشمندی است بزرگ که مثل بقیه بزرگان علم و ادب فارسی، به کلیه دانش زمان خود تسلط داشته است و فردی بوده است با دانشی والا از حکمت و فلسفه، تاریخ و اسطوره، پزشکی و از همه مهم‌تر ستاره‌شناسی و گاهشماری؛ به همین جهت نیز نامش را از همان ابتدا با عنوان حکیم یاد کرده‌اند، همان‌گونه که از بزرگانی چون سنائی‌غزنوی، عمرخیام نیشابوری و ابوعلی سینا ، همه جا با عنوان حکیم نام برده‌اند. و این همان عنوانی است که شیخ اجل سعدی‌شیرازی در گلستان سعدی در صحبت از دانشمندان به کار می‌برد. از نظر لغوی نیز کلمه حکیم، در لغت‌نامه‌ها به معنی: دانا، فرزانه، خردمند، خردپژوه و دانشمند آمده است و این همان واژه‌ای است که حکیم فردوسی خود، در مقدمه شاهنامه – در گفتار در ستایش خرد – خطاب به خود به کار می‌برد و می‌گوید:

«حکیما چو کس نیست گفتن چه سود
ازین پس بگو آفرینش، چه بود»

اما در مورد آگاهی والای فردوسی از تاریخ و اسطوره نیازی به ذکر شاهد و مثال نیست و خود شاهنامه سترگ گواه دانش گسترده فردوسی در مورد تاریخ و اسطوره‌های ایران باستان است، به‌ویژه آنکه تا حدود 200 سال پیش کتاب‌های تاریخ کهن ایران، چیزی جز بازگویی متن شاهنامه نبود. ولی در مورد پزشکی و آگاهی فردوسی از پزشکی کافی است نگاهی بکنیم به شرح روشن روش رستم‌زاد (سزارین رستم پهلوان) در داستان «زادن رستم» قهرمان ملی ایران، تا ببینم که چگونه حکیم فردوسی عمل جراحی و روش شکافتن و دوختن پهلوی رودابه را برای به دنیا آوردن رستم شرح می‌دهد:

بیامد یکی موبد چرب‌دست
مرآن ماه رخ را به می کرد مست
بکافید بی‌رنج پهلوی ماه
بتابید سر بچه را سر زراه
چنان بی‌گزندش برون آورید
که کس در جهان این شگفتی ندید
...شبانروز مادر زمی  خفته بود
زمی  خفته و دل زهش رفته بود
همان زخمگاهش فرو دوختند
به دارو همه درد بسپوختند
چو از خواب بیدار شد سروبن
به سیندخت بگشاد لب بر سخن...»

همچنین برای آگاهی از عمق اندیشه و فلسفه و تسلط حکیم توس بر فلسفه هستی، از میان نمونه‌های فراوانی که در شاهنامه آمده است، می توان  بر مقدمه داستان رستم و سهراب اشاره کرد که علاوه بر اینکه از نظر هنر شاعری نمونه والایی است از صنعت «برائت استهلال» از نظر فلسفی نیز مبین اندیشه‌ای عمیق و نظریه‌‌ای دقیق در مورد مرگ و زندگی است و ریشه در جهان‌بینی الهی شاعر دارد:

«اگر مرگ داد است بی‌داد چیست
زمرگ این همه بانگ و فریاد چیست
از این راز جان تو آگاه نیست
وزین پرده اندر، تو را راه نیست
همه تا در آز، رفته فراز
به کس در نشد، این در آز باز
به رفتن اگر بهتر آیدت جای
گر آرام گیری به دیگر سرای
نخستین به دل، مرگ بستایدی
دلیر و جوان خاک نپساودی
...در این جای رفتن به جای درنگ
بر اسب قضا گر کشد مرگ تنگ
چنان دان که داد است و بی‌داد نیست
چو داد آمدست جای فریاد نیست
جوانی و پیری به نزد اجل
یکی دان چو دین را نخواهی خلل
دل از گنج ایمان‌گر آگنده‌ای
تو را خامشی به، که تو بنده‌ای.

ولی آنچه در این مختصر مورد نظر ماست، همانا دانش عمیق حکیم فردوسی در مورد ستاره‌شناسی و گاهشماری است، که با تاملی در برخی از بیت‌های شاهنامه به مواردی برمی‌خوریم که نشان از آگاهی کافی شاعر بر دانش ستاره‌شناسی و نیز گاهشماری رایج در زمانه وی دارد. مثل این چند بیت از «داستان پادشاهی کیومرث» که می‌گوید:

«چو آمد به برج حمل آفتاب
جهان گشت با فر و آیین و آب
بتابید از آن سان زبرج بره
که گیتی جوان گشت از او یکسره
کیومرث شد بر جهان کدخدای
نخستین به کوه اندرون ساخت جای»

که افزون بر اشاره به عمق دانش فردوسی در مورد انسان‌های اولیه و زندگی انسان‌های غارنشین در دوره‌های بسیار دور، دقیقاً از روز نوروز اعتدالی و رسیدن آفتاب به برج حمل در لحظه تحویل سال و آغاز سال نو در اول فروردین‌ماه صحبت می‌کند و نیز آغاز پادشاهی کیومرث در این روز، که به عنوان رسم و آیین کهن، در ایران باستان رعایت می‌شده است و پادشاهان ایرانی – به‌ویژه ساسانیان – در روز نوروز یعنی اولین روز سال نو تاج‌گذاری می‌کردند و این همان رسمی است که تا موقع تاج‌گذاری و به تخت پادشاهی نشستن یزدگرد سوم – آخرین پادشاه ایرانی پیش از اسلام – رعایت می‌شده است و خود این روز یعنی روز تاج‌گذاری و آغاز سلطنت این آخرین پادشاه پیش از اسلام ایران، بعدها موجب پدید آمدن تاریخ جدیدی در ایران شده است که به نام وی به تاریخ یزدگری معروف است

