ዘመናት ተቆጠሩ።
ስለዚህ ፈረንጁ መጥቶ እውነታን ይነግረኛል ብለህ አትጃጃል ከእነ ቶማስ ሙር፥ ከእነ ዳቢንች ፥ከእነ ግራም ሀንኩክ ፥ትልቅ ሚስጥራዊ መልዕክቶች እንደከተቡለህ እውቅ... ይልቁንስ ለልጆችህ የምትነግረው፥ በመላው አለም ብትዞር ደረትክን ነፍተህ ስለ ሀገረህ የምትመሰክረው፥ ስታውቃት ነውና ጠጋ ብለህ ጠይቅ፥ ዝቅ ብለህ ተረዳ፥ ብራና ገልጠህ አንብብ፥ ገዳማት ሂደህ ተመራመር ፥ ከዛም ጉያዋ ስር እየኖርክ ያልተረዳህት እቅፏ ስር ተወሽቀህ ባይተዋር የምትሆንብህ ሀገረ እግዚእ ኢትዮጵያን ከባህሩ ማንነቷ በሚንኪያ ጨልፈህ ስትቀምሳት ጣምናዋ አንደበትህ ላይ ተነቅሶ ያስቀባጥርሃል፥ ከልብህ ተወቅሮ ያስለፈልፍሃል፥ በህሊናህም ታትሞ ያስገርምህል።

ለምን ካልከኝ ግብጽና ግሪክን፥ ፋርስና ባቢሎንን ፥ሰው ሰራ ኢትዮጵያን ግን አምላክ በጥበቡ አነጻት እልሃለኋ !

@yemariyam2121

✝አንድ አምላክ በሚሆን በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም አሜን።✞✞
ግንቦት 9-ጌታችን ተገልጦላት ስለ ቅዱስ መስቀሉ ቃልኪዳን የገባላት የታላቁ ጻድቅ ንጉሥ የቆስጠንጢኖስ እናት የከበረች ንግሥት እሌኒ ዐረፈች፡፡
ጌታችን የተሰቀለበት መስቀል ሙት እያስነሳ ድውይ እየፈወሰ አጋንንት እያወጣ የተለያዩ ገቢረ ተአምራት ሲሰራ ክፉዎች አይሁዶች አይተው ሕዝቡ ክርስቲያን እንዳይሆኑ በመፍራት በ34 ዓ.ም ከኢየሩሳሌም ወጣ ብሎ በሚገኝ ቦታ ቆፍረው ቀበሩት፡፡ ከዚያም የከተማውን ቆሻሻ ሁሉ ከዚያ መስቀሉ በተቀበረበት ቦታ ላይ እየደፉ ከዘመን ብዛት ቦታው በቆሻሻ ክምር የተነሣ ተራራ ሆነ፡፡ እስራኤልን ከሮም ቅኝ አገዛዝ ነጻ ለማውጣት ከ66-70 ዓ.ም ባደረጉት እንቅስቃሴ ጥጦስ የተባለው የሮም ንጉሠ ነገሥት ዘምቶ ኢየሩሳሌምን በ70 ዓ.ም ደመሰሳት፡፡ ትልቁን የአይሁድ ቤተመቅደስንም አቃጠለው፡፡ እስራኤላውያንም በመላው ዓለም ተበተኑ፡፡ ከዘመነ ሐዋርያት ጀምሮ በተከታታይ በሮም የነገሡ ነገሥታት /ቄሳሮች/ በክርስቲያኖች ላይ የማያባራ መከራ አድርሰዋል፡፡ ክርስቲያኖች የተቀበረውን መስቀል አስፈልገው ለማውጣት ቀርቶ ሃይማኖታቸውን የማመን ነጻነት ስላልነበራቸው ቅዱስ መስቀል ለ300 ዓመታት ያህል ተቀብሮ የጉድፍ መጣያ ሆኖ ቆየ፡፡ የመስቀሉ የመገኘት ታሪክ የቤተክርስቲያን የመከራ ዘመን አልፎ የዕረፍትና የሰላም ዘመን ሲመጣ ለብዙ ዘመን ተቀብሮ የተረሳውን መስቀል ባለቤቱ መድኃኔዓለም አልረሳምና እርሱ የፈቀዳት ዕለት ስትደርስ በዕሌኒ ንግሥት አማካኝነት ከተቀበረበት እንዲወጣ አደረገ፡፡

ዕሌኒና ተርቢኖስ የሚባሉ ሁለት ደጋግ ክርስቲያኖች ተጋብተው ይኖሩ ነበር፡፡ ተርቢኖስና ዕሌኒ ኑሮአቸው ፍቅርና ሰላም የሰፈነበት በመሆኑ ለብዙ ሰዎች እንደ ምሳሌ ሆነው ይኖሩ ነበር፡፡ ተርቢኖስ ነጋዴ ነበር፡፡ ከዕለታት አንድ ቀን ራቅ ወዳለ ሀገር በመርከብ ለንግድ ሄደ፡፡ ዕሌኒም ባለቤቷ ተርቢኖስ ለንግድ ወጥቶ እስኪመለስ ስለባሏ ከመጸለይና ከማሰብ በቀር ከግቢዋ አትወጣም ነበር፡፡ አንድ ጊዜ ተርቢኖስ ለንግድ ሄዶ ብዙ ዓመታትን ቆይቶ ከጓደኞቹ ጋር ወደሀገሩ ሲመለስ ከነጋዴዎች አንዱ "በእግዚአብሔር ፈቃድ ከሽፍታና ከማዕበል ከልዩ ልዩ አደጋ ተርፈን በሰላም ተመልሰን ሚስቶቻችን ሌላ ሳይወዱ ሳይለምዱ እናገኛቸው ይሆን?" ብሎ ጠየቀ፡፡ ተርቢኖስ ግን "እንኳን በሰላም አደረሰን እንጂ ሚስቴን በዚህ አልጠረጥራትም" ብሎ ሲመልስ ሌላው ጓደኛው "ያንተ ሚስት ከማን ትበልጣለችና ነው አሁን ሄጄ ከሚስትህ ጋር ለምዳኝ ወዳኝ ወድጃት ብመጣስ ምን ትቀጣለህ?" አለው፡፡ ተርቢኖስም በሚስቱ ዕሌኒ ተማምኖ "ይህንን ብታደርግ ይህን ያህል ዓመት የለፋሁበት ሀብት ከነትርፉ ውሰድ አንተም ብታደርግ እንዲሁ ሀብትህ ከነትርፉ ለእኔ ይሁን" ተባብለው ተወራረዱ፡፡

ከዚያም መርከቡ ወደብ ከመድረሱ በፊት ነጋዴው ወደ ዕሌኒ ቤት ደረሰና በሩን አንኳኩቶ ሠራተኛይቱን "ዕሌኒን ማነጋገር እፈልጋለሁና ንገሪልኝ" ብሎ ጠየቃት፡፡ እርሷም እያፈረች የተላከችውን ለዕሌኒ ነገረቻት፡፡ ዕሌኒም ተቆጥታ "ከመች ወዲህ ነው እንግዳ የማነጋግረው?" ብላ አሳፈረቻት፡፡ ሠራተኛይቱም ለነጋዴው መልሱን ስትነግረው ነጋዴው እንደማይሆንለት ከተረዳ በኋላ ሌላ ተንኮል አቀደና ለሠራተኛይቱ "ባልና ሚስቱ ብቻ የሚያውቁትን አንድ ነገር ብቻ ብትሰጪኝ ብዙ ገንዘብና ወርቅ እሰጥሻለሁ" ብሎ ወርቅ ሰጣት፡፡ ሠራተኛይቱም "ሁለቱ ብቻ የሚያውቁት የእመቤቴ ሀብል አለ ያንን እመጣልሀለሁ መጀመርያ አንተ በከተማው ውስጥ እየዞርህ ነጋዴዎችን መጡ የብስ ረገጡ እያልክ አስወራ ከዚያም ተመልሰህ እንድትመጣ" ብላ ሰደደችው፡፡ ነጋዴውም እንደተመከረው የነጋዴዎቹን መምጣት በከተማይቱ እንዳወራ የነጋዴዎቹ ቤተሰቦች ነጋዴዎችን ለመቀበል ዝግጅት ማድረግ ጀመሩ፡፡ የዕሌኒም ሠራተኛ "እመቤቴ ነጋዴዎች መጡ ተብሎ ይወራልና፡፡ ባለቤትዎ በሰላም ስለመጡ ይዘገጃጁ ገላዎን ይታጠቡ" ብላ መከረቻት፡፡ ዕሌኒም ገላዋን ስትታጠብ ያንገቷን ሐብል ቁጭ ካደረገችበት ቦታ ሠራተኛይቱ አንስታ ለነጋዴው በተቃጠሩበት ዕለት ሰጠችው፡፡ ነጋዴውም ለሠራተኛይቱ የውለታዋን ብዙ ገንዘብና ወርቅ ሰጥቶአት ደስ እያለው ወደ ጓደኞቹ ሄደ፡፡ ለተርቢኖስ "ሚስትህን ለምጃት ወድጃት መጣሁ" አለው፡፡ ተርቢኖስም "ውሸት ነው ለዚህ ምን ምልክት አለህ?" ብሎ ጠየቀው፡፡ ተንኮለኛውም ነጋዴ ያንን ሐብል አውጥቶ "ይህ ሀብል የሚስትህ አይደለምን?" ብሎ ሰጠው፡፡ ተርቢኖስም ደነገጠ የሚናገረውን አጣ፡፡ በውርርዱም መሠረት ሀብቱን ሁሉ አስረከበና ባዶ እጁን ወደቤቱ እያዘነ እየተቆጨ ሔደ፡፡
ባለቤቷን በናፍቆትና በታማኝነት ስትጠብቅ የከረመችው ዕሌኒ በተርቢኖስ ያልተለመደ ሀዘንና ብስጭት ግራ ተጋብታ "ወንድሜ ምን ሆነሀል? ለወትሮው እንኳን ይህን ያህል ዘመን ተለያይተን ቀርቶ ለጥቂት ቀናት ተለያይተን እንኳ ለጥቂት ቀናት ተለያይተን ስንገናኝ እንነፋፈቃለን፡፡ አሁን ግን ከመጣህበት ጊዜ ጀምሮ አዝነህ አይሃለሁ" ብላ ጠየቀችው፡፡ ተርቢኖስም "ብዙ የደከምኩበትና የለፋሁበት ሀብት ንብረቴ እንዳለ ማዕበል አጠፋብኝ እኔ ያላዘንኩ ማን ይዘን?" አላት፡፡ ዕሌኒም የተማረች ናትና "እግዚአብሔር ሰጠ እግዚአብሔር ነሣ የእግዚአብሔር ስም የተመሰገነ ይሁን እንዳለ ኢዮብን አስበው፡፡ አንተ እንኳን በሰላም መጣህ እንጂ ሀብቱ ውሎ አድሮ ይመጣል..." እያለች አጽናናችው፡፡ ተርቢኖስም "እንግዲህ በተከበርኩበት ሀገር ተዋርጄ፣ በሰጠሁበት ሀገር ለምኜ ለመኖር አልችልምና ወደሌላ ወደማያውቁኝ ሀገር እሔዳለሁ አንቺ ግን ሁሉ ይወድሻል ያከብርሻል ከወደድሸው ጋር ኑሪ" አላት፡፡ ዕሌኒም "በደስታ ጊዜ አብሬህ እንደሆንኩ በችግርም ጊዜ ልለይህም የእኔንና ያንተን አንድነት ችግር አይፈታውም ከአንተ ተለይቼ ወዴት እቀራለሁ ወደምትሄድበት አብሬህ እሄዳለሁ" ብላ ተነሳች፡፡ ሁለቱም ቤታቸውን ጥለው ሲሄዱ በመንገድ ላይ ተርቢኖስ በልቡናው ይዞት የነበረውን ምሥጢር አወጣው "ዕሌኒ ስወድሽ የጠላሽኝ ሳምንሽ የከዳሽኝ ምን አድርጌሽ ነው?" ብሎ ጠየቃት፡፡ ዕሌኒም "እኔ አንተን አልጠላሁም አልከዳሁምም ይህንን ሐሳብ እንዴት አሰብህ?" ብትለው ከኪሱ አውጥቶ ሀብሉን አሳያትና የሆነውን ሁሉ ነገራት፡፡ ዕሌኒም ያልጠበቀችው ነገር ስለተፈጸመ አዝና የሆነውን እውነተኛ ታሪክ በሙሉ ነገረችው፡፡ ተርቢኖስ ግን አላመናትም፡፡ ከባህር ዳር በደረሱ ጊዜ በቁመቷ ልክ ሣጥን አሠርቶ ዕሌኒን በውስጡ አስገባትና "ብታደርጊውም ባታደርጊውም እንደሥራሽ ሥራሽ ያውጣሽ" ብሎ ወደ ባሕሩ ወረወራት፡፡
ዕሌኒ ያለችበት ሣጥን በፈቃደ እግዚአብሔር እየተንሳፈፈ ከወደብ ደረሰ፡፡ በዚያ ወደብ አካባቢ ምዕራብ ሮምን ያስተዳደር የነበረው ኮስታንዲዮስ (ቁንስጣ) የተባለው ንጉሥ ነበርና ሣጥኑን አይቶ አውጥቶ እንዲከፍቱት ወታደሮችን አዘዘ፡፡ ሣጥኑን አውጥተውም ሲከፍቱት እጅግ የተዋበች ሴት ሆና አገኟት፡፡ ንጉሡም ዕሌኒን ወስዶ ሚስቱ አደረጋት፡፡ ኮስታንዲዮስ (ቁንስጣ) የመክስምያኖስ ቄሳር ሆኖ ምዕራብ ሮምን ያስተዳደር ነበር፡፡ ንግስት ዕሌኒም በ272 ዓ.ም ታላቁ ቆስጠንጢኖስን ወለደችለት ቆስጠንጢኖስም ገና በወጣትነቱ የአባቱ እንደራሴ ሆኖ እንደሠራ አባቱ ሞተ፡፡ የአባቱ ባለሟሎችና ሕዝቡ ተስማምተው የ18 ዓመቱን ቆስጠንጢኖስን በአባቱ ቦታ ሐምሌ 25 ቀን 316 ዓ.ም በሮም ምዕራብ ክፍል በገላትያ አነገሡት፡፡ በጦር ሜዳዎች ብዙ የጀግንነት ሥራዎች ስለሠራ በሠራዊቱ ዘንድ ይወደድ ነበር፡፡ ሊቀ ነቢያት ሙሴን ወላጅ እናቱ በፈርዖን ቤት ሃይማኖቱን ባሕሉን

ት ክርስቲያኖች ካልታረቃችሁ ሀገራችሁን መጥቼ አጠፋለሁ" የሚል ማስጠንቀቂያ ላከ፡፡

የንጉሡ መልዕክትም ለእስላሞቹ እንደደረሳቸው ፈርተው እንደ ጥንቱ በየሃይማታቸው ጸንተው በሰላም እንዲኖሩ ከክርስቲያን ወንድሞቻቸው ጋር ታረቁ፡፡ መታረቃቸውን ዓጼ ዳዊት ሰሙ በዚህም ጉዳይ ንጉሡ ደስ አላቸው፡፡ እግዚአብሔርንም አመሰገኑ በግብጽ የሚኖሩ ክርስቲያኖችም ከ12,000 ወቄት ወርቅ ጋር ደስታቸውን ለኢትዮጵያዊው ንጉሥ ለዳግማዊ ዳዊት በደብዳቤ አድርገው ላኩላቸው፡፡ ንጉሡም የደስታውን ደብዳቤ ተመልክተው ደስ አላቸው ወርቁን ግን መልሰው በመላክ እንዲህ የሚል ደብዳቤ ጻፉ፡- "በግብጽ የምትኖሩ የክርስቶስ ተከታዮች ሁሉ እንኳን ደስ አላችሁ የላካችሁልኝ 12,000 ወቄት ወርቅ መልሼ ልኬላችኋለሁ፡፡ የእኔ ዓላማ ወርቅ ፍለጋ አይደለም የክርስቶስ ፍቅር አስገድዶኝ በተቻለኝ ችግራችሁን ሁሉ አስወገድኩላችሁ፤አሁንም የምለምናችሁ በሀገሬ ኢትዮጵያ ረሀብና ቸነፈር ድርቅ ስለወረደብኝ መድኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ የተሰቀለበት ቅዱስ መስቀልና የቅዱሳን አጽም ከሌሎች ክቡራን ዕቃዎች ጋር እንድትልኩልኝ ነው" የሚል ነበር፡፡
እስክንድርያ ያሉ ምዕመናንም የዐፄ ዳዊት "በሀገሬ ኢትዮጵያ ረሀብና ቸነፈር ድርቅ ስለወረደብኝ መድኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ የተሰቀለበት ቅዱስ መስቀልና የቅዱሳን አጽም ከሌሎች ክቡራን ዕቃዎች ጋር እንድትልኩልኝ" የሚለው መልዕክት እንደደረሳቸው ከሊቃነ ጳጳሳትና ከኤጲስ ቆጶሳቱ ጋር ውይይት በማድረግ "ይህ ንጉሥ ታላቅ ክርስቲያን ነው፡፡ ስለዚህ ልቡን ደስ እንዲለው የፈለገውን የጌታችንን ግማደ መስቀል ከቅዱሳን ዐፅምና ንዋየ ቅዱሳት ጋር አሁን በመለሰው ወቄት ወርቅ የብርና የነሐስ የመዳብና የወርቅ ሣጥን አዘጋጅተን እንላክለት" ብለው ተስማምተው በክብር በሥነ ሥርዓት በሠረገላና በግመል አስጭነው ስናር ድረስ አምጥተው ለኢትዮጵያውያን ባስረከቧቸው ጊዜ በእጃቸው እያጨበጨቡ በእግራቸው እያሸበሸቡ በግንባራቸው እየሰገዱ በክብር በደስታ ተቀበሏቸው፡፡