دنباله نوشتار:
http://www.iranboom.ir/hakime-tos/hakime-tos/2928-az-zadrozferdosi-ta-aghaz-anjam-shahname.html

   ____
 کانال تلگرامی ایرانبوم
https://www.tg-me.com/joinchat-BTli7Dy87gKr4Pr7-2LhsA

#سجاد_آیدنلو :

بسیاری از واژگان برای اولین بار در شاهنامه آمده است و بعد از آن وارد متون دیگر شده است. اشاره به آیین‌‌ها، مراسم‌ها و حتی ادیان نیز در شاهنامه وجود دارد. اما اینکه آذربایجان چه نسبتی با شاهنامه و هویت ملی دارد، باید بگویم در سال‌های اخیر برخی از دوستان که در مطبوعات و جراید قلم می‌زنند، از مفهومی به نام «هویت‌طلب» و «هویت‌طلبی» درباره آذربایجان استفاده می‌کنند که معنی منفی دارد. در حالی که باید بدانیم بخشی از هویت آذربایجان و آذربایجانی‌ها بر اساس معیارهایی که گفتیم، در شاهنامه تعریف می‌شود. وقتی متن شاهنامه را می‌خوانیم، آذربایجان با همین موقعیت جغرافیایی امروزی، با نام «آذرآبادگان» در شاهنامه وجود دارد. نام بسیاری از مکان‌های آذربایجان نیز در شاهنامه آمده است. این منطقه پایتخت معنوی ایران است و هم از نظر داستانی و هم از منظر دینی دارای اهمیت بسیاری است. حتی در داستان برخی از شخصیت‌ها مانند رستم فرخزاد آذری با حترام بسیاری از اهالی آذربایجان یاد شده است و آن را «جای بزرگان و آزادگان» می‌خوانند. آیا این تعریف و احترام نیست؟ پس آن دوستانی که معتقدند شاهنامه هیچ ارتباطی با آذربایجان ندارد، باید این عقیده را اصلاح کنند. حالا باید درباره توجه آذربایجانی‌ها به شاهنامه اشاره کنیم. من در کتاب «آذربایجان و شاهنامه» تعداد زیادی سند درباره علاقه‌مندی آذربایجانی‌ها به شاهنامه اشاره کرده‌ام. مثلا شعرای آذربایجانی، مثلا قطران تبریزی، حدود سی سال بعد از پایان سرایش شاهنامه به این متن توجه کرده‌اند و آن را کتابی باارزش می‌دانند. این روند تا امروز ادامه دارد. واژه‌هایی از زبان ترکی آذربایجانی به فارسی و برعکس منتقل شده است. حتی بسیاری از شاهنامه‌‌پژوهان آذربایجانی هستند. بنابراین اگر رویکرد خصومت‌آمیزی میان شاهنامه و آذربایجانی‌ها بوده است، چرا این ارتباط مثبت شکل گرفته است؟


▫️گفت‌وگویی با موضوع «شاهنامه و هویت ملی ایران و نسبت آذربایجان با آن» / موسسه ندای آذرمهر ایرانیان / خبرگزاری کتاب ایران( ایبنا)

@shahnamehpajohan
https://shahnamehpajohan.ir

#معنا_شناسی_واژه
#اکوان_دیو

✳️ اکوان نام دیوی است که به روایت شاهنامه به صورت گورخری وحشی به گلّه‌های اسبِ کاووس آسیب می‌رساند. کاووس از رستم کمک خواست. رستم سوار بر اسب بر او حمله برد ولی هر بار که بر او می‌تاخت گورخر ناپدید می‌شد. رستم خسته در کنار چشمه‌ای خوابید. آنگاه دیو بستر پهلوان را از جا کند. همین که رستم چشم گشود خود را در دستِ دیو دید. دیو به رستم گفت او را به دریا اندازد یا کوه؟ رستم چون می‌دانست کار دیو برعکس است، کوه را انتخاب کرد و بالاخره به دریا افتاد و شناکنان خود را به ساحل رساند و با ضربه‌های گرز، دیو را کُشت.

◀️ بعضی از محققّان اکوان را مُحرّف اکومان دانسته‌اند که در اوستا به شکل اَکَه‌مَنه(=اندیشه‌ی پلید) آمده است. اَکَه‌مَنه نام دیوی است که مقابل وهومنه(=هومن، بهمن: اندیشه‌ی نیک) است.

◀️ داستان اکوان دیو به یک داستان چینی به نام دیوِ باد شبیه است. [رستم هم هنگامی که از دیو می‌خواهد او را به کوه بیندازد سخنی از قول دانای چین نقل می‌کند تا اکوان دیو را قانع کند:

چنین داد پاسخ که دانای چین
یکی داستانی زدست اندرین

که در آب هر کو بر آیدش هوش
به مینو روانش نبیند سروش

بزاری هم ایدر بماند بجای
خرامش نیاید بدیگر سرای

به کوهم بینداز تا ببر و شیر
ببینند چنگال مرد دلیر]

◀️ به نظر کویاجی در کتاب آیینها و افسانه‌ها اکوان دیو همان ایزد باد است و قراینی در شاهنامه در تایید این نظر هست:

چو اکوانش از دور خفته بدید
یکی باد شد تا برِ او رسید.