ግማደ መስቀሉ ወደ መካከለኛው ኢትዮጵያ ሳይደርስ በድንገት ዐፄ ዳዊት ስናር በሚባል በረሃ ላይ አረፉ፡፡ ግማደ መስቀሉም የግድ በዚያው በስናር መቆየት አስፈለገው፡፡ ከዚህ በኋላ የሟቹ የዳግማዊ ዳዊት ልጅ ዐፄ ዘርዓ ያዕቆብ እንደነገሡ ወደ ስናር ሔደው ግማደ መስቀሉን ከሌሎቹ ንዋያተ ቅዱሳት ጋር አምጥተው በመናገሻ ከተማቸው በደብረ ብርሃን ላይ ቤተመቅደስ ሠርተው ለማስቀመጥ ሲደክሙ በሕልማችው አንብር መስቀልየ በዲበ መስቀል "ወዳጄ ዘርዐ ያዕቆብ ሆይ መስቀሌን በመስቀለኛ ቦታ ላይ አስቀምጥ" የሚል ራእይ አዩ፡፡

ከእስክንድርያ ሀገር ከመስቀሉ ጋር በልዩ ልዩ ሣጥን ተቆልፈው የመጡትም ዝርዝር ስማቸው ጌታችን በዕለተ ዓርብ ለብሶት የነበረው ቀይ ልብስ፣ ከሮም የመጣው ከለሜዳው፣ ሐሙት የጠጣበት ሰፍነግ /ጽዋ/፣ ዮሐንስ የሳለው ኩርዓተ ርዕሱ ስዕል እንዲሁም የተለያዩ የቅዱሳን አጽም፣ ከግብጽ ታላላቅ ገዳማት የተቆነጠረ አፈር፣ የዮርዳኖስ ውሃ ይገኛል፡፡ ንጉሡም መስቀለኛ ቦታ እየፈለጉ በኢትዮጵያ አውራጃዎች ሁሉ በመፈለግ ከብዙ ቦታ አስቀምጠውት ነበር፡፡ ለምሳሌ በሸዋ በደብር ቅዱስ ደብረ ጽጌ ማርያም ገዳም፣ በማናገሻ ማርያም፣ በወጨጫ መስቀሉን አሳርፈውት ነበር፡፡ ነገር ግን የመጨረሻውን ቦታ ባለማግኘታቸው በራዕይ እየደጋገመ አንብር መስቅልየ በዲበ መስቅል መስቀሌን በመስቀለኛ ሥፍራ አስቀምጥ እያለ ይነግራቸው ነበር፡፡ ዓጼ ዘርዓ ያዕቆብም ለሰባት ቀን ሱባዔ ገቡ፡፡ በዚያም የተገለጸላቸው "መስቀለኛውን ቦታ የሚመራህ ዓምደብርሃን ይመጣል" አላቸው፡፡ እርሳቸውም ከዚያ እንደወጡ መስቀለኛውን ቦታ የሚመራ የብርሃን ዓምድ ከፊታቸው መጥቶ ቆመ፡፡ በዚያ መሪነት ወደ ወሎ ክፍለ ሀገር አምባሰል አውራጃ ውስጥ ግሸን ከምትባል አምባ መርቶ መስከረም 21 ቀን 1440 ዓ.ም አደረሳቸው፡፡ በእውነትም ይህች ግሸን የተባለችው አምባ ጥበበኛ ሰው እንደቀረጻት የተዋበች መስቀለኛ ቦታ ሆና ስላገኟት የልባቸው ስለደረሰ ደስ አላቸው፡፡ እግዚአብሔር ገና ዓለምን ሲፈጥር የግሸንን ዓምባ ለዚህ ክብር የተዘጋጀች አድርጎ ፈጥሯታልና፡፡ በዚያም አምባ ታላቅ ቤተ መቅደስ ሠርተው ቅዱስ መስቀሉንና ሌሎች ንዋየ ቅዱሳቱን በየመዓረጋቸው የክብር ቦታ መድበው አስቀመጡዋቸው፡፡ ዘመኑም በ14ኛው ክፍለ ዘመን ነው፡፡ የንግሥት ዕሌኒ ረድኤት በረከቷ ይደርብን በጸሎቷ ይማረን፡፡ የመስቀሉ ፍቅር ይደረብን!
(ምንጭ፡- ስንክሳር ዘወርኀ ግንቦት፣ ድርሳነ መስቀል፣ የገነተ ጽጌ ቅዱስ ጊዮርጊስ ሰ/ት/ቤት መካነ ድር)

ን በሚገባ እያስተማረች እንዳሳደገችው ሁሉ ንግሥት ዕሌኒም ልጇን ቆስጠንጢኖስን ከልጅነቱ ጀምሮ ስለክርስትና ሃይማኖትና ስለክርስቲያኖች መከራ ታስተምረው ስለነበር በክርስቲያኖች ላይ የነበረው አመለካከት በሮም ከነገሡት ቄሣሮች ሁሉ የተሻለ ነበር፡፡ በተለይም በ312 ዓ.ም ከጠላቱ ከመክስምያኖስ ጋር ለመዋጋት "ምታ ነጋሪት ክተት ሠራዊት" ብሎ ለዘመቻ እንደተሰለፈ በራእይ በሰማይ ላይ "በዚህ መስቀል (ምልክት) ጠላትህን ድል ታደርጋለህ" የሚል የመስቀል ቅርጽና የተጻፈ ጽሑፍ ስላየ ለሠራዊቱ የመስቀል ምልክት በመሳሪያቸውና በሰንደቅ ዓላማው ላይ እንዲያደርጉ አዘዘ፡፡ ወደያው ጦርነት ቢገጥም ጠላቱን ድል ነሥቶ በጠቅላላው የሮም መንግሥት ግዛቶች ሁሉ ገዥ ሆነ፡፡
ታላቁ ቆስጠንጢኖስ የሮም ንጉሠ ነገሥት ከሆነ በኋላ በ300 ዓመታት ውስጥ ለመጀመርያ ጊዜ ለክርስቲያኖች የነጻነት ዐዋጅ ዐወጀ፡፡ ክርስትናም ብሔራዊ ሃይማኖት ተባለች፡፡ ንግሥት እሌኒም በተፈጠረላት አመች ሁኔታ በመጠቀም የጌታችን መስቀል ከተቀበረበት ለማውጣት በ327 ዓ.ም ወደኢየሩሳሌም ሔደች፡፡ ዕሌኒ ልጅዋ ቆስጠንጢኖስ ክርስቲያን ከሆነላት ወደ ኢየሩሳሌም ሔዳ መስቀሉን ለመፈለግ እንዲሁም በኢየሩሳሌም ያሉ ቅዱሳት መካናትንና አብያተ ክርስቲያናትን ለማሳነጽ ለእግዚአብሔር ተሳለች፡፡ ከዚህ በኋላ ቆስጠንጢኖስ አምኖ በ337 ዓ.ም ተጠመቀ፡፡ ቅድስት ዕሌኒም ወደ ኢየሩሳሌም ሔደች፡፡ ከእርሷም ጋር ብዙ ሠራዊት ነበር፡፡ እንደደረሰችም ስለ ቅዱስ መስቀል መረመረች፡፡ ነገር ግን ቦታውን የሚያስረዳት አላገኘችም፡፡ የአይሁድ ወገን እንቢ ቢሉም በኋላ ግን ባደረገችው ጥረት አረጋዊው ኪራኮስ የጎልጎታን ኮረብታ አመለከታትና አስቆፍሪው ብሎ ነገራት ኪራኮስም ዘመኑ ከመርዘሙ ጋር ተያይዞ እውነተኛው ተራራ ይህ ነው ብሎ ማሳየት ባለመቻሉ "ከሦስቱ ተራሮች አንዱ ነው" ስላላት አይሁድ ተራሮቹን ይቆፍሩ ዘንድ አዘዘቻቸው፡፡ የጌታችን ቅዱስ መስቀል በሚያደርጋቸው አስደናቂ ተአምራት የተነሣ ሕዝቡ እያመነ በተቸገሩ ግዜ ክፉዎች አይሁዶች ማንም እንዳያገኘው የኢየሩሳሌም ነዋሪ ሁሉ የእቤቱን ቆሻሻ የከበረ መስቀል ባለበት ቦታ እንዲጥል አዘው ስለነበር ከሁለት መቶ ሃምሳ ዓመት በላይ ጥራጊ ስለጣሉበት ታላቅ ተራራ ሆነ፡፡

ዕሌኒ ተራሮቹን ለማስቆፈር ከሦስቱ ተራሮች የቱ እንደሆነ ለመለየት ደመራ አስደምራ ብዙ ዕጣን በመጨመርና በማቃጠል ከአኢየሩሳሌም ወጣ ብለው ያሉትን ኮረብቶች አሳያት፡፡ የዕጣኑ ጢስ ወደ ሰማይ በመውጣት በቀጥታ ተመልሶ መስቀሉ ባለበት ተራራ ላይ በማረፍና በመስገድ መስቀሉ ያለበትን ትክክለኛ ሥፍራ አመለከታት፡፡ ቅዱስ ያሬድም "ሰገደ ጢስ" ጢሱ ሰገደ ብሎታል፡፡ ከዚያም መስከረም 16 ቀን ቁፋሮው እንዲጀመር አዘዘች፡፡ ሰባት ወር ያህል ከተቆፈረ በኋላ መጋቢት 10 ቀን ሦስት መስቀሎች በአንድነት ተገኙ፡፡ ንግሥት ዕሌኒም የክብር ባለቤት ጌታችን የተሰቀለበት የትኛው እንደሆነ ለማወቅ በወደደች ጊዜ "ከራሱ በላይ ይህ የናዝሬቱ ኢየሱስ የአይሁድ ንጉሥ ነው" የሚል የተቀረጸበት ጽሑፍ ያለው እንደሆነ የኢየሩሳሌም ኤጲስቆጶስ ቅዱስ መቃርስ ነገራት፡፡ ከእርሱም ምልለክት ታይ ዘንድ ወደደች፡፡ የሞተ ሰው አምጥታ በሁለቱ መስቀሎች ላይ በተራ ቢታስቀምጠው አልተነሣም፡፡ በመጨረሻ ጽሕፈት ባለው በአንዱ መስቀል ላይ ቢታስቀምጠው ያንጊዜ የሞተው ሰው ተነሣ፡፡ በዚህም የጌታችንን መስቀል ለየችው፡፡ ዕሌኒም ለጌታችን መስቀል ሰገደችለት፡፡ ክርስቲያኖች ሁሉ ሰገዱለት፡፡ በየሀገሩ ያሉ ክርስትያኖች ሁሉ የመስቀሉን መገኘት በሰሙ ግዜ መብራት አብርተው ደስታቸውን በመግለጥ ለዓለም እንዲታወቅ አደረጉ፡፡ በዚህም ምክንያት ይህ ታላቅ የድኅነት ምልክት የሆነው መስቀል የኢትዮጵያ ቤተክርስትያን ደመራ በመደመር በታላቅ መንፈሳዊ ሥነ ሥርዓት ታከብረዋለች፡፡

ንግሥት ዕሌኒ መስከረም 16 ቀን 320 ዓ.ም በዕጣን ጢስ ምልክት ቁፋሮ አስጀምራ መጋቢት 10 ቀን አግኝታ በማውጣት ታላቅ ቤተ መቅደስ ጎልጎታ ላይ ሠርታ በክብር አስቀመጠችው፡፡ ጌታችን ስለ ቅዱስ መስቀሉ ለቅድስት ንግስት ዕሌኒ ቃልኪዳን ሲገባላት እንዲህ አላት፡- ‹‹በደሜ የከበረ የመስቀሌን ስም የሚጠራውን እርሱን እምረዋለሁ፡፡ በዕፀ መስቀሌ ቤ/ክ ውስጥ የለመነውን የጸለየውን ሰው መላእክት እንኳን ተድላ ደስታውን ወደማያውቁት ወደ መንግሥተ ሰማያት አዳራሽ ያለወቀሳ ይገባል፡፡ ለከበረ መስቀሌ ከቅርብም ከሩቅም ወደ ቤተ ክርስቲያኑ ተጉዞ የመጣውን ወደ መቃብሬ ኢየሩሳሌም እንደጓዘ እኔ አደርግለታለሁ፡፡ ይህንንም መጽሐፍ የጻፈ ያጻፈ ወይም ያነበበውን የተረጎመውን ቃሉን በዕዝነ ልቡና የሰማውን የመጽሐፉንም ገበታዎቹን የሳመውን በተጸለየበት ውኃም የተጠመቀውን እኔ በሕይወት መጽሐፍ በዓምደ ወርቅ ላይ በወርቅ ቀለም ስሙን እጽፈዋለሁ፡፡›› (ድርሳነ መስቀል)

የጌታችንን ቅዱስ መስቀል ንግሥት ዕሌኒ መጋቢት 10 ቀን አግኝታ በማውጣት ታላቅ ቤተ መቅደስ ጎልጎታ ላይ ሠርታ በክብር ካስቀመጠችው በኋላ ከዚያ ዕለት ጀምሮ እንደ ፀሐይ እያበራ ድውይ እየፈወሰ አጋንንት እያባረረ ልዩ ልዩ ገቢረ ተአምራት እየሠራ ሙት እያነሣ ዕውር እያበራ ተአምራቱን ቀጠለ፡፡ ይህንንም የሰማው ከኃያላን ነገሥታት መካከል የፋርስ ንጉሥ መስቀሉን ማርኮ ፋርስ ወስዶ አስቀመጠው፡፡ ነገር ግን ንጉሡ ሕርቃል የጌታችንን ቅዱስ መስቀል አስመልሶታል፡፡ በዚህ ጊዜ የኢየሩሳሌም ምእመናን የድሉን ዜና ሰምተው ስለነበር የአንድ ቀን መንገድ ያህል ሄደው በመቀበል ካህናቱ በዝማሬና በእልልታ ችቦ አብርተው ተቀብለዋቸዋል፡፡

የቤተክርስቲያን አባቶች እንደሚሉት ንጉሡ ሕርቃል ይህንን ታላቅ ድል ለማግኘትና የጌታን ቅዱስ መስቀል ከአሕዛብ (ከፋርሶች) እጅ ለማስመለስ የቻለው በዚያን ጊዜ አብያተ ክርስቲያንናት ሁሉ ለአንድ ሳምንት (አንድ ሱባዔ) ባደረጉት ጾም ጸሎት ነው፡፡ ይህንንም ለማስታወስና ጌታን ለማመስገን የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያንና የግብጽ ኮፕቲክ ቤተ ክርስቲያን በየዓመቱ የዐቢይ ጾም ከመጀመሩ አስቀድሞ "ጾመ ሕርቃል" ብለው አንድ ሳምንት ይጾማሉ፡፡ የጌታ መስቀል ለብዙ ጊዜያት ኢየሩሳሌም ከቆየ በኋላ ነገሥታት ‹‹ይህን መስቀል እኔ ልውሰድ፣ እኔ ልውሰድ›› በማለት ጠብ ፈጠሩ፡፡ በዚህ ጊዜ የአንጾኪያ፣ የኤፌሶን፣ የአርማንያ፣ የግሪክ፣ የእስክንድርያ፣ የመሳሰሉት የሃይማኖት መሪዎች ጠቡን አበረዱት፡፡ ከዚያም አያይዘው በኢየሩሳሌም የሚገኘውን የክርስቶስን መስቀል ከአራት ከፍለው በዕጣ አድርገው በስምምነት ተካፍለው ከሌሎች ታሪካዊ ንዋያተ ቅዱሳት ጋር በየሀገራቸው ወስደው በክብር አስቀመጡት፡፡ የቀኝ ክንፉ የደረሰው ለአፍሪቃ ስለነበር ከታሪካዊ ንዋየ ቅዱሳት ጋር በግብጽ የሚገኘው የእስክንድርያ ፓትርያርክ ተረክቦ ወስዶ በክብር አስቀመጠው፡፡ ግማደ መስቀሉ ለብዙ ዘመን በእስክንድርያ ሲኖር በግብጽ ያሉ እስላሞች እየበዙ ኃይላቸው እየጠነከረ ሲሔድ በእስክንድርያ የሚኖሩ ክርስትያኖች ላይ ሥቃይ ያጸኑባቸው ጀመር፡፡ ክርስቲያኖቹም አንድ ሆነው መክረው ለኢትዮጵያዊው ዓጼ ዳዊት እንዲህ የሚል መልእክት ላኩ "ንጉሥ ሆይ! በዚህ በግብጽ ያሉ እስላሞች መከራ አጽንተውብናልና ኃይልህን አንሥተህ አስታግስልን" ብለው ጠየቁት ዳግማዊ ዐጼ ዳዊትም ለመንፈሳዊ ሃይማኖት ቀንተው የክርስቶስ ፍቅር አስገድዷቸው 20,000 ሠራዊት አስከትለው ወደ ግብጽ ዘመቱ በዚህ ጊዜ በግብጽ ያሉ ኃያላን ፈሩ ተሸበሩ፡፡ ንጉሡ ዳግማዊ ዳዊትም እንዲህ የሚል መልዕክት ለእስላሞቹ ላከ፡- "በተፈጥሮ ወንድሞቻችሁ

†✝† እንኳን ለታላቁ ሊቅ ቅዱስ ያሬድ ዓመታዊ በዓል በሰላም አደረሳችሁ፤ አደረሰን። †✝†

†✝† በስመ አብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ አሐዱ አምላክ አሜን! †✝†

†✝† ታላቁ ሊቅ ቅዱስ ያሬድ †✝†

†✝† ቅዱስ ያሬድ:- ከእግዚአብሔር ያገኘነው አባታችን : ክብራችን : ሞገሳችን ነውና በምን እንመስለዋለን?
*አንደበቱ ጣፋጭ (ጥዑም)::
*ልቡናው የቅድስና ማሕደር::
*ሕሊናው የምሥጢራት ሠረገላ ነው::
*እስከ አርያም ተነጥቆ የማይፈጸም ምሥጢርን የተመገበ ማን እንደርሱ!

ሊቀ ሊቃውንት እዝራ ሐዲስ እንደሚሉት:- "ቅዱስ ያሬድ ለኢትዮዽያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን ከራስ ጸጉሯ እስከ እግር ጥፍሯ : ሙሉ አካሏ ነው::"

††† የሊቁ ዜና ሕይወት በጥቂቱ †††

††† ቅዱስ ያሬድ የተወለደው በ505 ዓ/ም አክሱም አካባቢ ሲሆን እናቱ ክርስቲና (ታኡክልያ) አባቱ ደግሞ ይስሐቅ (አብድዩ) ይባላሉ:: ሊቁ በሕጻንነቱ ምሥጢር (ትምሕርት) አልገባው ብሎ ይቸገር ነበር:: ትምሕርት እንቢ ያለው ሰነፍ ስለ ነበር አይደለም:: በጥበበ እግዚአብሔር እንጂ::

ምን ትምሕርት ባይገባው ጾምና ጸሎትን ያዘወትር ነበር:: ልቡናው ደግሞ በእመቤታችንና በልጇ ፍቅር የታሠረ ነበር:: አንድ ቀን ግን መምሕሩ የነገሩት ቀለም አልያዝሕ አለው:: ሲፈትኑትም ባለመመለሱ ተገረፈ::

ዱላው በጣም ስለ ተሰማው ቅዱሱ ከመምሕሩ ኮብልሎ ማይ ኪራሕ አካባቢ ሲደርስ ደክሞት አርፎ እግዚአብሔር ትጋትንና ተስፋ አለመቁረጥን ከትል አስተማረው:: ትሏ ስድስት ጊዜ ወድቃ በሰባተኛው ፍሬዋን ስትበላት ተመልክቷልና::

ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ ወደ መምሕሩ ተመልሶ : ይቅርታ ጠይቆ ትምሕርት ጀመረ:: ሊቁም ትጋትንና ጸሎትን ከሰጊድ ጋር አበዛ:: እግዚአብሔር ደግሞ በድንግል እናቱ አማካኝነት የምሥጢር ጽዋን አጠጣው::

ካህኑ ያሬድ እንዲያ አልገባህ ያለው ምስጢር ተገልጦለት በጥቂት ጊዜ ብሉይ ከሐዲስ ወሰነ:: በምሥጢር ባሕርም ይዋኝ ጀመር::

ያን ጊዜ ሰማያዊ ዜማ አልተገለጠም ነበርና በጸሎት ላይ ሳለ ተደሞ መጣበት:: ሦስት መላእክት በሦስት ወፎች አምሳል መጥተው አነጋገሩት:: ድንገትም ነጥቀው ወደ ሰማያት : ወደ ልዑላኑ መላእክት ዘንድ አደረሱት:: ሊቁ በሰማያት ልዩ ምሥጢር : ልዩ ምስጋናና ልዩ ዜማን አዳመጠ:: ይሕንን ምስጋና ብዙ ቅዱሳን ቢሰሙትም ቅዱስ ያሬድ ግን ይዞት እንዲወርድ ተፈቀደለት::

ሊቁ ወደ ምድር ተመልሶ በታላቅ ተመስጦ አክሱም ጽዮን ውስጥ በሃሌታ አመሰገነ:: ሕዝቡና ንጉሡም ከጣዕሙ የተነሳ አደነቁ:: ቅዱስ ያሬድ ለተወሰነ ጊዜ በአክሱምና ደብረ ዳሞ ሲያገለግል ቆይቶ : ከመሬት ክንድ ከስንዝር ከፍ ብሎ ለእመቤታችን አንቀጸ ብርሃንን ደርሶላት ከሃገሩ ወጣ::

††† ቅዱስ ያሬድ በቀሪ የሕይወቱ ዘመናት:-
1. አምስት ያሕል መጻሕፍትን ጽፏል::
2. በጣና ቂርቆስ : በዙር አባና በሌሎችም ቦታዎች ወንበር ዘርግቶ ብዙ ደቀ መዛሙርትን አፍርቷል::
3.በሰሜን ተራሮች አካባቢ በትጋሃ መላእክትና በተባሕትዎ ኑሯል::

††† በ576 (571) ዓ/ም በተወለደ በ71 ዓመቱ በዚህች ቀን ተሰውሯል::

††† አባቶቻችን:-
*ጥዑመ ልሳን
*ንሕብ
*ሊቀ ሊቃውንት
*የሱራፌል አምሳያ
*የቤተ ክርስቲያን እንዚራ
*ካህነ ስብሐት
*መዘምር ዘበድርሳን
*ማኅሌታይ
*ልዑለ ስብከት
እያሉ ይጠሩታል::

††† የቅዱሱ ጸሎትና በረከት ሃገራችንን ከክፉው ሁሉ ይጠብቅልን::

††† ግንቦት 11 ቀን የሚከበሩ ዓመታዊ የቅዱሳን በዓላት
1.ቅዱስ ያሬድ ካህን ወማኅሌታይ
2.አቡነ ሐራ ድንግል ጻድቅ
3.ቅዱሳን ክርስቲናና ይስሐቅ (የቅዱስ ያሬድ ወላጆች)
4.ቅድስት ታውክልያ እናታችን (ንግሥናን ንቃ ሰማዕት የሆነች)
5.ቅድስት ኤፎምያ ሰማዕት
6.ቅድስት ሶፍያ ሰማዕት
7.ቅድስት አናሲማ ገዳማዊት
8.አባ በፍኑትዮስ ገዳማዊ
9.አባ አሴር ሰማዕት (ኢትዮዽያዊ)
10.አባ በኪሞስ ጻድቅ

††† ወርሐዊ በዓላት
1.ቅዱስ ገላውዴዎስ ሰማዕት
2.ቅዱስ ፋሲለደስ ሰማዕት
3.ብፁዐን ኢያቄም እና ሐና

††† "እንዲህ ያለው ሰው ከአሥራ አራት ዓመት በፊት እስከ ሦስተኛው ሰማይ ድረስ ተነጠቀ:: እንዲህ ያለውንም ሰው አውቃለሁ:: በሥጋ እንደ ሆነ ወይም ያለ ሥጋ እንደሆነ አላውቅም:: እግዚአብሔር ያውቃል:: ወደ ገነት ተነጠቀ:: ሰውም ሊናገር የማይገባውን: የማይነገረውን ቃል ሰማ::" †††
(2ቆሮ. 12:2-5)

††† ወስብሐት ለእግዚአብሔር †††

አንድ አምላክ በሚሆን በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም አሜን
ግንቦት 11-የቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ የሆነ የሱራፌል አምሳላቸው ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ የተሰወረበት ዕለት ነው፡፡
+ የዓባይን ወንዝ በጸሎታቸው ገዝተው ያቆሙትና መልአኩ ቅዱስ ገብርኤል ግዝታቸውን እንዲፈቱ የነገራቸው የውቅሮው አቡነ ኤልያስ ዕረፍታቸው ነው፡፡
+ የባሌው አቡነ አሴር በሰማዕትነት ዐረፉ፡፡
+ የታላቁ ሰማዕት የቅዱስ ዮስጦስ ሚስት ቅድስት ታውክልያ በሰማዕትነት ዐረፈች፡፡
+ ቅድስት የሆነች መነኩሴ ሆና ሳለ እርሷ ግን ራሷን እብድ አስመስላ የኖረችው ቅድስት አናሲማ ዕረፍቷ ነው፡፡ ምሥጢሯንም ለአባ ዳንኤል ነግራዋለች፡፡
+ በዲዮቅልጥያኖስ ዘመን ሰማዕትነቷን በድል የፈጸመች ቅድስት ኤፎምያ ዕረፍቷ ነው፡፡
+ የኤስድሮስ እናት ቅድስት ሶፍያና እኅቱ ቅድስት ኤፎምያ በሰማዕትነት እንዳረፉ ስንክሳሩ በስም ይጠቅሳቸዋል፡፡
+ ኤጲስቆጶስ አባ በፍኑትዮስ ዕረፍቱ ነው፡፡
+ አባ በኪሞስና አባ አብላዲን መታሰቢያ በዓላቸው መሆኑን ስንክሳሩ በስም ይጠቅሳቸዋል፡፡

ቅድስት አናሲማ፡- ይኽችም ቅድስት በደናግል ገዳም መንኩሳ በታላቅ ተጋድሎ የምትኖር ስትሆን እርሷ ግን ራሷን ዕብድ አስመስላ ኖረች፡፡ በሌሊትም በጾምና በጸሎት ሥጋዋን በመቅጣት ራሷን ታሠቃያለች፡፡ ሰዎችም በሚያዩዋት ጊዜ አእምሮዋን ያጣች እንደሆነች ታስመስላለች፡፡ መበለቶችም ይሰድቧታል፡፡ እጅግ ገድላኛው የሆነው ጻድቁ አባ ዳንኤል በአንዲት ዕለት ከደናል ገዳም ደርሶ ደጁን አንኳኳ፡፡ እነርሱም የከበረ አባ ዳንኤል መሆኑን ዐውቀው ከፈቱለት፡፡ ይኽችም ቅድስት አናሲማ በዚያ ራሷን ዕብድ አስመስላ በደጅ የምትተኛ ሴት ነበረች፡፡ የከበረ አባ ዳንኤልም ዕብድ መስላ በደጅ ስለተቀበጠችው ቅድስት አናሲማ እመ ምኔቷን ሲጠይቃት እብድ መሆኗን ነገረችው፡፡ አባ ዳንኤል ግን ዕብድ የመሰለቻቸው አናሲማ እብድ ሳትሆን በድብቅ በታላቅ ተጋድሎ የምትኖር የከበረች ቅድስት መሆኗን ነገራት፡፡

ዕብድ መስላ ትኖር ነበረችውና በሁሉም ዘንድ ዕብድ የተባለችው ቅድስት አናሲማም አባ ዳንኤል ምሥጢሯን እንደገለጠባት በጸጋ ዐውቃ ወዲያው ደብዳቤ ጽፋ ይኸውም ‹‹የተከበራችሁ እኅቶቼ ስላስቀየምኳችሁና ስላሳዘንኳችሁ ይቅር በሉኝ›› ብላ ጽፋ ደብዳቤውን አስቀምጣ ከንቱ ውዳሴን በመሸሽ ጥላቸው ጠፋች፡፡ እነርሱም ከዚያ በኋላ ዳግመኛ አላዩአትም፡፡ ቅድስት አናሲማም በዚያው በበረሃ ሳለች በዚህች ዕለት በሰላም ዐረፈች፡፡ ረድኤት በረከቷ ይደርብን፣ በጸሎቷ ይማረን፡፡
+ + + + +

ሰማዕቱ አቡነ አሴር ዘባሌ፡- ልደቱም በዚሁ ዕለት ነው፡፡ እርሱም በደብረ ሊባኖስ የመጻሕፍት መምህር ሆኖ ሳለ የበቃ ጻድቅ መሆኑ ቢታወቅበት ወደ ሐይቅ ሄዶ በተጋድሎ የኖረ ሲሆን በአቡነ ተክለ ሃይማኖት ተመርጦ በባሌ ሀገር ላይ የተሾመ ነው፡፡ በኋላም ወደ ኢየሩሳሌምና ግብፅ ሄዶ ከመናፍቃን ጋር ሲከራከር ከሃዲዎች በእሳት አቃጥለውት በመጨረሻም አንገቱን ሰይፈውት በሰማዕትነት ዐርፏል፡፡ አካሉንም በእሳት አቃጥለውት ከጣሉት በኋላ በደብረ ቁስቋም ተቀብሯል፡፡ ስንክሳሩ ግን ‹‹በኢየሩሳሌም መግቢያ በእሳት አቃጠሉት›› ብሎ ይገልጸዋል፡፡ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡
+ + + + +

ሰማዕቷ ቅድስት ኤፎምያ፡- እናቷ ቴዎድርስያኒ ጌታችንን በማመን የጸናች ደገኛ ክርስቲያን ናት፡፡ ልጇን ቅድስት ኤፎምያንም እግዚአብሔርን በመፍራት በሃይማኖት በምግባር አሳደገቻት፡፡
በወቅቱም ሰይጣን ከሃዲውን አንቲሂጳጦስን አስነሣውና በክርስቲያኖች ላይ ታላቅ መከራን አመጣ፡፡ ቅድስት ኤፎምያን ከብዙ ክርስቲያኖች ጋር አሥሮ አመጣትና <ለአማልክት ስገጂ መሥዋዕትም አቅርቢ> አላት፡፡ እርሷም <ከክርስቶስ በቀር የሚገዙለት አምላክ የለም፣ ለረከሱ አማልክቶችህ አልሠዋም ይልቁንም የአባቶቼን ተስፋ ለማግኘት ልቤ የጸና ነው> አለችው፡፡

በዚህም ጊዜ ሃዲው አንቲሂጳጦስ እጅግ ተቆጥቶ አጥንቶቿ እንዲሰባበሩ ሕዋሳቶቿም እንዲቆራረጡ መንኮራኩር ውስጥ ጨመራት፡፡ ነገር ግን የታዘዘ መልአክ መጥቶ አዳናት፡፡ ዳግመኛም ነበልባሉ 45 ክንድ ከፍ ብሎ እስኪታይ ድረስ እሳት አንድደው ከእሳቱ ውስጥ ጨመሯት፡፡ ከእሳቱም መካከል ቆማ ከጸለየች በኃላ ምንም ጉዳት ሳያገኛት ደህና ሆና ወጣች፡፡ ይኽንንም ታላቅ ተአምር ያዩ ሁሉ በጌታችን አምነው በሰማዕትነት ዐረፉ፡፡

ቅድስት ኤፎምያን ግን በማግሥቱ ወደ ሸንጎ አውጥተው አራት ትላልቅ ድንጋዮችን በላይዩዋ ላይ አሥረው ሥጋዋን ገፈው ካሠቃዩአት ዳግመኛ አራዊት ካሉበት ኩሬ ውስጥ ጨመሯት፡፡ ነገር ግን አራዊቶቹ ተሸክመው አውጥተው ከውሃው ዳር በክብር አስቀመጧት፡፡ ዳግመኛም ስለቶችን በመሬት ላይ ተክለው ቅድስት ኤፎምያን በዚያ ላይ እንድትሄድ በማድረግ አሠቃዩአት፡፡ ደግሞም በእሳት ላይ በተጣደ ብረት ምጣድ ውስጥ ጨመሯት፡፡ በመከራዎቿም ሁሉ ጌታችን ያጸናትና የበረታት ነበር፡፡
መኮንኑም ለተራቡ አንበሶች ቢሰጣትም አንበሶቹ ግን ወድቀው እግሯን ላሱ፡፡ አንዲት አውሬ ግን እየተሸበረች መጥታ የቅድስት ኤፎምያን እግሯን ነከሰቻት፡፡ እግዚአብሔርም የሰማዕትነቷ ፍጻሜ በዚህ እንዲሆን መልካም ፈቃዱ ሆነ፡፡ ከሰማይም <የተመሰገንሽ ኤፎምያ ሆይ! ወጥተሽ ወደከበረ ቦታ ነይ> የሚል ድምጽ ተሰማ፡፡ የቅድስት ኤፎምያ ረድኤት በረከቷ ይደርብን፣ በጸሎቷ ይማረን፡፡
+ + + + +

አባ በፍኑትዮስ፡- ይኽም ቅዱስ በአባ መቃርስ ደብር በአስቄጥስ ገዳም መንኩሶ በታላቅ ተጋድሎ ኖረ፡፡ ብዙ ትሩፋትንም ሠራ፡፡ እርሱም ቅጠልን ይመገባል እንጂ በእሳት የበሰለ እህል ተመግቦ አያውቅም፡፡ ቅዱሳት መጻሕፍትንም ተምሮ ከጨረሰ በኋላ ቅስና ተሾመ፡፡ በጽድቁና በተጋድሎውም በሁሉ ዘንድ የታወቀ ሆነ፡፡ ሊቀጳጳሳቱ አባ ፊላታዎስም መልእክተኛ ልኮ ከገዳም አስመጥቶት ኤጲስቆጶስነት ሾመው፡፡ አባ በፍኑትዮስ ኤጲስቆጶስነት ከተሾመ በኋላ ቅዳሴ ለመቀደስ ሲል ልብሱን ይለውጣል እንጂ ከጠጉር የተሠራ ማቅ በቀር ሌላ ልብስ አይለብስም ነበር፡፡ በታላቅ ተጋድሎውና በአገልግሎቱ የጸና ሆነ፡፡ በዘመኑም ሁሉ ከመነኮሳት ጋር ያገለግል ነበር፡፡ በታመመም ጊዜ እግዚአብሔርን እንዲህ ብሎ ለመነው፡- ‹‹የክብር ባለቤት ጌታዬ ኢየሱስ ክርስቶስ ሆይ! ኤጲስቆጶስነት ስለተሾምሁ ጸጋህን በውኑ ከእኔ ታርቃለህን?›› በዚህም ጊዜ ከእግዚአብሔር የታዘዘ መልአክ ወደ አባ በፍኑትዮስ ዘንድ መጥቶ ‹‹አስተውል፣ ዕወቅ፡፡ አንተ በገዳም ሳለህ በታመምክ ጊዜ የሚጎበኝህ የለም፣ የሚያገለግልህና ለደዌህ መድኃኒትን የሚሰጥህ አታገኝም ነበር፡፡ ስለዚህ እግዚአብሔር የሚረዳህና ደዌውንም ከአንተ የሚያርቅልህ ሆነ፡፡ ዛሬ ግን እነሆ አንተ በዓለም ውስጥ ነህ፣ በአንተ ዘንድ የሚጎበኝህና የሚያገለግልህ አለ፤ ለደዌህም መድኃኒትን የምትሻውንም ምግብ ታገኛለህ›› አለው፡፡
ይኽም ቅዱስ ኤጲስቆጶስነት ተሹሞ 32 ዓመት በቅድስና ሲያገለግል ከኖረ በኃላ የሚያርፍበት ጊዜ ሲደርስ አገልጋዮችን በሙሉ ጠርቶ ንዋየ ቅድሳታቸውን ሰጣቸውና "እኔ ወደ እግዚአብሔር እሄዳለሁና እስከመጨረሻው ድረስ በቀናች ሃይማኖት ጽኑ" ብሎ ከመከራቸው በኃላ በሰላም ዐረፈ፡፡ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡
+ + + + +