◀️ منبع:

فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها، ص: ۱۵۰

❇️ مطلب ارسالی از: کانال « نقل معانی »

@molavi_asar_o_afkar
@makhzanenokatenegarshi_virayashi

#سجاد_آیدنلو :

یکی از مباحث علمی بحث اصطلاح شناسی است؛ یعنی به کار بردن هر اصطلاح در جای درست خودش. کلمه رسمی یک حالت اداری و قانونی دارد. مثلاً می‌گویند طبق قانون یا بخشنامه از فلان سال زبان فلان کشور انگلیسی شده است اما وقتی از زبان ملی حرف می‌زنیم فراتر از بخشنامه و قانون مد نظر ماست. زبان ملی یعنی وجه همگانی و اشتراک عمومی آن در طول تاریخ یک سرزمین. مجوز ملی بودن یک زبان را مردمان آن کشور صادر می‌کنند و ما می‌بینیم زبان فارسی در طول هزار و چند صد سال پس از اسلام بنا بر رویکرد و عملکرد همه ایرانیان، زبانی ملی بوده است. یعنی مردمان همه مناطق ایران با هر زبان مادری و محلی و با هر گویش و هر اعتقاد و دین و مذهبی، مهم‌ترین آثار فکری و فرهنگی خود را به فارسی آفریده‌اند. حافظ برای یک آذربایجانی همان مقدار لذت معنوی و فکری دارد که برای یک شیرازی و یک اصفهانی. بنابراین من یک ایرانی آذربایجانی هستم که زبان ملی من فارسی و زبان مادری من ترکی آذربایجانی است و من اجازه توهین به هیچ یک از این دو را نمی‌دهم/ روزنامه ایران



@shahnamehpajohan
https://shahnamehpajohan.ir

#میر_جلال_الدین_کزازی:
زبان پارسی زبانی است که به آسانی در آن میتوان واژه ساخت

زبان پارسی در این روزگار هم می تواند در زمینه های گوناگون، از آن میان، فنآوری، ابزار سازی؛ زبانی پویا و توانمند باشد! چرا؟ زیرا که این زبان،کارآمدترین سامانه یا دستگاه واژه سازی را دارا است. در این زبان، بی کرانه می توان واژه ساخت!زیرا بسنده است که شما دو یا چند واژه یا واژهِ وابسته وند را در کنار هم بنهید؛واژه ای نو را پدید بیآورید،بدین گونه نیاز بدان واژه را از میان بردارید. اگر ما واژه هایی را که در زبان پارسی با اندام های برترین آدمی ساخته شده است،گرد بیاوریم؛با اندام هایی چون «سر»، «دست» و «پا»هر کدام از آنها خود فرهنگی جداگانه را پدید خواهد آورد.این را هم بیافزایم که به درست از همین رو است که زبان پارسی،زبان برترین و نمادین سرواد و سخن شده است در جهان؛زیرا این زبان، زبانی است که به آسانی در آن می توان «واژه»ساخت.این توانش در زبان پارسی، سخنور را، نویسنده را،یاری می رساند که همواره بتواند آن را به شیوه ای که خود، خوش می دارد و می پسندد،در کار بیاورد؛ مُهر خویش را بر این زبان بنهد، آن را از آنِ خود کند.

@shahnamehpajohan⁣⁣⁣⁣
#میر_جلال_الدین_کزازی:

از نگاهی کلان و فراخ،دید و داوری من درباره کارکرد فرهنگستان این است؛پاره ای از واژه هایی که فرهنگستان،فراپیش نهاده است،در زبان،زبانِ پایه پارسی،زبانی که همه ایرانیان و پارسی زبانان آنها را به کار می گیرند،جایی یافته است؛به کار گرفته می شود.بسیاری از واژگان نیز،از این رویکرد و بخت،بی بهره مانده اند،چرا؟زیرا،«واژه»به شیوه ای به آیین از هر دید،فرا پیش نهاده نشده است.سرنوشت واژه را مردم بر می نهند.اگر«واژه»برزبان مردم روان گردید،استوارترین سنجه آن است که،آن واژه،واژه ای سنجیده و پسندیده بوده است.بسیاری از واژه هایی که نخست بار در زبان پارسی فرا پیش نهاده است،از سوی کسانی که با این زبان شکرینِ شور انگیزِ خنیایی به بسندگی آشنایی دارند؛نه از سوی فرهنگستان،گسترش و روایی داشته است.حتی گاه،واژه ها را کسانی پدید آورده اند که با زبان،آشنایی آموختاری و دانشورانه نداشته اند!من تنها به یک–دو نمونه بسنده می کنم از واژه هایی که کسانی آنها را پدید آورده اند که در کارِ خودرو! بوده اند:واژه هایی مانند«سیبک»چون ابزاری در خودرو به«سیب»می مانده است،به زیبایی به آیین،آن را«سیبک»نامیده اند.
https://shahnamehpajohan.ir

.
جشن تیرگان

۱۰ تیرماه ۱۴۰۲
#محمود_فاضلی_بیرجندی

تیر در اوستا تیشتریه و در زبان پهلوی تیشتر، از فرشتگان ایرانی و نگاهبان باران است.
از کوشش این فرشته است که زمین از بخشایش باران برخوردار می‌شود و کشتزارها سیراب می‌شود.
بدین روی است که نویسندگان ایرانی و عرب، فرشته تیر را میکاییل ایرانیان دانسته و او را فرشته رزق و روزی پنداشته‌اند.