አቡነ ኤልያስ ዘውቅሮ፡- አቡነ ኤልያስ ዘውቅሮ የትውልድ ሀገራቸው አክሱም ነው፡፡ የአቡነ አረጋዊ 3ኛ የቆብ ልጅ ናቸው፡፡ አባታቸው ውቅሮ የሚገኘው የጥንታዊው የአብርሃ ወአጽብሓ ቤተ መቅደስ አጣኝ ነበሩ፡፡ ይህ ጻድቅ የሚታወቁበት አንድ ትልቅ ገድል አላቸው፡፡ በቀን 548 ጊዜ አቡነ ዘበሰማያትን እየጸለዩ 666 ጊዜ ይሰግዱ ነበር፡፡ ቅዱስ ያሬድ ዓባይ የሀገራችንን አፈርና ዛፉን ሁሉ ጠራርጎ ሲወስድ ቢመለከት ድምጹን ከፍ አድርጎ ኦ አባይ አይቴ ተሐውር ወለመኑ ተሐዲጋ ለኢትዮጵያ ብሎ ሲዘምር ዓባይ ቀጥ ብሎ ቆሟል፡፡ መልአኩም ወዲያው መጥቶ ‹‹ለምን ትደክማለህ? ለምንስ ተፈጥሮን ትከለክላለህ? ሕጉን አታፍርስ›› ሲለው ቅዱስ ያሬድ ደንጎጦ ‹‹አጥፍቻለሁ ዓባይ ሆይ ሂድ የተፈጥሮ ግዴታህን ፈጽም›› ብሎ አሰናብቶታል፡፡ የኢትዮጵያ ብርሃኗ ቅዱስ ያሬድ በዜማው ዓባይን ቀጥ አድርጎ እንዳቆመው ሁሉ አቡነ ኤልያስ ዘውቅሮም በጸሎታቸው ዓባይን ከኢትዮጵያ እንዳይወጣ አድርገውት ነበር፡፡
ታቦተ አብርሃ ወአጽብሓን ይዘው ከኢትዮጵያ ጠረፍ ዳር ኑብያ ሄደው ድንጋይ ከዓባይ ዳር ደርድረው ታቦቱን አስቀምጠው ሥዕለ ማርያምን አድርገው መሥዋዕት ሰውተው ‹‹ዓባይ ከኢትዮጵያ እንዳትወጣ ገዝቼሃለሁ›› ሲሉት ዓባይም ተመልሶ ቆሟል፡፡ ዓባይ ምድረ ኑብያን ሲያጥለቀልቃት መልአኩ ቅዱስ ገብርኤል ተገልጾ ‹‹ለምን የእግዚአብሔርን ስነ ፍጥረት ታስጨንቃለህ?›› ብሎ ተቆጣቸው፡፡ ጻድቁም ‹‹ውኃው ይሂድ ግን ዛፉን አፈሩን ይዞ ከኢትዮጵያ አይውጣ›› ብለው መልአኩን ጠየቁት፡፡ ቅዱስ ገብርኤልም ‹‹ውኃ ሲሞላ ዛፉን ቅጠሉን ይዞ መጓዙን እንዴት ትረሳዋለህ? የጸሎት ጊዜህ ደርሷልና ወደ በዓትህ ተመለስ›› ብሎ በቁጣ የእሳት ሰይፉን ሲያዛቸው ግዝታቸውን አንሥተው ታቦታቸውን ይዘው ወደ በዓታቸው ውቅሮ ተመልሰዋል፡፡ አባቶቻችን እንዲህ ናቸው እንኳን ሃይማኖት፣ ባህል፣ ታሪክ፣ ቅርስ፣ ስብዕና ማንነታችንን ይቅርና የሀገራችንን አፈር እንኳን ለባዕድ አሳልፈው የማይሰጡ ቅዱሳን ጻድቃን ነበሩ፡፡ የአባ ኤልያስ ረድኤት በረከታቸው ይደርብን፣ በጸሎታቸው ይማረን፡፡
+ + + + +

ሰማዕቷ ቅድስት ታውክልያ፡- ታላቁ የአንጾኪያ ንጉሥ ኑማርያኖስ በጦርነት ውስጥ በሞተ ጊዜ ልጁ ቅዱስ ዮስጦስም በሌላ ቦታ ጦርነቱን አሸንፎ በድል ወደ ቤተ መንግሥት በተመለሰ ጊዜ ዲዮቅልጥያኖስ ጌታችንን ክዶ ጣዖታትን ሲያመልክ ቢያገኘው እጅግ አዝኖ ሰማዕት ይሆን ዘንድ ተመኘ፡፡ የሀገሩም ሰዎች ወደ ዮስጦስ ዘንድ ቀርበው ‹‹እኛ ዲዮቅልጥያኖስን እንገድለዋለን አንተ በአባትህ ዙፋን ተቀመጥ›› አሉት፡፡ እርሱ ግን ከምድራዊው መንግሥት ይልቅ ሰማያዊውን መንግሥት መርጧልና እሺ አላላቸውም፡፡ በጌታችንም ስም ሰማዕት ይሆን ዘንድ መረጠ፡፡ በንጉሡ ዲዮቅልጥያኖስም ዘንድ ቀርቦ ስለ ጌታችን ክብር መሰከረ፡፡ ንጉሡም ገና ሲያየው እጅግ ፈርቶና ደንግጦ ‹‹ጌታዬ ዮስጦስ ሆይ! ይህን ታደርግ ዘንድ ያስገደደህ ማነው?›› አለው፡፡ ዮስጦስም ንጉሡን ‹‹በምስክርነቴ ደሜን እንዳፈስ ካልጻፍክ ሕዝቡን በአንተ ላይ አስነስቼ ከመንግሥትህ እንደማስወጣህ በጌታዬ በኢየሱስ ክርስቶስ ስም እምልልሃለሁ›› አለው፡፡ ዲዮቅልጥያኖስም እየፈራ የዮስጦስን ፈቃድ ይፈጽምለት ዘንድ ከሚስቱ ከታውክልያና ከልጁ ከአቦሊ ጋር ወደ ግብፅ እንዲወስዷቸው አዘዘ፡፡ እንዲያባብለውም ለእስክንድርያው መኮንን ጻፈለት፡፡ የእስክንድርያውም ገዥ እጅግ ፈርቶ ዮስጦስን ‹‹ጌታዬ ዮስጦስ ሆይ! እንዲህ አታድርግ ለአንተ ክብርህ ይሻልሃል…›› እያለ ሊያግባባው ሲሞክር ቅዱስ ዮስጦስ ግን ‹‹የመንግሥትህን ክብር እንዳታጣ ሰማዕትነቴን ፈጸምልኝ›› አለው፡፡ እርሱም ፈርቶ ወደ ላይኛው ግብፅ ወደ እንዴናው ገዥ ላከው፡፡ ከአገልጋዮች ጋራ ሚስቱን ቅድስት ታውክልያን ፃ ወደምትባል አገር ሲልካት ልጁን አቦሊን ደግም ወደ ሀገረ ብስጣ ላከው፡፡ ከአገልጋዮቹም ውስጥ እንዲያገለግሏቸው በማለት አንድ አንድ ሰጣቸው፡፡

የሀገረ ፃ መኮንንም የእስክንድርያው መኮንን የጻፈለትን ባነበበ ጊዜ መንግሥታቸውን ትተው መከራን ለመቀበል መምረጣቸውን አደነቀ፡፡ ቅድስት ታውክልያንም በማባበል ብዙ ቃልኪዳኖች ገባላት፡፡ እርሷም ‹‹ስለ ጌታዬ ኢየሱስ ክርስቶስ ፍቅር መንግሥቴን ተውኩ፣ በመከራም ሆኜ ከልጅነት ባሌም ተለየሁ፣ በልጆቼም አልተጽናናሁም፡፡ ለመሆኑ አንተ የምትሰጠኝ ስጦታ ምን ያህል ነው?›› አለችው፡፡ መኮንኑም ቅድስት ታውክልያን በማባበል ለጣዖታት እንድትገዛ ለማድረግ እንዳልቻለ ሲያውቅ ይዞ ብዙ በማሠቃየት ሥጋዋ እስኪቆራረጥ ድረስ አስገረፋት፡፡ በእሥር ቤትም ሳለች የታዘዘ መልአክ ተገለጠላትና ከቁስሏ ፈወሳት፡፡ እስረኞችም በእርሷ ላይ የተፈጸመውን ተአምር አይተው ብዙዎች በጌታችን አምነው ሰማዕት ሆኑ፡፡ ዳግመኛም መልአኩ ለቅድስት ታውክልያ ተገልጦላት ትቀበለው ዘንድ ያላትን ተስፋና ቃልኪዳን ከነገራት በኋላ ሰማዕትነቷን በትዕግስት እንድትፈጽም አጽናናት፡፡ መኮንኑም ራሷን በሰይፍ እንዲቆርጡ አዘዘና ቅድስት ታውክልያ ሰማዕትነቷን በድል ፈጽማ የክብር አክሊልን ተቀዳጀች፡፡ ምእመናንም ለወታደሮች ገንዘብ ከፍለው ቅዱስ ሥጋዋን ወስደው የመከራው ወራት እስኪፈጸም ድረስ በሣጥን ውስጥ አኖሯት፡፡ የቅድስት ታውክልያ ረድኤት በረከቷ ይደርብን፣ በጸሎቷ ይማረን፡፡
+ + + + +

የሱራፌል አምሳላቸው የሆነ ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ፡- የቅድስት ቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ የሆነ ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ በ571 ዓ.ም በዚህች ዕለት እንደ ሄኖክና ኤልያስ ተሰወረ፡፡ የቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ የሆነ የሱራፌል አምሳላቸው ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ የተሰወረበት ዕለት ነው፡፡ እርሱንም 24ቱ ካህናተ ሰማይ ያመሰገኑት ሲሆን መቋሚያውን ወርውሮ ያፈለቀው ፀበል ዛሬም ተአምራት እያደረገ አለ፡፡ ቅዱሱ ዓባይን በጥዑም ዜማው ቢያቆመው መልአክ መጥቶ ተቆጥቶታል፡፡ በተሰወረበት በሰሜን ጠለምት ደብረ ሐዊ ተራራ ላይ በቦታው እሁድ እሁድ ከመሬት ውስጥ የከበሮ ድንፅ ይሰማል፡፡

የቅዱስ ያሬድን ዕረፍት በተመለከተ አንዳንድ ጸሐፍት አባቶች በሞት እንዳረፈ ጽፈዋል፤ ስንክሳሩም ‹‹ዐረፈ›› ይለዋል፡፡ ነገር ግን ጻድቁ በተሰወረበት በደብረ ሐዊ ተራራ ላይ ብርድ በእጅጉ በጸናበትና በረዶ በሚፈላበት በዚያ አስቸጋሪ ቦታ ላይ እጅግ አስቸጋሪውን የአየር ጠባይ ተቋቁሞ በቦታው ላይ ቢያንስ 7 ቀን ሱባዔ የሚይዝ ካለ ራሱ ቅዱስ ያሬድ እንደሚገለጥለት ይታወቃል፡፡ እንኳንስ ቅዱስ ያሬድ ይቅርና እርሱን ያገለገሉት አቡነ ጊዮርጊስ ዘመንበር የተባሉት አባትም ሞትን ሳያዩ ተሰውረዋል፡፡ አቡነ ጊዮርጊስ ዘመንበረ ኢትዮጵያ የተባሉት ጻድቅ ሀገራቸው ጎጃም ሲሆን የአባትና የእናታቸው ሀገር ግን ሰሜን ጎንደር ናቸው፡፡ ሲወለዱ መልአክ መጥቶ ወስዶ 24ቱ ካህናተ ሰማይን አሳይቶ ቅዱስ ያሬድም ሲዘምር ጥዑም ዜማውን አሰምቷቸዋል፡፡ የቅዱስ ያሬድም ፍቅር በዚያው ልባቸው ተቀርጾ ቀረ፡፡ ጻድቁ ዋሸራ ገዳም ሁሉንም ተምረው ጨርሰው በ25 ዓመታቸው ከመነኮሱ በኋላ ለመጀመሪያ ጊዜ በቅዱስ ያሬድ ስም ቤተ ክርስቲያን አሠርተዋል፡፡ ታቦቱንም አስገብተው በዚያው እያገለገሉ ሲኖሩ ‹‹እንደ ኤልያስና እንደ አንተ ሞትን እንዳላይ ለምንልኝ…›› እያሉ ቅዱስ ያሬድን ዘወትር ሲማፀኑት ቅዱስ ያሬድም አንድ ቀን ከእነ አቡነ አረጋዊ፣ ተክለ ሃይማኖት፣ ዘርዐ ቡሩክ ዘግሽ ጋር በመሆን ተገልጦላቸው ‹‹አይዞህ ፈጣሪዬ ያልከውን ያደርግልሃል›› ብሏቸዋል፡፡ አስደናቂውን ባለ ሦስት ዓምድ የሆነውን የቅዱስ ያሬድንም ገድል የጻፉት እሳቸው ነበሩ ነገር ግን ቅዱስ ገድሉን ደርቡሾች ከወሰዱት በኋላ የት እንደደረሰ አይታወቅም፡፡ ቅዱስ ገድሉም 382 ገጽ ያሉት ሲሆን 69 አስደናቂ ሥዕላት ነበሩት፣ በ132 ሐረጎችም ያሸበረቀ ነበር፡፡ ጻድቁ ቅዱስ ያሬድን ‹‹እንደ አንተ እንዳልሞት ጸልይልኝ›› ብለው በለመኑት መሠረት ራሱ ቅዱስ ያሬድ በተሰወረበት ቦታ በሰሜን ተራራ ምድረ ጸለምት ተሰውረዋል፡፡ በስማቸው የተሠራው ቤተ ክርስቲያን በሰሜን ጎንደር ይገኛል፡፡

ቅዱሳን መላእክት ምስጋናቸው እረፍታቸው፣ እረፍታቸው ምስጋናቸው ሆኖ ‹‹ቅዱስ ቅዱስ ቅዱስ›› እያሉ እግዚአብሔርን ያለማቋረጥ ያመሰግናሉ፡፡ ቅድስት ቤተ ክስቲያንም አምሳለ ኢየሩሳሌም ሰማያዊት ናትና ይህን አብነት በማድረግ ልዑል እግዚአብሔር ሃያ አራት ሰዓት የሚመሰገንበትን የምስጋና ሥርዓት ዘርግታለች፡፡ ሕያው እግዚአብሔርም የአዳም ልጆች በመላእክት ምስጋና እንዲያመሰግኑት በመውደዱ ሰማያዊውን ምጋና ይማር ዘንድ ቅዱስ ያሬድን መረጠ፡፡ ያሬድ ማለት መውረድ ማለት ነው ፡፡ ሰማያዊውን ጣእመ ዜማ ወደ እኛ የሚያወርድ ነውና፡፡ ‹‹ዋይ ዜማ ዘሰማዕኩ እመላእክት ቅዱሳን-ከሰማይ ከቅዱሳን መላእክት የሚያስደንቅ ዜማ ሰማሁ›› በማለት እንደተናገረ በአክሱም መጻሕፍትን እያስተማረ ሳለ ከሰማያውያን መላእክት ጣእመ ዜማን ተማረ፡፡ በተመስጦ ወደ ኢየሩሳሌም ሰማያዊት ተነጠቀ፡፡ በዚያም ቅዱሳን መላእክት ልዩ ጣእም ባለው የዜማ ድምፅ ሊያመሰግኑ ሲዘምሩና ሲያሸበሽቡ አየ፡፡ ከጣዕመ ዜማውም የተነሣ ተደነቀ፡፡ የእግዚአብሔርን ስም እርሱም ኢየሱስ ክርስቶስን በጠራ ጊዜ የሃያ አራቱ ካህናተ ሰማይ ዜማ ተገለጸለት፡፡ ተመልሶም ወደ ምሥራቅ ዞሮ እጁንም ዘርግቶ ‹‹ሃሌ ሉያ ለአብ፣ ሃሌ ሉያ ለወልድ፣ ሃሌሉያ ለመንፈስ ቅዱስ ቀዳሚሃ ለጽዮን…›› ብሎ በአክሱም ከተማ ሙራደ ቃል (የቃል መውረጃ) በተባለችው ሥፍራ ለመጀመሪያ ጊዜ ዜማን በዐውደ ምሕረት አሰማ፡፡

ቅዱስ ያሬድ በ505 ዓ.ም በአክሱም ከተማ ተወለደ፡፡ አባቱ አብዩድ ወይም ይስሐቅ እናቱም ክርስቲና ወይም ታውክልያ ይባላሉ፡፡ ሀገራቸው አክሱም ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድ በተወለደ በ7 ዓመቱ አባቱ ስለሞተ እናቱ ክርስቲና የአክሱም ገበዝ ለነበረው ለአጎቱ ለጌዲዎን እንዲያሳድገውና እንዲያስተምረው በአደራ ሰጠችው፡፡ ከጌዴዎንም ቤት 25 ዓመት እስኪሆነው እየተማረ አደገ፡፡ ከዚያም መፃህፍትን ማለት ብሉይንና አዲስን ተማረ፡፡ ከዚህም በኋላ መምህሩና አጎቱ ጌዴዎን ሲሞት እርሱ ተተክቶ የመጽሐፍ መምህር ሆነ፡፡ በዚህም ጊዜ በዲቁና ሚስት አግብቶ ልጆችን ወለደ፡፡ ቀጥሎም ቄስ ሆነ፡፡ በእርሱም ዘመን ዘጠኙ ቅዱሳን ከውጭ አገር በችግር ምክንያት ተሰደው ስለመጡ፤ ይህም ማለት በቁስጥንጥንያ መንግሥት ዮስጥንያኖስ በነገሠበት ከ527 ዓ.ም እስከ 565 ዓ.ም ድረስ በምሥራቅ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ በአንድ ባሕርይና በሁለት ባሕርይ ወገኖች ውስጥ ብዙ ሁከትና ፍጅት ስለነበረ ከዚያ በመሸሽ የመጡ ካህናትና መነኮሳት ስለነበሩ ከእነርሱም አንዱ በአክሱም ከተማ አጠገብ የነበረው አባ ጰንጠሊዎን ስለነበር፤ ቅዱስ ያሬድ እየተመላለሰ የውጭውን አገር ቤት ክርስቲያን ባሕልና ሥርዓት ይጠይቀው ነበር፡፡ ከዚያም በኋላ ቅዱስ ያሬድ ‹‹የውጭውን አገር ቤተ ክርስቲያን ባሕልና ሥርዓት ለመጎብኘት ሁለት ጊዜ ተመላልሼ የሮምን ቤተ ክርስቲያን፤ ሁለተኛይቱን ሮም የተባለችውን የምሥራቅና የቁስጥንጥንያን ቤተ ክርስቲያን ጎበኘሁ›› ሲል በመዝሙሩ እርሱ ራሱ ገልጾልናል፡፡