روز دهم تیر ماه که به نام تیر روز است، روز جشن تیرگان است.
گویند در این روز آرش پهلوان ایرانی بر چکاد دماوند شد و تیری بینداخت تا هر کجا بنشیند آنجا را مرز ایران و توران بشناسند.
چنین تا او تیر بینداخت، جان از تنش بشد. تیر بر درختی بر کران رود جیحون بنشست و مرز آشکار شد و جنگ فرونشست

یکی از پاره‌های دلکش اوستا «تیریشت»، نیایش به فرشته باران است.
تیر یا تیشتر نباید آن تیر که از ابزارهای رزم است پنداشته شود.

هم گویند که فرشته تیر یا تیشتر با اپوش، دیو خشکسالی، پیکار کرده تا سرانجام او را شکسته و خشکسالی از ایران رخت بر بسته است.

این افسانه گویای دیرینگی کم‌آبی در بوم ایران است.
جای درنگ دارد که نیاکان ما این سرزمین کم‌آب را هزاران سال نگه داشته‌اند.

جشن تیرگان فرخنده باد.

https://www.tg-me.com/dejnapesht4000

‍ ‍ پری

پری پیش از ظهور دین زرتشت شتایش می‌شد اما در اعتقادات زرتشتیان به صورت موجودی زشت و اهریمنی درآمد. علی‌رغم چهرۀ اهریمنی پری در دین زرتشتی، پری در ادب فارسی مظهر زیبایی است و شاعران معشوق خود را به پری مانند کرده‌اند.
در داستان‌های فارسی «دختر شاه پریان» آن‌چنان زیباست که ازدواج با وی به صورت آرزو درآمده و در قصّه‌های عامیانه بارها از عشق‌ورزی و ازدواج قهرمانان داستان با پریان، خاصّه دختر شاه پریان، یاد شده است. همچنان‌که اسکندر در اسکندرنامه با پادشاه پریان به نام اراقیت و سپاهیانش با پریان دیگر ازدواج می‌کنند. گاه نیز پریان خود عاشق قهرمان داستان می‌شوند و اگر قهرمانان به وصال آنها تن درندهند، پریان آنها را می‌آزارند یا جادو می‌کنند.
برخی از عوام ایران جایگاه پریان را اصطلاحاً «فاضل» می‌نامند که عبارت است از: چشمه‌سارها، چاه‌خانه‌ها و پلکان آب‌انبارها. شایان توجّه اینکه در بیشتر مکان‌های فاضل رطوبت هست، چنان‌که گویی پری به گونه‌ای با آب و رطوبت پیوند دارد. در داستان‌های فارسی نیز جایگاه پریان یا در چاه است یا دریا و یا در نهر و چشمه به سر می‌برند.
پریان از اسرار همه چیز آگاه‌اند و در جادوگری چیره‌اند. بر اساس آنچه در زبان و ادب فارسی آمده، پریان بال و پر دارند، چهرۀ آنها شبیه به آدمی است. هنگامی که بخواهند قهرمانی را بفریبند یا او را گرفتار بند عشق خود کنند، به شکل گورخری زیبا درمی‌آیند و قهرمان را به دنبال خود می‌کشانند. در شاهنامه بهرام چوبین را نیز گوری زیبا به دنبال خود می‌کشاند تا به کاخ زنی راه می‌یابد و میهمان او می‌گردد و هنگامی که از وی جدا می‌شود مَنشی دیگر می‌یابد. اگرچه زن یادشده پری معرفی نشده است، اما اسلوب داستان مانند داستان‌های عشق پریان است. همچنین است پایان سحرآمیز زندگی بهرام گور که او گوری را دنبال می‌کند و از پی آن به غاری می‌رود و از دیدگان مردم پنهان می‌شود. شاید گور در این داستان نیز همان پری باشد.
امروزه برخی از عوام ایران پریان را «خوبان» و «از ما بهتران» نیز می‌گویند و معتقدند که زیر درختان و در کنار چشمه‌سارها و چاه‌ها نباید خوابید، زیرا ممکن است که آدمی «پری‌زده» شود و آزار پریان را که منجر به جنون شخص پری‌زده می‌شود اصطلاحاً «ظفر» می‌گویند. برای درمان پری‌زده به راهنمایی غیبگو یا پریخوان، در مکان فاضل، نظیر سایۀ درخت یا زیرزمین و آب‌انبار سفره‌ای که پارچۀ سبز یا سفید، آرد، نمک، شمع و آیینه از لوازم آن بود می‌گستردند و به خواندن اوراد می‌پرداختند. این رسم که «سفره سبزی کردن» نام دارد اکنون منسوخ شده است.

[فتوت، قلندری و ادبیات عامیانۀ ایران، مهران افشاری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰، ص ۵۷-۶۹]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

۱۰ تیرماه، روز بزرگداشت صائب تبریزی، گرامی باد.
@iranboom_ir
 
میرزا محمدعلی صائب تبریزی از شاعران نامدار عهد صفویه در حدود سال ۱۰۰۰ هـ.ق در اصفهان متولد شد.

صائب خود شاگرد حكیم شفایى بود. كلیات اشعارش شامل: قصیده و غزل و مثنوى است، اما آنچه از شعرش مایه‏ شهرت وى شده، غزل است كه قسمت اصلى و اكثر دیوانش را پدید آورده است. از آثار وى می توان به  «دیوان» شعر، كه تعدا ابیات آن را از بیست هزار تا سیصد هزار برآورد كرده ‏اند، منتخباتى از «دیوانش» تحت عناوین: «مرآت الجمال»، «آرایش نگار»، «میخانه» و «واجب الحفظ»، مثنوى «قندهارنامه»، كه به امر شاه عباس ثانى در فتح قندهار سرود، «سفینه بیاض»، منتخبى از اشعار شعراى عصر اول شعر تا زمان خویش اشاره کرد.

***

«نگاه کج» نتوانند سوی « ایران » کنند
ز بیم تیغ کجش، خسروان ملک ستان !

سر به سر سجده شکرست ز پل « زرین رود »
که مقام طرب « خسرو ایران » شده است

شکستگی نرسد خامه ترا صائب !
که سرخ کرد ز گفتار ، روی ایران را

دگربار از جلوس شاه دوران
دو چندان شد نشاط اهل ایران

_
 کانال تلگرامی ایرانبوم
https://www.tg-me.com/joinchat-BTli7Dy87gKr4Pr7-2LhsA

دهم تیرماه، روزِ صائبِ تبریزی گرامی باد.

اهلِ کمال را لب اظهار خامشی است
منّت‌پذیر ماهِ تمام از هلال نیست.

#صائب‌تبریزی

روزی در مجلسِ نواب نظام‌الدّوله ناصر جنگ شهید مرحوم بر این بیت هنگامه‌ها برپا شد و هرکس در حلِّ معنی تقریری می‌کرد؛ به جایی نمی‌رسید. فقیر دم نمی‌زدم تا آنکه معنیِ بیت به خاطر رسید. آن وقت بر نوّاب و یاران عرض کردم. همه زبان به تحسین گُشودند. مَغلطه‌ی این بیت لفظِ «ماهِ تمام» است که به قرينه‌ی «هلال» ذهن انتقال به "بدر" می کند و کتانِ فکر پاره می شود. مراد از "ماه" در اینجا «شهر» است و از "ماه تمام"، "شهر سی روزه" و «هلال» را لب اظهار مقرّر می‌کند و می‌فرماید که ماهِ سی روزه در اظهار کمال خود منت هلال نمی‌پذیرد که روز سَلخ پیش از طلوع هلال معلوم می شود که امروز ماه به کمال رسید؛ به خلافِ شهر بیست و نُه روزه.

تذکره‌ی خزانه‌ی عامره؛ میرغلامعلی آزادبلگرامی؛ تحقیق و تصحیح دکتر هومن یوسفدهی؛ مجلس؛ ۱۳۹۳؛ ج۱: ۴۵۴.
https://www.tg-me.com/tarikhfarhanghonariranzamin

@shafiei_kadkani

ـــــــــــــــــــــــ
تماشاخانه


▪️حلقهٔ زلفش تماشاخانهٔ باد صباست
جان صد صاحبدل آنجا بستهٔ یک مو ببین

لطف و زیبائی این بیت حافظ آنگاه بدرستی دریافت می‌شود که آن را اشاره‌ای به خیمه‌ شب‌بازی معمول در ایران بدانیم. در خیمه شب‌بازی بازیچه‌ها از تارهای مو آویخته و بحرکت درمی‌آیند و این تارهای نازک مو یا ابریشم دیده نمی‌شوند.

حافظ که بارها دل‌ها را اسیر دام زلف و کمند گیسوی محبوب خوانده است در اینجا بازی دیگری انگیخته و خیال‌بازی زیبائی کرده است. زلف محبوب را به تماشاخانهٔ خیمه شب‌بازی تشبیه کرده است که در آن دل‌ها مانند بازیچه‌های بازی مذکور از موهای زلف آویخته و با حرکت باد صبا به جنبش درمی‌آیند.

این تشبیه و خیال‌انگیزی خود خیالی است زیرا در مشبّه که زلف است در حقیقت موجوداتی بنام دل وجود ندارند تا آن را بتوان به خیمه شب‌بازی تشبیه کرد. شاعر آن را در خیال چنین تصور کرده است و آن را همچون واقعیّت مسلّم پنداشته و به یک صورت دیگری که واقعی است تشبیه کرده است.

▪️این تشبیه نوعی تشبیه عقلی است به این معنی که مشبّه از جهتی امری خیالی است امّا مشبّه‌به که خیمه شب‌بازی می‌باشد امری محسوس است و وجه شبه نیز امری حسی است.
این بیت حافظ نیز اشاره‌ای به خیمه‌ شب‌بازی دارد:
به تماشاگه زلفش دل حافظ روزی
شد که بازآید و جاوید گرفتار بماند

به دلیل تشبیه زلف به «تماشاگه»؛ زیرا اگر بیت را یادآور «خیمه شب‌بازی» ندانیم کلمهٔ تماشاگه معنی محصّلی در آن پیدا نمی‌کند.


آئینهٔ جام، صص ۱۲۲_۱۲۳
شرح مشکلات دیوان حافظ
شادروان استاد عباس زریاب خوئی


درسگفتار‌هایی دربارهٔ حافظ
یکشنبه‌ها از رسانهٔ فرهنگی شفیعی کدکنی
با این هشتگ دنبال کنید:
#یکشنبه_ها_و_حافظ