ከቅዱስ ያሬድ በፊት በኢትዮጵያ ቤተክርስቲያን ደንበኛ የሆነ ቅኔና ዜማ ትምህርት ስለሌለ ደንበኛ የሆነ ቅኔና ዜማ ለማስገኘት ተዘጋጀ፡፡ የድርሰቱም መጀመሪያ ይህ ነበር፡- ‹‹ሃሌ ሉያ ለአብ ሃሌ ሉያ ለወልድ ሃሌ ሉያ ወለመንፈስ ቅዱስ ቀዳሚሃ ለጽዮን ሰማየ ሣረረ ወበዳግም አርአዮ ለሙሴ ዘከመ ይገብር ግብራ ለደብተራ›› ብሎ ከነበሩት ከብሉይና ከሐዲስ ሊቃውንት አንዱ እርሱ ስለ ነበርና ለኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያንም ብዙ አሳብ ስለነበረው ከብሉይና ከሐዲስ፣ ከሊቃውንት መጻሕፍትም ከነአትናቴዎስ ከነቄርሎስ ከነዮሐንስ አፈወርቅ መጻሕፍት ለምስጋናና ለጸሎት የተስማሙትን ቃላት እየመረጠና እያቀና በአራቱ ክፍለ ዘመን፣ በመፀውና በሐጋይ በጸደይና በክረምት እንዲነገር አድርጎ ወስኖ አዘጋጀ፡፡ የድርሰቱ ስም ድጓ ተባለ፡፡ ድጓ ማለትም በአክሱምና በአድዋ ቋንቋ ደጉዓ ማለት መዝሙረ ኃዘን፣ የኃዘን ዜማ፣ ማለት ነው፡፡ የዜማውን ዓይነት በሦስት ክፍል ወስኖ ተናግሮታል፡፡ እነርሱም ግዕዝ፣ ዕዝል፣ ዓራራይ ይባላሉ፡፡ ግዕዝ ማለትም አንደኛ በመጀመሪያ የተገኘ ማለት ነው፤ ዕዝል ማለትም ሁለተኛ ሆኖ ከግዕዙ ጋር ተደርቦ፣ ተጨምሮ (ታዝሎ) የሚነገር ማለት ነው፡፡ ዓራራይ ማለትም ሦስተኛ ተጨማሪ ሆኖ አራኅራኂ፣ ርኅራኄ አሳዛኝ ልብን የሚመስጥና ደስ የሚያሰኝ ማለት ነው፡፡ ዐፄ ገብረ መስቀልና አባ አረጋዊ ቅዱስ ያሬድ እነዚህ ሦስቱ በአንድነት እንደነበሩ ታሪከ ነገሥቱና ገድለ አቡነ አረጋዊ ይገልጽልናል፡፡ አቡነ አረጋዊ የደብረ ዳሞን ተራራ አቀማመጥ አይተው ደስ ስላላቸው፣ ንጉሡ ዐፄ ገብረ መስቀል በዚሁ ተራራ ላይ እንዲኖሩበትና እንዲጸልዩበት ፈቀደላቸው፡፡ እርሳቸውም ይህንን ተራራ ከተረከቡ በኋላ በተራራው ላይ የጸሎት ቤት ስለሌለ ንጉሡ ዐፄ ገብረ መስቀልን አንድ ቤተ ክርስቲያን እንዲሠራላቸው ለመኑት፡፡

ንጉሡም ‹‹ቤተ ክርስቲያን ልሠራ የምችልበትን ሥፍራ መርጠው ያመልክቱኝ›› ብሎ ነገራቸው፡፡ አቡነ አረጋዊም ተነሥተው ዞረው ቦታውን መርጠው አሳዩት፡፡ ከዚህ በኋላ ንጉሡ በአዋጅና በትዕዛዝ ድንጋዩና እንጨቱ እየተሰበሰበ በከብትና በሠረገላ እየተጋዘ ተሰበሰበና ከታች ወደ ተራራው ላይ ወጥቶ ተሠራና የቤተ ክርስቲያኑ ሥራ በሁለት ዓመት አለቀ፡፡ ባለቀም ጊዜ የቤተ ክርስቲያኑ ሥራ ተመልካቾችን አስደነቀ፡፡ ለዚሁም ንጉሡ ቤተ ክርስቲያን ልዩ ልዩ የሆኑ አልባሳት፣ የብርና የወርቅ የተደጎሱና የተከፈፉ መጻሕፍትን አበረከቱ፡፡ ከማኅበረ በኩር የመጣውን የእመቤታችንን የቅድስት ድንግል ማርያምን ጽላት አግብተው አቡነ አረጋዊ ባርከውና ቀድሰው ንጉሡና ጳጳሱ ቆረቡ፡፡ ከዚያም ዐፄ ገብረ መስቀል በተራራው ላይና በግርጌ ላሉት ሠራዊት ግብር አብልተው ነዳያን ሁሉ ጠገቡ፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ በአክሱም ሲያስተምር ሳለ በንጉሡ ዐፄ ገብረመስቀልና አቡነ አረጋዊ ወደዚህ ተራራ መጥቶ ቤተ ክርስቲያኑን እንዲጎበኝና እንዲዘምር ተጠርቶ ሲመጣ ከተራራው ሥር ሲደርስ የአቡነ አረጋዊን ደቀ መዛሙርት ማትያስና ዮሴፍ የሚባሉትን ከወንዝ ዳር ዓሣ ሲያጠምዱ አግኝቶ ‹‹ይህ አረጋዊ አባታችሁ ደህና ነውን?›› ብሎ ጠየቃቸው። እነርሱም ደኅንነታቸውን ነገሩት፡፡ ከዚያም ቅዱስ ያሬድ ወደ ተራራው ላይ ወጥቶ ከአቡነ አረጋዊ ጋር በመንፈሳዊ አምኃ በፍቅር ተገናኙ ወደ ቤተ ክርስቲያኑም ሄዶ 3 ጊዜ ሰግዶ ከተሳለመ በኋላ የሕንጻውን ማማር በአድናቆት ተመልክቶ ከፍ ባለ የዜማ ድምፅ ዘመረ፡፡

ቅዱስ ያሬድ በደብረ ዳሞ ከዘመረ በኋላ ስምንት ቀን ያህል ከአቡነ አረጋዊ ጋር ሰንብቶ ንጉሡ ወደ አለበት ወደ አክሱም ተመልሶ ሲገባ አንቀጸ ብርሃን ተብሎ የተሰየመውን ድርሰትን ቅድስት ወብፅዕት ብሎ በዜማ ደረሰ፡፡ ከዚህ በኋላ ንጉሡ ዐፄ ገብረ መስቀልና አቡነ አረጋዊ ከቅዱስ ያሬድ ጋር አብረው ወደ ሌላ ጠቅላይ ግዛት ጉብኝት ሄዱ፡፡ ከዚያም በአንዱ ደሴት ላይ የቅዱስ ቂርቆስን ቤተ ክርስቲያን ሠርተው ተቀመጡ፡፡ በዚያም ቦታ ቅዱስ ያሬድ ሁለት ዓመት አስተማረ፡፡ እርሱ እራሱ የጻፈው ድጓ ምልክት የሌለው ዛሬ በዚሁ ደሴት በጣና ቂርቆስ ይገኛል፡፡ ከዚህም ደሴት ከጣና ቂርቆስ ተነሥተው ንጉሡና አቡነ አረጋዊ ቅዱስ ያሬድም ወደ ደጋው ወደ ጋይንት ወጡ፡፡ በዚያም አንድ ትልቅ ተራራ አግኝተው መውጫው ጠፍቶባቸው ሲጨነቁ አረጋዊም ‹‹ምነው የደብረ ዳሞው ዘንዶ ከዚህም ተራራ ላይ ባወጣኝ›› እያሉ ሲጸልዩ ከእግዚአብሔር የታዘዘ መልአክ ቅዱስ ዑራኤል መጥቶ አቡነ አረጋዊን ‹‹ዙር አባ መንገለ ምሥራቅ- አባ መውጫውን በምሥራቅ በኩል ታገኘዋለህ›› ሲል አመለከታቸው፡፡ እንደተባሉትም በስተምሥራቅ ሲዞሩ መልአኩ ሁለቱን ቅዱሳን በሐረግ ስቦ ከተራራው ላይ አወጣቸው፡፡ ተራራውም ላይ ቅዱሳን መላእክት እንደሻሽ ተነጥፈው ሲያመሰግኑ ቅዱስ ያሬድ አብሯቸው አመስግኗል፡፡

አቡነ አረጋዊም በዚሁ ተራራ ላይ የእመቤታችንን ቤተ ክርስቲያን ሠርተው ሥርዓተ ምንኩስናን አስፋፍተዋል፡፡ የተራራውም ስም እስከ ዛሬ ድረስ ‹‹ዙር አባ›› ተብሎ ይጠራል፡፡ ቅዱስ ያሬድ በዚሁ ተራራ ላይ ሦስት ዓመት ዝማሬ መዋሥዕት የተባለውን መዝሙር አስተምሯል፡፡ ይህም ቦታ እስከ ዛሬ ድረስ የዝማሬና የመዋሥዕት ምስክር ቦታ ሆኖ እያገለገለ ይገኛል፡፡ ቅዱስ ያሬድ ይጠቀምባቸው የነበሩ ጸናጽልና መቋሚያ በዚሁ ቦታ ላይ አሉ፡፡ የአቡነ አረጋዊ ጭራና መቋሚያም አለ፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ ወደ አክሱም ተመልሶ ለሥጋ ወደሙ ጸሎት የሚያገለግሉትን 14ቱን ቅዳሴዎች በዜማ ተናገረ፡፡ ቅዳሴውን በዜማ የተናገረበት ቦታ መደባይታብር ይባላል፡፡ ይህም መደባይታብር የሚባለው ቦታ ለአክሱም ሰሜን ሆኖ ከአክሱም ግማሽ ቀን ያህል በእግር ያስኬዳል፡፡

ቅዱስ ያሬድ የሕይወት ዘመኑን በጸሎትና በብሕትውና ለማሳለፍ ወደ ሰሜን ተራራ ምድረ ጸለምት በመሄድ ብርዱ በእጅጉ በጸናበት በረዶ በሚፈላበት በሐዊ ተራራ በጽሙና ተቀምጧል፡፡ ይህም ቦታ በሰሜን ጎንደር ሀገረ ስብከት በበየዳ ወረዳ የሚገኝ ነው፡፡ በዚያም ጉባኤ ዘርግቶ ትምህርት አስፋፍቶ ለሃያ ሁለት ዓመታት አስተምሯል፡፡ የእርሱ ደቀ መዛሙርት ሳዊሮስና ሳንድሮስ በልዳዶስ የሚባሉት ከእርሱ የተማሩትን የዜማ ባሕልና ሥርዓት በትግራይና በሰሜን አውራጃ እየተዘዋወሩ በየገዳማቱ ሁሉ ስላስተማሩ የቅዱስ ያሬድ ድርሰት እስከ ዛሬ ድረስ ጸንቶ ኖሯል፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ ወደ ወገራና ወደ አገው እየዞረ ካስተማረ በኋላ ዘመኑን ሁሉ በማኅሌት እግዚአብሔርን በማገልገል በጣእመ ዜማው ዲያቢሎስን ድል መትቶ በዚያው በሐዊ ተራራ በሚገኝ ዋሻ ውስጥ ገብቶ በ571 ዓ.ም ግንቦት 11 ቀን እንደ ሄኖክና ኤልያስ ተሰወረ፡፡

ቅድስት ቤተ ክርስቲያንም ቅድስናውንና አማላጅነቱን አምና በስሙ ጽላት ቀርጻ፣ ቤተ ክርስቲያን አንጻ፣ ድርስቶቹንም የቤተ ክርስቲያን መገልገያና የሥርዓተ አምልኮ መፈጸሚያ አድርጋ እየተጠቀመችባቸው ተገኛለች፡፡ በምናኔ በኖረበት ሥፍራም በስሙ ገዳም ተገድሞ መናንያን አሰረ ፍኖቱን ተከትለው ጤዛ ልሰው ድንጋይ ተንተርሰው፣ በረዶውንና ውርጩን ታግሠው በስሙ እየተማጸኑ ይኖራሉ፡፡ በቦታው ላይ እሁድ እሁድ ከመሬት ውስጥ የከበሮ ድምጽ ይሰማል፣ ቅዱስ ያሬድ መቋሚያውን ወርውሮ ያፈለቀው ጸበል ዛሬም ድረስ የተለያዩ ገቢረ ተአምራትን እያደረገ ይገኛል፡፡

ዓለም ከሚያውቃቸው የዜማ ደራስያን ከሞዛርትና ከሌሎችም አስቀድሞ ቅዱስ ያሬድ ግእዝ፣ ዕዝልና አራራይ በተሰኙ የዜማ ስልቶች የማይሰለችና ዘመን ተሻጋሪ ዜማን፣ የዜማ ምልክቶችንና ተለያዩ ድርሰቶችን በመድረስ ሀገራችን የዚህ ታላቅ መንፈሳዊ ሀብት ባለቤት እድትሆን አድርጓል፡፡ ቅዱስ ያሬድ በሰዓታት ፣በወራትና በዘመናት የተከፋፈሉ ድንቅ ምስጋናዎችን ከብሉያትና ከሐዲሳት ንባብና ምሥጢር ለቤተ ክርስቲያን እንደ ሰምና ወርቅ አስማምቶ የአገልግሎት ሥርዓትን የሠራ የቤተ ክርስቲያን ዓምድ ነው፡፡ የቅዱስ ያሬድ ዜማ ድንቅና ጥልቅ የነገረ ሃይማኖት አስተምህሮት ፣ የቅዱሳት መጻሕፍን ንባብ ትርጓሜ እንዲሁም የታሪክ ምስክርነትን የያዘ ከፍ ያለ ዋጋ ያለው ድርሰት ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድ ዛሬ በጉባኤ ቤት ለዜማ ትምህርት ቤተ ክርስቲያን የምትገለገልበትን ሥርዓተ ትምህርትና የመማሪያ መጻሕፍትን የደረሰ ሊቅ ነው፡፡ ድርሰቶቹም ምዕራፍ ፣ጾመ ድጓ፣ ዝማሬና መዋሥዕት ይባላሉ፡፡ ቅዱስ ያሬድ በአክሱም በመምህሩ በጌዴዎን ወንበር ተተክቶ መጻሕፍተ ብሉያትና ሐዲሳትን አስተምሯል፡፡ ከአቡነ አረጋዊና ከአፄ ገብረ መስቀል ጋርም በመሆን በተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎት በጣና ቂርቆስ ፣በዙር አባ አቡነ አረጋዊ ገዳም እንዲሁም ወደ ደቡብ ኢትዮጵያ እስከ ብርብር ማርያም በመሄድ ያስተማረ ታላቅ ሐዋርያ ነው፡፡ አጠቃላይ በሥነ ጽሑፍና በቋንቋ እድገት በነገረ መለኮትና በታሪክ ትምህርት እንዲሁም በሥርዓተ ጸሎት የቤተ ክርስቲያን አንድነት በማስጠበቅ ረገድ ጽኑ መሠረትን የጣለ ታላቅ ሊቅ ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድ የቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ ነው፡፡ ከእርሱ ውጭ ቅድስት ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ምን ልትመስል እንደምትችል ማሰብ እጅግ ከባድ ነው፡፡ ቤተ ክርስቲያን ግን እርሱ እንደዋለላት ውለታ መጠን አላከበረችውም፡፡ የቅዱስ ያሬድ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡

[ግንቦት 11 የቅዱስ ያሬድ ዓመታዊ በዓል]
✍ በመጋቤ ሐዲስ ሮዳስ ታደሰ
♥♥ኢትዮጵያዊው ሊቅ ቅዱስ ያሬድ አባቱ አብዩድ (ይሥሐቅ) እናቱ ክርስቲና (ታውክልያ) ሲባሉ የተወለደውም በ፭፻፭ ዓ.ም. በአክሱም ነው፡፡ ሰባት ዓመት ሲመላው አባቱ ስላረፈ፤ እናቱ የቤተ ክርስቲያንን ትምህርት እንዲያስተምረው ለአባ ጌዴዎን ሰጠችው፡፡ ነገር ግን ማጥናት ስላልቻለ አባ ጌዴዎን ይቈጣው ነበርና ሸሽቶ ከዱር ውስጥ ገባ፤ ከዐዘኑም ብዛት የተነሣ በዛፍ ሥር ተጠልሎ ሳለ አንዲት ታናሽ ትል ከዛፍ እኩሌታ ደርሶ ሲወድቅ ሲነሣ በመጨረሻም በጭንቅ ከዛፉ ላይ ሲወጣ በማየቱ እግዚአብሔር በዚኽች ታናሽ ፍጥረት እንዳስተማረው በመረዳት ይቅርታ ጠይቆ ወደ መምህሩ ተመልሷል፡፡

♥ “ወእምዝ ሶበ ሰአለ ኀበ እግዚአብሔር በብካይ ብዙኅ ተርኅወ ልቡናሁ ወተምህረ በሐጺር ዕለት መጻሕፍተ ብሉይ ወሐዲስ” ይላል ከዚኽ በኋላ ቅዱስ ያሬድ ወደ እግዚአብሔር በለመነ ጊዜ ልቡናው ብሩህ ኾኖለት በዐጭር ጊዜ ውስጥ የብሉይና የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍትን ተምሮ በመጨረስ ዲቁናን ተሾመ፤ እስከ ርሱ ዘመን በማነብነብ እንጂ በከፍተኛ ድምፅ የመዝሙር ማሕሌት አልነበረም፤ እግዚአብሔርም ለዚኽ አባት የመላእክትን ዝማሬ ሊያሳየው ስለወደደ ሐዋርያው ቅዱስ ጳውሎስ እስከ ሦስተኛው ሰማይ እንደተነጠቀ ኹሉ ሊቁም ተነጥቆ የኻያ አራቱ ካህናተ ሰማይን የምስጋና ዝማሬ ሰምቶ ተመለሰ፡፡