‍ 🟨‍ کهن‌ترین روایت منظوم از داستان آرش کمانگیر

🔷آرش اکبری مفاخر

پيركاظم كنگاوري يكي از شاعران بزرگ گوراني­‌زبان است كه در سال 686 ه. در كنگاور – از توابع كرمانشاه-  به دنيا آمده و در سال 775 ه. در سن 89 سالگي درگذشته است (صفي­‌زاده، 1376: 156-157). يكي از اشعار زيباي او سرود آرش كمانگير است كه در شش بيت ده­‌هجايي سروده شده­ است. هر مصراع از اين سرود به دو بخش پنج­‌هجايي با يك درنگ در بين هجاي پنج و شش تقسيم مي­‌شود.
    اين سرود كه به زبان گوراني –­ از زبان­هاي ايراني نو (شاخة شمال غربي)- است(بلو، 1383: 2/ 555Mackenzie, 2005: 401-403; ) به ماجراي تيراندازي آرش كمانگير در دوران پادشاهي منوچهر پيشدادي مي­‌پردازد. در اين سرود بنيادهاي اسطوره­‌اي همچون پرتاب تير از البرزكوه، جدا شدن روان آرش از تن او در هنگام پرتاب تير و بنيان­گذاري جشن تيرگان درخور توجه است. اين سرود در كنار گزارش­هاي تيريشت و رساله‌ی ماه­‌فروردين روز خرداد و گزارش بزرگاني همانند ابوريحان بيروني (360-440ه.ق)(آثارالباقيه: 334-335؛ التفهيم: 254)، ابي­‌الخير رازي (446ه)(روضه­‌ المنجمين: 36) و گرديزي (م.442- 443 ه. ق)(تاريخ گرديزي: 518) كه ضمن بيان داستان تيراندازي آرش، جشن تيرگان را به او منسوب كرده­‌اند، ارزش تاريخي ويژه­‌اي دارد. همچنين از ديدگاه زبان­شناسي تاريخي، دگرگوني­هاي زباني و پيوند زبان گوراني با زبان­هاي ايراني باستان، ايراني ميانه و ايراني نو در خور بررسي است. .
 
- متن گوراني  (بارگه­‌بارگه: بند 41، كرده2)
         پيركاظم كنگاوري مرمو:
         او كوي آرشان، او كوي آرشان
         بارگه شام وستن، او كوي آرشان
         شام منوچهر بي، چاو رورشان
         ميرد كمانگير، و گرد دا نشان
         گرد و دو دسش، تير و تركشان
         آما و هربرز، سركوي سركشان
         تيري وست نه زي، بي و مرزشان
         گيانش پي ايران، برشي و خشان
         اوسا و فرمان، خواجاي خواجكان
         وراستن جشني، و نام تيريكان
         نور آرش شي، وست نه توي جهان
         نودم پيوار بي، شي و كوي نهان.

- آوانگاري
pīr Kazim-i Kaŋawarī maramû:
aw kûy Āriš-ān / aw kûy Āriš-ān
bārgā-y šā-m wast-in / aw kûy Āriš-ān
šā-m Manučēr bī / čāw-i ŗû-ŗiš-ān
mērd-i kamān-gēr / wa gird dā nišān
gird wa du das-iš / tīr u tarkiš-ān
āmā wa Harbarz / sar-kûy sar-kiš-ān
tīr-ē wast na zōy / bī wa marz-i-šān
gyān-iš piy Ērān / bar-šī wa xišān
awsā wa frmān / xwāǰā-y xwāǰa-kān
wirāst-in ǰašn-ē / wa nām-i tīr-ya-kān
nûr-i Āriš ši / wast na tō-y ­­­­­­­­ǰihān
naw dam pēwār bī / šī wa kûy nihān. 

ترجمه:
         پير كاظم كنگاوري مي­فرمايد:
          در كوي آرشان، در كوي آرشان
         بارگاه خداوندي بستند در كوي آرشان
         شاهم منوچهر بود، اميد نااميدان،
         مرد كمانگير را به انجمن داد نشان
         (كمانگير) گرفت در دو دستش تير و ترکشان
         آمد به البرز، سَرْكويِ سَركشان،
         تيري بست در زمين، شد مرزشان
         جانش براي ايران، آرام بالا رفت
         پس از آن به فرمان خواه‌ی خواجگان
         آراستند جشني به نام تيرگان
         نور آرش رفت، خيمه­‌زد در روي جهان
         سپس ناپيدا شد، رفت در كوي نهان.
 
سرود آرش كمانگير از پيركاظم كنگاوري از آثار ماندگار زبان و ادبيات گوراني در قرن هشتم هجري است. اين سرود داراي وزن ده­‌هجايي با يك درنگ در ميان هجاي پنجم و ششم مي­باشد. سرود در عين كوتاهي داراي بنيادهاي اسطوره­‌اي داستان آرش كمانگير از جمله: پرتاب تير از البرزكوه، جان­‌بخشيدن آرش هنگام پرتاب تير و بنيان­گذاري جشن تيرگان است. اين سرود به­ دليل دربرداشتن داستان آرش و انتساب روايت جشن تيرگان به آرش كمانگير ارزشي همسان با يشت­ها، ماه­‌فروردين روز خرداد و  آثارالباقيه و ... دارد. علاوه بر ارزش­هاي اسطوره­‌شناختي و تاريخي امكان بررسي يكي از گونه­‌هاي زباني بازمانده از خانوادة زبان­هاي ايراني ميانه (پارتي) در قرن هشتم را نيز از ديدگاه زبان­شناسي فراهم مي­كند.
 
 🟪در کوی آرشان، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار و سخن، ۱۳۹۷، ص ۵۳۵-۵۳۶، ۵۴۷-۵۴۸.



💠#بنیاد_فردوسی_مشهد
💠#كانون_شاهنامه_فردوسي_توس‏

🆔 http://bonyadferdowsitous.ir/

🆔https://www.tg-me.com/bonyadeferdowsitous

🆔https://www.instagram.com/bonyadeferdowsitous

🆔https://www.aparat.com/BonyadeFerdowsiMashad

🆔https://www.youtube.com/channel/UCP207h1pOJJQu4UTkUrUq1Q

ده نکتهٔ اسطوره‌ای دربارهٔ دماوند
[۱۳ تیرماه؛ جشن تیرگان و روز ملّی دماوند]

یک: دماوند در اساطیر ایرانی مرکز جهان و جایگاه میترا و گیو‌مرد، نخستین انسان، پنداشته شده است.

دو: جمشید سوار بر گردونه‌ای که دیوان آن را می‌کشیدند، سفری هوایی از دماوند به بابل داشت.