♥ ቅዱስ ያሬድ ከአርያም ወርዶ ወደ ምድር እንደ ደረሰ ወደ አክሱም ጽዮን ቤተ ክርስቲያን ገብቶ፡- “ሃሌ ሉያ ለአብ ሃሌ ሉያ ለወልድ ሃሌ ሉያ ለመንፈስ ቅዱስ ቀዳሚሃ ለጽዮን ሰማየ ሣረረ ወበዳግም አርአዮ ለሙሴ ዘከመ ይገብር ግብራ ለደብተራ” (ለአብ ምስጋና ይገባል፣ ለወልድም ምስጋና ይገባል፣ ለመንፈስ ቅዱስም ምስጋና ይገባል፡፡ ከጽዮን አስቀድሞ ሰማይን ፈጠረ ዳግመኛም ለሙሴ የድንኳኑን ሥራ እንዴት እንደሚሠራ አሳየው) ሲል ዘምሮ ይቺኑ መዝሙር ከሰማይ መላእክት አገኘኹት፣ በማለት አርያም በሚል ሥያሜ ጠርቷታል፡፡

♥ይኽነኑ ድርሳነ ዜማ የጻድቁ ካሌብ ልጅ ንጉሥ ገብረ መስቀል በሰማ ጊዜ ጫማውን ሳይጫማ ንግሥቲቱም ደንገጡሮቿን አጃቢዎቿን ሳታስከትል መኳንንቱ፣ ካህናቱና መምህራኑ እነሱን ተከትለው እየተጣደፉ ወደ ዐደባባዩ በመኼድ በተመስጦ ሲሰሙት ውለዋል፡፡

♥ ቅዱስ ያሬድ ዐምስት የዜማ መጻሕፍትን የደረሰ ሲኾን እነርሱም
፩ኛ) ድጓ ፪ኛ) ጾመ ድጓ
፫ኛ) ምዕራፍ ፬ኛ) ዝማሬ ፭ኛ)መዋሥዕት ናቸው፡፡

♥ እነዚኽንም ታላላቅ ድርሰቶቹን በሦስት የዜማ ስልቶች ማለት በግእዝ፣ በዕዝል፣ በአራራይ አዘጋጅቷቸዋል፡፡ “ወአሐተ ዕለተ እንዘ ይዜምር ያሬድ ቀዊሞ ታሕተ እገሪሁ ለንጉሥ ገብረ መስቀል ወእንዘ ያጸምዕ ንጉሥ ቃሎ ለያሬድ ተከለ በትረ ኀጺን ውስተ መከየደ እግሩ ለያሬድ” ይላል፤ ከዕለታት ባንዳቸው ቅዱስ ያሬድ በተመስጦ ልዑል እግዚብሔርን በዝማሬ ሲያመሰግን ንጉሥ ገብረ መስቀል ሳያውቁት ልባቸው በጣዕመ ዜማው በመመሰጡ የብረት ዘንጉን በቅዱስ ያሬድ እግር ላይ ተክለውታል፤ ከእግሩም ብዙ ደም ቢፈስስም ቅዱስ ያሬድ ግን ማሕሌቱን እስከሚፈጽም ድረስ ምንም አልሰማውም ነበር፡፡

♥ንጉሡም የደሙን መፍሰስ አይቶ ደንግጦ ቅዱስ ያሬድን “የደምኽ ዋጋ የፈለግኸውን ንገረኝ” አለው፤ ቅዱስ ያሬድም ተምኔቱ ወደ ገዳም መኼድ እንደኾነ ነገረው፤ ያን ጊዜ ንጉሡ እያዘነ አሰናብቶታል፡፡

♥ “ወእምዝ ቦአ ያሬድ ውስተ ቤተ ክርስቲያን ወቆመ ቅድመ ታቦተ ጽዮን” ይላል ወደ ቤተ ክርስቲያን ገብቶ በታቦተ ጽዮን ፊት በመቆም የአንቀጸ ብርሃንን ምስጋና ከመዠመሪያው እስከ መጨረሻው በተናገረ ጊዜ በእግዚአብሔር ኀይል ክንድ ያኽል ከምድር ከፍ ከፍ አለ፤ ከዚኽ በኋላ ወደ ሰሜን ተራራዎች ወደ ገዳም ሲኼድ የአኲስም ጽዮን ካህናት እስከ ተከዜ ወንዝ ድረስ ሸኙት ርሱም እጅግ ባማረ ጣዕመ ዜማ ድምፁን ከፍ አድርጎ “ሰላም እግዚአብሔር ኲሉ ባቲ ተሃሉ ወትረ ምስለ ኲልክሙ” (በኹሉ ላይ ጸንታ የምትኖር የእግዚአብሔር ሰላም ዘወትር ከኹላችኊ ጋር ትኑር) ብሎ የስንብት መዝሙርን ዘመረ፤ ካህናቱም ይኽነን ቃል ሰምተው መሪር እንባን አለቀሱና ተሰነባበቱ፡፡

♥ በትርጓሜ ቅዳሴ ማርያም መቅድም ላይ እንደምናነብበው ቅዱስ ያሬድ ማይ ኪራህ በተባለው ቦታ ተሰውሮ ጸዋትወ ዜማን ሲያስተምር እመቤታችን ሶርያዊው ቅዱስ ኤፍሬምን የብህንሳውን አባ ሕርያቆስን በአካለ ነፍስ እንዲመጡ አድርጋ ኤፍሬም ውዳሴዬን፤ ሕርያቆስ ቅዳሴዬን ነግራችኹት ቅዱስ ያሬድ በዜማ ይድረስልኝ ብላ ነግረውት በዜማ ደርሶታል፤ ይኽም ሊታወቅ ሥረይ በቅዳሴ ማርያም ይበዛል፡፡

♥ ርሱም ጸዋትወ ዜማን ለደቀ መዛሙርቱ እያስተማረ መላእክት ዘወትር እየጐበኙት በጾም በጸሎት ተወስኖ በተጋድሎ ለኻያ ኹለት ዓመት ጸንቶ ኖረ፤ በመጨረሻም ጌታችንም ለቅዱስ ያሬድ ተገልጾለት “ኦ ፍቁርየ ቀዳሚኒ በከመ ሰመርኩ ትርአይ ሥርዐተ ስብሐተ መላእክት ዘበሰማያት ወአስተኀለፍከ ዘንተ ማሕሌተ ዲበ ምድር... ” (ወዳጄ ሆይ ቀድሞ በሰማይ ያለ የመላእክትን ሥርዐተ ማሕሌት እንድታይና ወደ ምድርም አስተላልፈኽ ይኽነኑ ዜማ እንድትመሠርት እንደ ወደድኊ ኹሉ እኔ ዳግም ተመልሼ በምመጣበት ጊዜ ከካህናተ ሰማይና ሄሮድስ ደማቸውን ካፈሰሰው ሕፃናት ጋር በደብረ ጽዮን ትዘምር ዘንድ ሰማያዊ የክብር አክሊልና የብርሃን ልብስ ተዘጋጅቶልኻል” ብሎት ቃል ኪዳንን ሰጥቶት በክብር ዐረገ፡፡ የቅዱስ ያሬድ መታሰቢያውም ግንቦት ዐሥራ አንድ ነው፡፡

♥ ሊቁ አርከ ሥሉስም የቅዱስ ያሬድን ነገር በአርኬው ላይ፦
“ሰላም ለያሬድ ስብሐተ መላእክት ለሕዋጼ
እንተ አዕረገ በልቡ ኅሊና መንፈስ ረዋጼ
ለትምህርተ መጽሐፍ ገብአ እምኀበ ኮነ ነፋጼ
በብዙኅ ጻማ ዘአልቦ ሑጻጼ
መልዕልተ ጒንደ ዖም ነጺሮ እንዘ የዐርግ ዕጼ”
(የመላእክትን ምስጋና ለመጐብኘት ከመንፈስ ቅዱስ የሚሰጥ ፈጣን ዐሳብን ወደ ልቡናው ያሳረገ ለኾነ፤ ጒድለት በሌለበት በብዙ ድካምም ወደ ዛፍ ግንድ ጫፍ ላይ ትል ሲወጣ ተመልክቶ፤ ኰብልሎ ከኼደበት መጻሕፍትን ለመማር የተመለሰ ለኾነ ለያሬድ ሰላምታ ይገባል) በማለት ሊቁ ማሕሌታይን አመስግኖታል፡፡

♥ ሊቁ አባ ጊዮርጊስ ዘጋሥጫ በተአምኆ ቅዱሳን መጽሐፉ ላይ ማኅቶተ ቤተ ክርስቲያን ሊቁ ቅዱስ ያሬድን ሲያወድስ፡-
“ሰላም ለያሬድ ቀሲስ ዘጽጉብ እክለ መንፈስ ቅዱስ፤
ዘአስተጋብአ ምድራሳተ እምኲሎሙ መጻሕፍት
ወአሰርገዋ በሐዋዝ ስብሐት ወበጥዑም ማሕሌት
ለብሔረ ኢትዮጵያ በስብሐት ሃሌ ሉያ
ዘከዐወ ቃለ መለኮት ዲቤሃ
ከመ አስራበ ወርቅ ንጹሐ”፡፡
(የመንፈስ ቅዱስን ምግብን የጠገበ፤ ከመጻሕፍት ኹሉ ትርጓሜያተ ድርሰትን ያሰባሰበ፤ ሃሌ ሉያ በሚል ምስጋና የኢትዮጵያ ሀገርን በጥዑም ማሕሌትና በሚያምር ምስጋና ያስጌጠ፤ የመለኮት ቃልን በላይዋ ላይ እንደ ንጹሕ የወርቅ ሻሻቴ ያፈሰሰ ለኾነ ለካህኑ ያሬድ ሰላምታ ይገባል) ይለዋል፡፡
[የጽሑፉ ምንጭ፡- አባ ጊዮርጊስ ዘጋሥጫ የደረሰው ተአምኆ ቅዱሳን ንባቡና ትርጓሜው በመጋቤ ሐዲስ ሮዳስ ታደሰ የተጻፈ፤ ከገጽ 232-235]፡፡
የቅዱስ ያሬድ በረከት ይደርብን፤ እናንተም ይኽነን ሊቅ አወድሱት

ንጉሥ ዳኬዎስ በወርቅ ያሠራውን የጣዖቱን የአጵሎንን ምስል መጥራ የተባለው ሰማዕት የአጵሎንን ክንድ ነቅሎ በመውሰድ ወርቁን ለድኆችና ለጦም አዳሪዎች ሰጣቸው፡፡

በእሳት ተቃጥሎ፣ እጆቹንና እግሮቹን በየተራ ተቆራርጦ፣ ተዘቅዝቆም በእንጨት ላይ ተሰቅሎ በመጨረሻም አንገቱን ተሰይፎ ሰማዕትን የተቀበለው ይህ ቅዱስ መጥራ በዚኽች በወርሃዊ በዓሉታስቦ ይውላል።

ሰማዕቱ ቅዱስ መጥራ በታላቁ በእስክንድርያው ሊቀ ጳጳስ በቅዱስ ዲሜጥሮስ ዘመንና በከሃዲው ንጉሥ ዳኬዎስ ዘመነ መንግሥት የነበረ ታላቅ ሰማዕት ነው፡፡ የክብርን ባለቤት ጌታችንን ክደው ለጣዖት መስገድን የሚያዝ የንጉሡን ትእዛዝ በሰማ ጊዜ ወዲያው ሄዶ ከወርቅ የተሠራ የአጵሎንን ክንድ በድብቅ ወስዶ በየጥቂቱ ሰባብሮና ቆራርጦ ወርቁን ለድኆችና ለጦም አዳሪዎች ሰጣቸው፡፡ የጣዖቱ አገልጋይ የሆኑ የንጉሡ ባለሟሎችም የአጵሎን ክንዱ ተቆርጦ ባገኙት ጊዜ ብዙ የአገሩን ሰዎች ይዘው መረመሯቸው፡፡

ከዚህም በኋላ ቅዱስ መጥራ ወደ መኮንኑ ዘንድ ቀርቦ የጌታችንን አምላክነት መሰከረ፡፡ ዳግመኛም ‹‹የአጵሎንን የወርቅ ክንዱን ቆርጨ የወሰድኩ እኔ ነኝ፣ ለድኆችና ለጦም አዳሪዎች ሰጠኋቸው›› አለው፡፡ መኮንኑም ይንን ሲሰማ እጅግ ተቆጥቶ ብዙ ሥቃይ አደረሰበት፡፡ ተቃጥሎ ይሞት ዘንድ በሚነድ የእቶን እሳት ውስጥም ጨመረው ነገር ግን ጌታችን ፍጹም ጤነኛ አደገው፡፡ ከዚህም በኋላ የቅዱስ መጥራን እጆቹንና እግሮቹን በየተራ ቆራረጧቸው፡፡ ዘቅዝቀውም በእንጨት ላይ ሰቀሉት፡፡ ደሙም በምድር ላይ እንደ ውኃ ፈሰሰ፡፡ በዚህም ጊዜ የታዘዘ መልአክ መጥቶ ከተሰቀለበትና ከእስራቱ ፈታው፣ ሰውነቱንም በመዳሰስ ፍጹም ጤነኛም አደረገው፡፡ አንድ ዐይነ ሥውርም ወደ እርሱ መጥቶ በአፍንጫው ከፈሰሰው ደም ወስዶ ዐይኑን ቢቀባው ወዲያው ዕውር ዐይኑ በራለት፡፡ መኮንኑም ድጋሚ ይዞ ብዙ አሠቃየው፡፡ በመጨረሻም ማሠቃየት በሰለቸው ጊዜ የቅዱስ መጥራን አንገቱን በሰይፍ ቆረጠውና የሰማዕትነቱ ፍጻሜ ሆኖ የክብርን አክሊል ተቀዳጀ፡፡ የቅዱስ መጥራ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡

አንድ አምላክ በሚሆን በአብ በወልድ በመንፈስ ቅዱስ ስም አሜን
ግንቦት 11-የቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ የሆነ የሱራፌል አምሳላቸው ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ የተሰወረበት ዕለት ነው፡፡
+ የዓባይን ወንዝ በጸሎታቸው ገዝተው ያቆሙትና መልአኩ ቅዱስ ገብርኤል ግዝታቸውን እንዲፈቱ የነገራቸው የውቅሮው አቡነ ኤልያስ ዕረፍታቸው ነው፡፡
+ የባሌው አቡነ አሴር በሰማዕትነት ዐረፉ፡፡
+ የታላቁ ሰማዕት የቅዱስ ዮስጦስ ሚስት ቅድስት ታውክልያ በሰማዕትነት ዐረፈች፡፡
+ ቅድስት የሆነች መነኩሴ ሆና ሳለ እርሷ ግን ራሷን እብድ አስመስላ የኖረችው ቅድስት አናሲማ ዕረፍቷ ነው፡፡ ምሥጢሯንም ለአባ ዳንኤል ነግራዋለች፡፡
+ በዲዮቅልጥያኖስ ዘመን ሰማዕትነቷን በድል የፈጸመች ቅድስት ኤፎምያ ዕረፍቷ ነው፡፡
+ የኤስድሮስ እናት ቅድስት ሶፍያና እኅቱ ቅድስት ኤፎምያ በሰማዕትነት እንዳረፉ ስንክሳሩ በስም ይጠቅሳቸዋል፡፡
+ ኤጲስቆጶስ አባ በፍኑትዮስ ዕረፍቱ ነው፡፡
+ አባ በኪሞስና አባ አብላዲን መታሰቢያ በዓላቸው መሆኑን ስንክሳሩ በስም ይጠቅሳቸዋል፡፡

ቅድስት አናሲማ፡- ይኽችም ቅድስት በደናግል ገዳም መንኩሳ በታላቅ ተጋድሎ የምትኖር ስትሆን እርሷ ግን ራሷን ዕብድ አስመስላ ኖረች፡፡ በሌሊትም በጾምና በጸሎት ሥጋዋን በመቅጣት ራሷን ታሠቃያለች፡፡ ሰዎችም በሚያዩዋት ጊዜ አእምሮዋን ያጣች እንደሆነች ታስመስላለች፡፡ መበለቶችም ይሰድቧታል፡፡ እጅግ ገድላኛው የሆነው ጻድቁ አባ ዳንኤል በአንዲት ዕለት ከደናል ገዳም ደርሶ ደጁን አንኳኳ፡፡ እነርሱም የከበረ አባ ዳንኤል መሆኑን ዐውቀው ከፈቱለት፡፡ ይኽችም ቅድስት አናሲማ በዚያ ራሷን ዕብድ አስመስላ በደጅ የምትተኛ ሴት ነበረች፡፡ የከበረ አባ ዳንኤልም ዕብድ መስላ በደጅ ስለተቀበጠችው ቅድስት አናሲማ እመ ምኔቷን ሲጠይቃት እብድ መሆኗን ነገረችው፡፡ አባ ዳንኤል ግን ዕብድ የመሰለቻቸው አናሲማ እብድ ሳትሆን በድብቅ በታላቅ ተጋድሎ የምትኖር የከበረች ቅድስት መሆኗን ነገራት፡፡

ዕብድ መስላ ትኖር ነበረችውና በሁሉም ዘንድ ዕብድ የተባለችው ቅድስት አናሲማም አባ ዳንኤል ምሥጢሯን እንደገለጠባት በጸጋ ዐውቃ ወዲያው ደብዳቤ ጽፋ ይኸውም ‹‹የተከበራችሁ እኅቶቼ ስላስቀየምኳችሁና ስላሳዘንኳችሁ ይቅር በሉኝ›› ብላ ጽፋ ደብዳቤውን አስቀምጣ ከንቱ ውዳሴን በመሸሽ ጥላቸው ጠፋች፡፡ እነርሱም ከዚያ በኋላ ዳግመኛ አላዩአትም፡፡ ቅድስት አናሲማም በዚያው በበረሃ ሳለች በዚህች ዕለት በሰላም ዐረፈች፡፡ ረድኤት በረከቷ ይደርብን፣ በጸሎቷ ይማረን፡፡
+ + + + +