سه: ضحاک در دماوند به جمشید تاخت.

چهار: فریدون در روستایی نزدیک دماوند به دنیا آمد؛ زیرا مادرش به آنجا پناه برده بود.

پنج: ضحاک تا پایان جهان در دماوند زندانی است.

شش: منوچهر در دماوند، زاده شد.

هفت: آرش کمانگیر تیرش را از کوه دماوند پرتاب کرد.

هشت: دیوِ سپید در دماوند مسکن دارد
و دخترش در صخره های آن می‌زیَد و سرگرم نخ ریسی است.

نه: اژدها در نزدیکی همین کوه در خواب به رستم برمی‌خورد.

ده: چکاد هرآ يا قله البرز ۱۸۰ روزنه در خاور و ۱۸۰ روزنه در باختر دارد که خورشید هر روز از یکی از روزن‌های خاور به روزنه‌ای در باختر رهسپار می‌شود.

دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق
دو ماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، سال ۵، شمارهٔ ۱۴، خرداد و تیر ۱۳۹۶
#دماوند

‍ ‍ سیزدهم تیرماه سالروز درگذشت محمّد معین

معین می‌دید دوستان همسن و همکارش در پهنۀ سیاست و اجتماع و احراز مقامات اداری و کشوری به نام رسیده‌اند و در طلب نان بیشتر به هر در می‌روند و آینده‌ای روشن‌تر را در افق‌های تاریک سیاست و جامعه جست‌وجو می‌کنند، اما او دل بدان خوش کرده بود که بخواند و بنویسد و آنچه تازه می‌یابد بر برگه‌ای کوچک یادداشت کند و برگه‌‌دان‌ها را بیاکند و هرچند یک بار از دسته‌ای از آنها مقاله‌ای بپردازد. نوشته‌ای مفید و بدیع عرضه کند. نهال تشنۀ شوق و نامجویی را از آب نهاد خویش سرسبزی بدهد. چون به رنج و تعب و بی‌مدد و محبت بدین بخت بلند برآمده بود با دوستان که می‌نشست یله می‌داد و در «مبل» دراز می‌شد و سنگین صحبت می‌کرد. ناز بر فلک و فخر بر ستاره می‌کرد. ناچار دوستان می‌گفتند معین «عصاقورت‌داده» است، ولی معین به شوق علم‌جویی زنده بود. حیاتش آکنده بود بدین فضیلت.
معین هیچ‌گاه دنیای پرنگار خودپرداختۀ خود را رها نکرد. روزی که بر خاک درافتاد و جهان تیره بر او چیره شد در همان اندیشه بود که سی سال پیش از آن بود.
دوران حیات علمی معین ثمربخش و اثرزای بود. او مقالات و کتب متعدد انتشار داد. آثارش از زمانی که با روش تحقیق اروپایی انس گرفت و مخصوصاً از موقعی که بر نوشته‌های خارجی دست یافت موجب انعطاف نظر ایران‌شناسان بدو شد.
معین به محضر مرحوم قزوینی نیز آمد و شد داشت، ولی به مناسبت آنکه در کار تدوین لغت‌نامه با مرحوم دهخدا همکاری می‌کرد بیش از هر کس با او مأنوس شده بود. دهخدا هم به موقع مرگ چون کسی را امین‌تر و لایق‌تر و دلسوزتر از معین نیافت وصیت کرد که معین به کار لغت‌نامه بپردازد.
معین شیفتۀ کار بود و مخصوصاً به کار لغت علاقه‌مندی مخصوص داشت. الحق در این زمینه تبحّر و بصیرتی پیدا کرد. توانست همزمان با ادامۀ انتشار لغت‌نامه به تصحیح و نشر برهان قاطع و نیز تألیف فرهنگ فارسی بپردازد.

[نادره‌کاران: سوگنامۀ ناموران فرهنگی و ادبی (۱۳۸۹-۱۳۰۴)، ایرج افشار، زیر نظر بهرام، کوشیار و آرش افشار، به کوشش محمود نیکویه، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، چاپ دوم، ۱۴۰۰، ج ۱، ص۳۹۸-۳۹۹]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

#محمد_امین_ریاحی:

چگونه می‌توان در پیام وطن دوستی شاهنامه نشانی از نژادگرایی یافت، در حالی که می‌بینیم کیخسرو فرمانروای آرمانی شاهنامه از یک سو نژاد تورانی دارد و مادرش فرنگیس، دختر افراسیاب دشمن آشتی ناپذیر ایران است , مادر رستم جهان پهلوان ایران دختر مهراب کابلی دیوزاد است که تبار از ضحاک تازی پلیدترین دشمن ایرانیان دارد و سرانجام هم به نیرنگ همان مهراب در چاهساری جان می‌سپارد.‌

بلی، شاهنامه حماسه ملی مردم ایران، و ستایش ایران و ایرانیان است، و از دشمنان ایران نفرت دارد, اما فردوسی هرجا در میان اقوام بیگانه نیکی و دانایی و خردمندی می‌بیند، از بیان آن بازنمی‌ایستد. یک نمونه اش تصویری است که از پیران ویسه آفریده است. پیران‌ویسه را با اینکه از تورانیان و سپهسالار دشمن است، به خردمندی و دوراندیشی و فرزانگی و مداراجویی و پاکدلی و آزادگی و مردانگی و جوانمردی می‌ستاید. پیران به سیاوش مهر می‌ورزد و موجبات ورود او را به توران زمین فراهم می‌کند و دختر افراسیاب را برای او می‌گیرد. فرنگیس و کیخسرو و بیژن را از مرگ می‌رهاند. دردل از خونریزیها و بیدادگریهای افراسیاب ناخشنود است.