ሰማዕቱ አቡነ አሴር ዘባሌ፡- ልደቱም በዚሁ ዕለት ነው፡፡ እርሱም በደብረ ሊባኖስ የመጻሕፍት መምህር ሆኖ ሳለ የበቃ ጻድቅ መሆኑ ቢታወቅበት ወደ ሐይቅ ሄዶ በተጋድሎ የኖረ ሲሆን በአቡነ ተክለ ሃይማኖት ተመርጦ በባሌ ሀገር ላይ የተሾመ ነው፡፡ በኋላም ወደ ኢየሩሳሌምና ግብፅ ሄዶ ከመናፍቃን ጋር ሲከራከር ከሃዲዎች በእሳት አቃጥለውት በመጨረሻም አንገቱን ሰይፈውት በሰማዕትነት ዐርፏል፡፡ አካሉንም በእሳት አቃጥለውት ከጣሉት በኋላ በደብረ ቁስቋም ተቀብሯል፡፡ ስንክሳሩ ግን ‹‹በኢየሩሳሌም መግቢያ በእሳት አቃጠሉት›› ብሎ ይገልጸዋል፡፡ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡
+ + + + +

ሰማዕቷ ቅድስት ኤፎምያ፡- እናቷ ቴዎድርስያኒ ጌታችንን በማመን የጸናች ደገኛ ክርስቲያን ናት፡፡ ልጇን ቅድስት ኤፎምያንም እግዚአብሔርን በመፍራት በሃይማኖት በምግባር አሳደገቻት፡፡
በወቅቱም ሰይጣን ከሃዲውን አንቲሂጳጦስን አስነሣውና በክርስቲያኖች ላይ ታላቅ መከራን አመጣ፡፡ ቅድስት ኤፎምያን ከብዙ ክርስቲያኖች ጋር አሥሮ አመጣትና <ለአማልክት ስገጂ መሥዋዕትም አቅርቢ> አላት፡፡ እርሷም <ከክርስቶስ በቀር የሚገዙለት አምላክ የለም፣ ለረከሱ አማልክቶችህ አልሠዋም ይልቁንም የአባቶቼን ተስፋ ለማግኘት ልቤ የጸና ነው> አለችው፡፡

በዚህም ጊዜ ሃዲው አንቲሂጳጦስ እጅግ ተቆጥቶ አጥንቶቿ እንዲሰባበሩ ሕዋሳቶቿም እንዲቆራረጡ መንኮራኩር ውስጥ ጨመራት፡፡ ነገር ግን የታዘዘ መልአክ መጥቶ አዳናት፡፡ ዳግመኛም ነበልባሉ 45 ክንድ ከፍ ብሎ እስኪታይ ድረስ እሳት አንድደው ከእሳቱ ውስጥ ጨመሯት፡፡ ከእሳቱም መካከል ቆማ ከጸለየች በኃላ ምንም ጉዳት ሳያገኛት ደህና ሆና ወጣች፡፡ ይኽንንም ታላቅ ተአምር ያዩ ሁሉ በጌታችን አምነው በሰማዕትነት ዐረፉ፡፡

ቅድስት ኤፎምያን ግን በማግሥቱ ወደ ሸንጎ አውጥተው አራት ትላልቅ ድንጋዮችን በላይዩዋ ላይ አሥረው ሥጋዋን ገፈው ካሠቃዩአት ዳግመኛ አራዊት ካሉበት ኩሬ ውስጥ ጨመሯት፡፡ ነገር ግን አራዊቶቹ ተሸክመው አውጥተው ከውሃው ዳር በክብር አስቀመጧት፡፡ ዳግመኛም ስለቶችን በመሬት ላይ ተክለው ቅድስት ኤፎምያን በዚያ ላይ እንድትሄድ በማድረግ አሠቃዩአት፡፡ ደግሞም በእሳት ላይ በተጣደ ብረት ምጣድ ውስጥ ጨመሯት፡፡ በመከራዎቿም ሁሉ ጌታችን ያጸናትና የበረታት ነበር፡፡
መኮንኑም ለተራቡ አንበሶች ቢሰጣትም አንበሶቹ ግን ወድቀው እግሯን ላሱ፡፡ አንዲት አውሬ ግን እየተሸበረች መጥታ የቅድስት ኤፎምያን እግሯን ነከሰቻት፡፡ እግዚአብሔርም የሰማዕትነቷ ፍጻሜ በዚህ እንዲሆን መልካም ፈቃዱ ሆነ፡፡ ከሰማይም <የተመሰገንሽ ኤፎምያ ሆይ! ወጥተሽ ወደከበረ ቦታ ነይ> የሚል ድምጽ ተሰማ፡፡ የቅድስት ኤፎምያ ረድኤት በረከቷ ይደርብን፣ በጸሎቷ ይማረን፡፡
+ + + + +

አባ በፍኑትዮስ፡- ይኽም ቅዱስ በአባ መቃርስ ደብር በአስቄጥስ ገዳም መንኩሶ በታላቅ ተጋድሎ ኖረ፡፡ ብዙ ትሩፋትንም ሠራ፡፡ እርሱም ቅጠልን ይመገባል እንጂ በእሳት የበሰለ እህል ተመግቦ አያውቅም፡፡ ቅዱሳት መጻሕፍትንም ተምሮ ከጨረሰ በኋላ ቅስና ተሾመ፡፡ በጽድቁና በተጋድሎውም በሁሉ ዘንድ የታወቀ ሆነ፡፡ ሊቀጳጳሳቱ አባ ፊላታዎስም መልእክተኛ ልኮ ከገዳም አስመጥቶት ኤጲስቆጶስነት ሾመው፡፡ አባ በፍኑትዮስ ኤጲስቆጶስነት ከተሾመ በኋላ ቅዳሴ ለመቀደስ ሲል ልብሱን ይለውጣል እንጂ ከጠጉር የተሠራ ማቅ በቀር ሌላ ልብስ አይለብስም ነበር፡፡ በታላቅ ተጋድሎውና በአገልግሎቱ የጸና ሆነ፡፡ በዘመኑም ሁሉ ከመነኮሳት ጋር ያገለግል ነበር፡፡ በታመመም ጊዜ እግዚአብሔርን እንዲህ ብሎ ለመነው፡- ‹‹የክብር ባለቤት ጌታዬ ኢየሱስ ክርስቶስ ሆይ! ኤጲስቆጶስነት ስለተሾምሁ ጸጋህን በውኑ ከእኔ ታርቃለህን?›› በዚህም ጊዜ ከእግዚአብሔር የታዘዘ መልአክ ወደ አባ በፍኑትዮስ ዘንድ መጥቶ ‹‹አስተውል፣ ዕወቅ፡፡ አንተ በገዳም ሳለህ በታመምክ ጊዜ የሚጎበኝህ የለም፣ የሚያገለግልህና ለደዌህ መድኃኒትን የሚሰጥህ አታገኝም ነበር፡፡ ስለዚህ እግዚአብሔር የሚረዳህና ደዌውንም ከአንተ የሚያርቅልህ ሆነ፡፡ ዛሬ ግን እነሆ አንተ በዓለም ውስጥ ነህ፣ በአንተ ዘንድ የሚጎበኝህና የሚያገለግልህ አለ፤ ለደዌህም መድኃኒትን የምትሻውንም ምግብ ታገኛለህ›› አለው፡፡
ይኽም ቅዱስ ኤጲስቆጶስነት ተሹሞ 32 ዓመት በቅድስና ሲያገለግል ከኖረ በኃላ የሚያርፍበት ጊዜ ሲደርስ አገልጋዮችን በሙሉ ጠርቶ ንዋየ ቅድሳታቸውን ሰጣቸውና "እኔ ወደ እግዚአብሔር እሄዳለሁና እስከመጨረሻው ድረስ በቀናች ሃይማኖት ጽኑ" ብሎ ከመከራቸው በኃላ በሰላም ዐረፈ፡፡ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡
+ + + + +

አቡነ ኤልያስ ዘውቅሮ፡- አቡነ ኤልያስ ዘውቅሮ የትውልድ ሀገራቸው አክሱም ነው፡፡ የአቡነ አረጋዊ 3ኛ የቆብ ልጅ ናቸው፡፡ አባታቸው ውቅሮ የሚገኘው የጥንታዊው የአብርሃ ወአጽብሓ ቤተ መቅደስ አጣኝ ነበሩ፡፡ ይህ ጻድቅ የሚታወቁበት አንድ ትልቅ ገድል አላቸው፡፡

በቀን 548 ጊዜ አቡነ ዘበሰማያትን እየጸለዩ 666 ጊዜ ይሰግዱ ነበር፡፡ ቅዱስ ያሬድ ዓባይ የሀገራችንን አፈርና ዛፉን ሁሉ ጠራርጎ ሲወስድ ቢመለከት ድምጹን ከፍ አድርጎ ኦ አባይ አይቴ ተሐውር ወለመኑ ተሐዲጋ ለኢትዮጵያ ብሎ ሲዘምር ዓባይ ቀጥ ብሎ ቆሟል፡፡ መልአኩም ወዲያው መጥቶ ‹‹ለምን ትደክማለህ? ለምንስ ተፈጥሮን ትከለክላለህ? ሕጉን አታፍርስ›› ሲለው ቅዱስ ያሬድ ደንጎጦ ‹‹አጥፍቻለሁ ዓባይ ሆይ ሂድ የተፈጥሮ ግዴታህን ፈጽም›› ብሎ አሰናብቶታል፡፡ የኢትዮጵያ ብርሃኗ ቅዱስ ያሬድ በዜማው ዓባይን ቀጥ አድርጎ እንዳቆመው ሁሉ አቡነ ኤልያስ ዘውቅሮም በጸሎታቸው ዓባይን ከኢትዮጵያ እንዳይወጣ አድርገውት ነበር፡፡
ታቦተ አብርሃ ወአጽብሓን ይዘው ከኢትዮጵያ ጠረፍ ዳር ኑብያ ሄደው ድንጋይ ከዓባይ ዳር ደርድረው ታቦቱን አስቀምጠው ሥዕለ ማርያምን አድርገው መሥዋዕት ሰውተው ‹‹ዓባይ ከኢትዮጵያ እንዳትወጣ ገዝቼሃለሁ›› ሲሉት ዓባይም ተመልሶ ቆሟል፡፡ ዓባይ ምድረ ኑብያን ሲያጥለቀልቃት መልአኩ ቅዱስ ገብርኤል ተገልጾ ‹‹ለምን የእግዚአብሔርን ስነ ፍጥረት ታስጨንቃለህ?›› ብሎ ተቆጣቸው፡፡ ጻድቁም ‹‹ውኃው ይሂድ ግን ዛፉን አፈሩን ይዞ ከኢትዮጵያ አይውጣ›› ብለው መልአኩን ጠየቁት፡፡ ቅዱስ ገብርኤልም ‹‹ውኃ ሲሞላ ዛፉን ቅጠሉን ይዞ መጓዙን እንዴት ትረሳዋለህ? የጸሎት ጊዜህ ደርሷልና ወደ በዓትህ ተመለስ›› ብሎ በቁጣ የእሳት ሰይፉን ሲያዛቸው ግዝታቸውን አንሥተው ታቦታቸውን ይዘው ወደ በዓታቸው ውቅሮ ተመልሰዋል፡፡ አባቶቻችን እንዲህ ናቸው እንኳን ሃይማኖት፣ ባህል፣ ታሪክ፣ ቅርስ፣ ስብዕና ማንነታችንን ይቅርና የሀገራችንን አፈር እንኳን ለባዕድ አሳልፈው የማይሰጡ ቅዱሳን ጻድቃን ነበሩ፡፡ የአባ ኤልያስ ረድኤት በረከታቸው ይደርብን፣ በጸሎታቸው ይማረን፡፡
+ + + + +

ሰማዕቷ ቅድስት ታውክልያ፡- ታላቁ የአንጾኪያ ንጉሥ ኑማርያኖስ በጦርነት ውስጥ በሞተ ጊዜ ልጁ ቅዱስ ዮስጦስም በሌላ ቦታ ጦርነቱን አሸንፎ በድል ወደ ቤተ መንግሥት በተመለሰ ጊዜ ዲዮቅልጥያኖስ ጌታችንን ክዶ ጣዖታትን ሲያመልክ ቢያገኘው እጅግ አዝኖ ሰማዕት ይሆን ዘንድ ተመኘ፡፡ የሀገሩም ሰዎች ወደ ዮስጦስ ዘንድ ቀርበው ‹‹እኛ ዲዮቅልጥያኖስን እንገድለዋለን አንተ በአባትህ ዙፋን ተቀመጥ›› አሉት፡፡ እርሱ ግን ከምድራዊው መንግሥት ይልቅ ሰማያዊውን መንግሥት መርጧልና እሺ አላላቸውም፡፡ በጌታችንም ስም ሰማዕት ይሆን ዘንድ መረጠ፡፡ በንጉሡ ዲዮቅልጥያኖስም ዘንድ ቀርቦ ስለ ጌታችን ክብር መሰከረ፡፡ ንጉሡም ገና ሲያየው እጅግ ፈርቶና ደንግጦ ‹‹ጌታዬ ዮስጦስ ሆይ! ይህን ታደርግ ዘንድ ያስገደደህ ማነው?›› አለው፡፡ ዮስጦስም ንጉሡን ‹‹በምስክርነቴ ደሜን እንዳፈስ ካልጻፍክ ሕዝቡን በአንተ ላይ አስነስቼ ከመንግሥትህ እንደማስወጣህ በጌታዬ በኢየሱስ ክርስቶስ ስም እምልልሃለሁ›› አለው፡፡ ዲዮቅልጥያኖስም እየፈራ የዮስጦስን ፈቃድ ይፈጽምለት ዘንድ ከሚስቱ ከታውክልያና ከልጁ ከአቦሊ ጋር ወደ ግብፅ እንዲወስዷቸው አዘዘ፡፡ እንዲያባብለውም ለእስክንድርያው መኮንን ጻፈለት፡፡ የእስክንድርያውም ገዥ እጅግ ፈርቶ ዮስጦስን ‹‹ጌታዬ ዮስጦስ ሆይ! እንዲህ አታድርግ ለአንተ ክብርህ ይሻልሃል…›› እያለ ሊያግባባው ሲሞክር ቅዱስ ዮስጦስ ግን ‹‹የመንግሥትህን ክብር እንዳታጣ ሰማዕትነቴን ፈጸምልኝ›› አለው፡፡ እርሱም ፈርቶ ወደ ላይኛው ግብፅ ወደ እንዴናው ገዥ ላከው፡፡ ከአገልጋዮች ጋራ ሚስቱን ቅድስት ታውክልያን ፃ ወደምትባል አገር ሲልካት ልጁን አቦሊን ደግም ወደ ሀገረ ብስጣ ላከው፡፡ ከአገልጋዮቹም ውስጥ እንዲያገለግሏቸው በማለት አንድ አንድ ሰጣቸው፡፡

የሀገረ ፃ መኮንንም የእስክንድርያው መኮንን የጻፈለትን ባነበበ ጊዜ መንግሥታቸውን ትተው መከራን ለመቀበል መምረጣቸውን አደነቀ፡፡ ቅድስት ታውክልያንም በማባበል ብዙ ቃልኪዳኖች ገባላት፡፡ እርሷም ‹‹ስለ ጌታዬ ኢየሱስ ክርስቶስ ፍቅር መንግሥቴን ተውኩ፣ በመከራም ሆኜ ከልጅነት ባሌም ተለየሁ፣ በልጆቼም አልተጽናናሁም፡፡ ለመሆኑ አንተ የምትሰጠኝ ስጦታ ምን ያህል ነው?›› አለችው፡፡ መኮንኑም ቅድስት ታውክልያን በማባበል ለጣዖታት እንድትገዛ ለማድረግ እንዳልቻለ ሲያውቅ ይዞ ብዙ በማሠቃየት ሥጋዋ እስኪቆራረጥ ድረስ አስገረፋት፡፡ በእሥር ቤትም ሳለች የታዘዘ መልአክ ተገለጠላትና ከቁስሏ ፈወሳት፡፡ እስረኞችም በእርሷ ላይ የተፈጸመውን ተአምር አይተው ብዙዎች በጌታችን አምነው ሰማዕት ሆኑ፡፡ ዳግመኛም መልአኩ ለቅድስት ታውክልያ ተገልጦላት ትቀበለው ዘንድ ያላትን ተስፋና ቃልኪዳን ከነገራት በኋላ ሰማዕትነቷን በትዕግስት እንድትፈጽም አጽናናት፡፡ መኮንኑም ራሷን በሰይፍ እንዲቆርጡ አዘዘና ቅድስት ታውክልያ ሰማዕትነቷን በድል ፈጽማ የክብር አክሊልን ተቀዳጀች፡፡ ምእመናንም ለወታደሮች ገንዘብ ከፍለው ቅዱስ ሥጋዋን ወስደው የመከራው ወራት እስኪፈጸም ድረስ በሣጥን ውስጥ አኖሯት፡፡ የቅድስት ታውክልያ ረድኤት በረከቷ ይደርብን፣ በጸሎቷ ይማረን፡፡
+ + + + +