@shahnamehpajohan
#میر_جلال‌_الدین_کزازی :
حماسه بزرگ فردوسی، شبیه کوه دماوند است.

اگر بخواهید داوری کنید که چه کسی از میان ایرانیان، ‌ایرانی‌تر است، باید سنجید که تا چه پایه با فردوسی و شاهنامه آشنایی دارد. اگر فردوسی، شاهنامه‌ را نمی‌سرود، هیچ‌یک از شاعران بزرگ ایران به آن پایه که رسیده‌اند، نمی‌رسیدند و فراتر از آن، اگر اکنون ما به زبان شیوای فارسی با یکدیگر سخن می‌گوییم، مدیون فردوسی و شاهنامه هستیم. حماسه بزرگ فردوسی، شبیه کوه دماوند است. هر دو نمادی از ایران هستند؛ همان‌گونه که شاهنامه در میان دیوان‌های شعر فارسی پایگاهی بلند دارد، دماوند هم در میان کوه‌های ایران، ارجمند است.


@shahnamehpajohan
https://shahnamehpajohan.ir

عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی:
🔺️نگذارید خانه اندیشمندان از هم بپاشد

عبدالمجید ارفعی استاد زبان‌شناسی و متخصص زبان های باستانی با حضور در محل خانه اندیشمندان از مسئولان خواست بگذارند خانه اندیشمندان به همین شکل باقی بماند.

@sharghdaily
sharghdaily.com

⭕️بیانیه انجمن اندیشه و قلم درپی هجمه شهرداری تهران به خانه اندیشمندان علوم انسانی

بسمه تعالی

🔹هجمه برای تخلیه خانه اندیشمندان علوم انسانی که از معدود فضاهای باقی مانده در کشور برای گردهمایی نخبگان، برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی و مباحث علمی بود، نشان می‌دهد آستانه تحمل مدیریت جدید شهری به قدری کوتاه شده که حتی خود را ملزم به احترام ظاهری به شعارهای رهبرانقلاب در حوزه اندیشه نمی‌داند.

🔹انجمن اندیشه و قلم ضمن هشدار نسبت به پیامدهای مخرب این گونه اقدامات در تعمیق شکاف میان نخبگان و نظام، از مسئولان بالادستی و نهادهای نظارتی انتظار دارد نسبت به قطع نهالی که با زحمات فراوان، طی حدود یک دهه به بار نشسته بود، بی تفاوت نباشند.

🔹ضروری است فعالیتهای خانه اندیشمندان که خود بستری برای فعالیتهای فکری مدنی و مردم‌نهاد بوده، با قوت بیشتر از گذشته ادامه یابد و شهرداری تهران به جای اعمال قدرت بر فضاهای فکری و فرهنگی، به وظایف اصلی خود بویژه صیانت از باغات و فضای سبز و جلوگیری از تخلفات در حوزه ساخت و ساز و کاهش ترافیک تمرکز کند.

🔸هیئت مدیره انجمن اندیشه و قلم

📡@andisheqalam

پیام دکتر ژاله آموزگار
استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی در محکومیت اقدام بر علیه خانه اندیشمندان علوم انسانی

به عنوان یکی از کسانی که بارها در سالن‌های خانه اندیشمندان علوم انسانی نشسته‌ام و به سخنان مفید و پرمحتوای صاحب نظران گوش فرا داده‌ام و یا خود از بلندگوی آن خدمات خدمتگزاران فرهنگ را ستوده‌ام و به چشم خود اظهار علاقه جوانان را به این مباحث دیده‌ام نمی‌توانم باور کنم که چنین پایگاهی بسته شود. آیا خردمندانه‌تر نیست که به جای بریدن درختان بارور در آبیاری آن‌ها بکوشیم و اگر نیازی به ایجاد مرکز فرهنگی دیگری هست، نهال جدیدی بکاریم ؟
ژاله آموزگار
۱۵ تیرماه ۱۴۰۲

#انجمن_حقوق_شناسی
#خانه_اندیشمندان_علوم_انسانی

فردوسی که در سراسر کتابش، ستایشگر آزادگان است، خود نیز در میان آنان جای می‌گیرد. بنظر می‌رسد که ارادت او به خاندان علی(ع) که بارها و به اصرار از آن دم زده‌است، بیشتر به سبب بزرگواری و آزادمنشی و دلیری آنان در دفاع از حق بوده‌است، تا ناشی از یک اعتقاد مذهبی. ستایش او از خاندان علی(ع)، بالطبع، خالی از یک رنگ سیاسی نیست. او بین همه تازیان، تنها این خانواده را سزاوار ستودن می‌داند، و این، علیرغم عباسیان است که دشمن آنان به شمار می‌رفتند.
____
کانال دکتر اسلامی ندوشن
@dr_eslaminodoushan

#محمد_علی_اسلامی_ندوشن :
شاهنامه تبلور مبارزه بین آزادی و بندگی است



شاهنامه تبلور مبارزه بین آزادی و بندگی است و خطاب این کتاب به تمام جهانیان است.تاریخ بعد از اسلام را باید به پیش و پس از سرایش شاهنامه تقسیم کنیم، چون ایران پیش از شاهنامه مانند لخته‌ای بود که شکل نگرفته بود و فردوسی مانند یک پیکرتراش آن را شکل داد. این هزار ساله ترکیبش را از شاهنامه گرفته است. باید قبول کنیم که چه خوب و چه بد، پروردهٔ این کتاب هستیم که راهنما و نشانهٔ هویت ماست.



@shahnamehpajohan
@ESHTADAN