የሱራፌል አምሳላቸው የሆነ ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ፡- የቅድስት ቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ የሆነ ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ በ571 ዓ.ም በዚህች ዕለት እንደ ሄኖክና ኤልያስ ተሰወረ፡፡ የቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ የሆነ የሱራፌል አምሳላቸው ማኅሌታይ ቅዱስ ያሬድ የተሰወረበት ዕለት ነው፡፡ እርሱንም 24ቱ ካህናተ ሰማይ ያመሰገኑት ሲሆን መቋሚያውን ወርውሮ ያፈለቀው ፀበል ዛሬም ተአምራት እያደረገ አለ፡፡ ቅዱሱ ዓባይን በጥዑም ዜማው ቢያቆመው መልአክ መጥቶ ተቆጥቶታል፡፡ በተሰወረበት በሰሜን ጠለምት ደብረ ሐዊ ተራራ ላይ በቦታው እሁድ እሁድ ከመሬት ውስጥ የከበሮ ድንፅ ይሰማል፡፡
የቅዱስ ያሬድን ዕረፍት በተመለከተ አንዳንድ ጸሐፍት አባቶች በሞት እንዳረፈ ጽፈዋል፤ ስንክሳሩም ‹‹ዐረፈ›› ይለዋል፡፡ ነገር ግን ጻድቁ በተሰወረበት በደብረ ሐዊ ተራራ ላይ ብርድ በእጅጉ በጸናበትና በረዶ በሚፈላበት በዚያ አስቸጋሪ ቦታ ላይ እጅግ አስቸጋሪውን የአየር ጠባይ ተቋቁሞ በቦታው ላይ ቢያንስ 7 ቀን ሱባዔ የሚይዝ ካለ ራሱ ቅዱስ ያሬድ እንደሚገለጥለት ይታወቃል፡፡ እንኳንስ ቅዱስ ያሬድ ይቅርና እርሱን ያገለገሉት አቡነ ጊዮርጊስ ዘመንበር የተባሉት አባትም ሞትን ሳያዩ ተሰውረዋል፡፡ አቡነ ጊዮርጊስ ዘመንበረ ኢትዮጵያ የተባሉት ጻድቅ ሀገራቸው ጎጃም ሲሆን የአባትና የእናታቸው ሀገር ግን ሰሜን ጎንደር ናቸው፡፡ ሲወለዱ መልአክ መጥቶ ወስዶ 24ቱ ካህናተ ሰማይን አሳይቶ ቅዱስ ያሬድም ሲዘምር ጥዑም ዜማውን አሰምቷቸዋል፡፡ የቅዱስ ያሬድም ፍቅር በዚያው ልባቸው ተቀርጾ ቀረ፡፡ ጻድቁ ዋሸራ ገዳም ሁሉንም ተምረው ጨርሰው በ25 ዓመታቸው ከመነኮሱ በኋላ ለመጀመሪያ ጊዜ በቅዱስ ያሬድ ስም ቤተ ክርስቲያን አሠርተዋል፡፡ ታቦቱንም አስገብተው በዚያው እያገለገሉ ሲኖሩ ‹‹እንደ ኤልያስና እንደ አንተ ሞትን እንዳላይ ለምንልኝ…›› እያሉ ቅዱስ ያሬድን ዘወትር ሲማፀኑት ቅዱስ ያሬድም አንድ ቀን ከእነ አቡነ አረጋዊ፣ ተክለ ሃይማኖት፣ ዘርዐ ቡሩክ ዘግሽ ጋር በመሆን ተገልጦላቸው ‹‹አይዞህ ፈጣሪዬ ያልከውን ያደርግልሃል›› ብሏቸዋል፡፡ አስደናቂውን ባለ ሦስት ዓምድ የሆነውን የቅዱስ ያሬድንም ገድል የጻፉት እሳቸው ነበሩ ነገር ግን ቅዱስ ገድሉን ደርቡሾች ከወሰዱት በኋላ የት እንደደረሰ አይታወቅም፡፡ ቅዱስ ገድሉም 382 ገጽ ያሉት ሲሆን 69 አስደናቂ ሥዕላት ነበሩት፣ በ132 ሐረጎችም ያሸበረቀ ነበር፡፡ ጻድቁ ቅዱስ ያሬድን ‹‹እንደ አንተ እንዳልሞት

ይ ባወጣኝ›› እያሉ ሲጸልዩ ከእግዚአብሔር የታዘዘ መልአክ ቅዱስ ዑራኤል መጥቶ አቡነ አረጋዊን ‹‹ዙር አባ መንገለ ምሥራቅ- አባ መውጫውን በምሥራቅ በኩል ታገኘዋለህ›› ሲል አመለከታቸው፡፡ እንደተባሉትም በስተምሥራቅ ሲዞሩ መልአኩ ሁለቱን ቅዱሳን በሐረግ ስቦ ከተራራው ላይ አወጣቸው፡፡ ተራራውም ላይ ቅዱሳን መላእክት እንደሻሽ ተነጥፈው ሲያመሰግኑ ቅዱስ ያሬድ አብሯቸው አመስግኗል፡፡

አቡነ አረጋዊም በዚሁ ተራራ ላይ የእመቤታችንን ቤተ ክርስቲያን ሠርተው ሥርዓተ ምንኩስናን አስፋፍተዋል፡፡ የተራራውም ስም እስከ ዛሬ ድረስ ‹‹ዙር አባ›› ተብሎ ይጠራል፡፡ ቅዱስ ያሬድ በዚሁ ተራራ ላይ ሦስት ዓመት ዝማሬ መዋሥዕት የተባለውን መዝሙር አስተምሯል፡፡ ይህም ቦታ እስከ ዛሬ ድረስ የዝማሬና የመዋሥዕት ምስክር ቦታ ሆኖ እያገለገለ ይገኛል፡፡ ቅዱስ ያሬድ ይጠቀምባቸው የነበሩ ጸናጽልና መቋሚያ በዚሁ ቦታ ላይ አሉ፡፡ የአቡነ አረጋዊ ጭራና መቋሚያም አለ፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ ወደ አክሱም ተመልሶ ለሥጋ ወደሙ ጸሎት የሚያገለግሉትን 14ቱን ቅዳሴዎች በዜማ ተናገረ፡፡ ቅዳሴውን በዜማ የተናገረበት ቦታ መደባይታብር ይባላል፡፡ ይህም መደባይታብር የሚባለው ቦታ ለአክሱም ሰሜን ሆኖ ከአክሱም ግማሽ ቀን ያህል በእግር ያስኬዳል፡፡

ቅዱስ ያሬድ የሕይወት ዘመኑን በጸሎትና በብሕትውና ለማሳለፍ ወደ ሰሜን ተራራ ምድረ ጸለምት በመሄድ ብርዱ በእጅጉ በጸናበት በረዶ በሚፈላበት በሐዊ ተራራ በጽሙና ተቀምጧል፡፡ ይህም ቦታ በሰሜን ጎንደር ሀገረ ስብከት በበየዳ ወረዳ የሚገኝ ነው፡፡ በዚያም ጉባኤ ዘርግቶ ትምህርት አስፋፍቶ ለሃያ ሁለት ዓመታት አስተምሯል፡፡ የእርሱ ደቀ መዛሙርት ሳዊሮስና ሳንድሮስ በልዳዶስ የሚባሉት ከእርሱ የተማሩትን የዜማ ባሕልና ሥርዓት በትግራይና በሰሜን አውራጃ እየተዘዋወሩ በየገዳማቱ ሁሉ ስላስተማሩ የቅዱስ ያሬድ ድርሰት እስከ ዛሬ ድረስ ጸንቶ ኖሯል፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ ወደ ወገራና ወደ አገው እየዞረ ካስተማረ በኋላ ዘመኑን ሁሉ በማኅሌት እግዚአብሔርን በማገልገል በጣእመ ዜማው ዲያቢሎስን ድል መትቶ በዚያው በሐዊ ተራራ በሚገኝ ዋሻ ውስጥ ገብቶ በ571 ዓ.ም ግንቦት 11 ቀን እንደ ሄኖክና ኤልያስ ተሰወረ፡፡

ቅድስት ቤተ ክርስቲያንም ቅድስናውንና አማላጅነቱን አምና በስሙ ጽላት ቀርጻ፣ ቤተ ክርስቲያን አንጻ፣ ድርስቶቹንም የቤተ ክርስቲያን መገልገያና የሥርዓተ አምልኮ መፈጸሚያ አድርጋ እየተጠቀመችባቸው ተገኛለች፡፡ በምናኔ በኖረበት ሥፍራም በስሙ ገዳም ተገድሞ መናንያን አሰረ ፍኖቱን ተከትለው ጤዛ ልሰው ድንጋይ ተንተርሰው፣ በረዶውንና ውርጩን ታግሠው በስሙ እየተማጸኑ ይኖራሉ፡፡ በቦታው ላይ እሁድ እሁድ ከመሬት ውስጥ የከበሮ ድምጽ ይሰማል፣ ቅዱስ ያሬድ መቋሚያውን ወርውሮ ያፈለቀው ጸበል ዛሬም ድረስ የተለያዩ ገቢረ ተአምራትን እያደረገ ይገኛል፡፡

ዓለም ከሚያውቃቸው የዜማ ደራስያን ከሞዛርትና ከሌሎችም አስቀድሞ ቅዱስ ያሬድ ግእዝ፣ ዕዝልና አራራይ በተሰኙ የዜማ ስልቶች የማይሰለችና ዘመን ተሻጋሪ ዜማን፣ የዜማ ምልክቶችንና ተለያዩ ድርሰቶችን በመድረስ ሀገራችን የዚህ ታላቅ መንፈሳዊ ሀብት ባለቤት እድትሆን አድርጓል፡፡ ቅዱስ ያሬድ በሰዓታት ፣በወራትና በዘመናት የተከፋፈሉ ድንቅ ምስጋናዎችን ከብሉያትና ከሐዲሳት ንባብና ምሥጢር ለቤተ ክርስቲያን እንደ ሰምና ወርቅ አስማምቶ የአገልግሎት ሥርዓትን የሠራ የቤተ ክርስቲያን ዓምድ ነው፡፡ የቅዱስ ያሬድ ዜማ ድንቅና ጥልቅ የነገረ ሃይማኖት አስተምህሮት ፣ የቅዱሳት መጻሕፍን ንባብ ትርጓሜ እንዲሁም የታሪክ ምስክርነትን የያዘ ከፍ ያለ ዋጋ ያለው ድርሰት ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድ ዛሬ በጉባኤ ቤት ለዜማ ትምህርት ቤተ ክርስቲያን የምትገለገልበትን ሥርዓተ ትምህርትና የመማሪያ መጻሕፍትን የደረሰ ሊቅ ነው፡፡ ድርሰቶቹም ምዕራፍ ፣ጾመ ድጓ፣ ዝማሬና መዋሥዕት ይባላሉ፡፡ ቅዱስ ያሬድ በአክሱም በመምህሩ በጌዴዎን ወንበር ተተክቶ መጻሕፍተ ብሉያትና ሐዲሳትን አስተምሯል፡፡ ከአቡነ አረጋዊና ከአፄ ገብረ መስቀል ጋርም በመሆን በተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎት በጣና ቂርቆስ ፣በዙር አባ አቡነ አረጋዊ ገዳም እንዲሁም ወደ ደቡብ ኢትዮጵያ እስከ ብርብር ማርያም በመሄድ ያስተማረ ታላቅ ሐዋርያ ነው፡፡ አጠቃላይ በሥነ ጽሑፍና በቋንቋ እድገት በነገረ መለኮትና በታሪክ ትምህርት እንዲሁም በሥርዓተ ጸሎት የቤተ ክርስቲያን አንድነት በማስጠበቅ ረገድ ጽኑ መሠረትን የጣለ ታላቅ ሊቅ ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድ የቤተ ክርስቲያናችን ብርሃኗና ሙሉ አካሏ ነው፡፡ ከእርሱ ውጭ ቅድስት ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ምን ልትመስል እንደምትችል ማሰብ እጅግ ከባድ ነው፡፡ ቤተ ክርስቲያን ግን እርሱ እንደዋለላት ውለታ መጠን አላከበረችውም፡፡ የቅዱስ ያሬድ ረድኤት በረከቱ ይደርብን፣ በጸሎቱ ይማረን፡፡

ብለው በለመኑት መሠረት ራሱ ቅዱስ ያሬድ በተሰወረበት ቦታ በሰሜን ተራራ ምድረ ጸለምት ተሰውረዋል፡፡ በስማቸው የተሠራው ቤተ ክርስቲያን በሰሜን ጎንደር ይገኛል፡፡

ቅዱሳን መላእክት ምስጋናቸው እረፍታቸው፣ እረፍታቸው ምስጋናቸው ሆኖ ‹‹ቅዱስ ቅዱስ ቅዱስ›› እያሉ እግዚአብሔርን ያለማቋረጥ ያመሰግናሉ፡፡ ቅድስት ቤተ ክስቲያንም አምሳለ ኢየሩሳሌም ሰማያዊት ናትና ይህን አብነት በማድረግ ልዑል እግዚአብሔር ሃያ አራት ሰዓት የሚመሰገንበትን የምስጋና ሥርዓት ዘርግታለች፡፡ ሕያው እግዚአብሔርም የአዳም ልጆች በመላእክት ምስጋና እንዲያመሰግኑት በመውደዱ ሰማያዊውን ምጋና ይማር ዘንድ ቅዱስ ያሬድን መረጠ፡፡ ያሬድ ማለት መውረድ ማለት ነው ፡፡ ሰማያዊውን ጣእመ ዜማ ወደ እኛ የሚያወርድ ነውና፡፡ ‹‹ዋይ ዜማ ዘሰማዕኩ እመላእክት ቅዱሳን-ከሰማይ ከቅዱሳን መላእክት የሚያስደንቅ ዜማ ሰማሁ›› በማለት እንደተናገረ በአክሱም መጻሕፍትን እያስተማረ ሳለ ከሰማያውያን መላእክት ጣእመ ዜማን ተማረ፡፡ በተመስጦ ወደ ኢየሩሳሌም ሰማያዊት ተነጠቀ፡፡ በዚያም ቅዱሳን መላእክት ልዩ ጣእም ባለው የዜማ ድምፅ ሊያመሰግኑ ሲዘምሩና ሲያሸበሽቡ አየ፡፡ ከጣዕመ ዜማውም የተነሣ ተደነቀ፡፡ የእግዚአብሔርን ስም እርሱም ኢየሱስ ክርስቶስን በጠራ ጊዜ የሃያ አራቱ ካህናተ ሰማይ ዜማ ተገለጸለት፡፡ ተመልሶም ወደ ምሥራቅ ዞሮ እጁንም ዘርግቶ ‹‹ሃሌ ሉያ ለአብ፣ ሃሌ ሉያ ለወልድ፣ ሃሌሉያ ለመንፈስ ቅዱስ ቀዳሚሃ ለጽዮን…›› ብሎ በአክሱም ከተማ ሙራደ ቃል (የቃል መውረጃ) በተባለችው ሥፍራ ለመጀመሪያ ጊዜ ዜማን በዐውደ ምሕረት አሰማ፡፡

ቅዱስ ያሬድ በ505 ዓ.ም በአክሱም ከተማ ተወለደ፡፡ አባቱ አብዩድ ወይም ይስሐቅ እናቱም ክርስቲና ወይም ታውክልያ ይባላሉ፡፡ ሀገራቸው አክሱም ነው፡፡ ቅዱስ ያሬድ በተወለደ በ7 ዓመቱ አባቱ ስለሞተ እናቱ ክርስቲና የአክሱም ገበዝ ለነበረው ለአጎቱ ለጌዲዎን እንዲያሳድገውና እንዲያስተምረው በአደራ ሰጠችው፡፡ ከጌዴዎንም ቤት 25 ዓመት እስኪሆነው እየተማረ አደገ፡፡ ከዚያም መፃህፍትን ማለት ብሉይንና አዲስን ተማረ፡፡ ከዚህም በኋላ መምህሩና አጎቱ ጌዴዎን ሲሞት እርሱ ተተክቶ የመጽሐፍ መምህር ሆነ፡፡ በዚህም ጊዜ በዲቁና ሚስት አግብቶ ልጆችን ወለደ፡፡ ቀጥሎም ቄስ ሆነ፡፡ በእርሱም ዘመን ዘጠኙ ቅዱሳን ከውጭ አገር በችግር ምክንያት ተሰደው ስለመጡ፤ ይህም ማለት በቁስጥንጥንያ መንግሥት ዮስጥንያኖስ በነገሠበት ከ527 ዓ.ም እስከ 565 ዓ.ም ድረስ በምሥራቅ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ በአንድ ባሕርይና በሁለት ባሕርይ ወገኖች ውስጥ ብዙ ሁከትና ፍጅት ስለነበረ ከዚያ በመሸሽ የመጡ ካህናትና መነኮሳት ስለነበሩ ከእነርሱም አንዱ በአክሱም ከተማ አጠገብ የነበረው አባ ጰንጠሊዎን ስለነበር፤ ቅዱስ ያሬድ እየተመላለሰ የውጭውን አገር ቤት ክርስቲያን ባሕልና ሥርዓት ይጠይቀው ነበር፡፡ ከዚያም በኋላ ቅዱስ ያሬድ ‹‹የውጭውን አገር ቤተ ክርስቲያን ባሕልና ሥርዓት ለመጎብኘት ሁለት ጊዜ ተመላልሼ የሮምን ቤተ ክርስቲያን፤ ሁለተኛይቱን ሮም የተባለችውን የምሥራቅና የቁስጥንጥንያን ቤተ ክርስቲያን ጎበኘሁ›› ሲል በመዝሙሩ እርሱ ራሱ ገልጾልናል፡፡

ከቅዱስ ያሬድ በፊት በኢትዮጵያ ቤተክርስቲያን ደንበኛ የሆነ ቅኔና ዜማ ትምህርት ስለሌለ ደንበኛ የሆነ ቅኔና ዜማ ለማስገኘት ተዘጋጀ፡፡ የድርሰቱም መጀመሪያ ይህ ነበር፡- ‹‹ሃሌ ሉያ ለአብ ሃሌ ሉያ ለወልድ ሃሌ ሉያ ወለመንፈስ ቅዱስ ቀዳሚሃ ለጽዮን ሰማየ ሣረረ ወበዳግም አርአዮ ለሙሴ ዘከመ ይገብር ግብራ ለደብተራ›› ብሎ ከነበሩት ከብሉይና ከሐዲስ ሊቃውንት አንዱ እርሱ ስለ ነበርና ለኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያንም ብዙ አሳብ ስለነበረው ከብሉይና ከሐዲስ፣ ከሊቃውንት መጻሕፍትም ከነአትናቴዎስ ከነቄርሎስ ከነዮሐንስ አፈወርቅ መጻሕፍት ለምስጋናና ለጸሎት የተስማሙትን ቃላት እየመረጠና እያቀና በአራቱ ክፍለ ዘመን፣ በመፀውና በሐጋይ በጸደይና በክረምት እንዲነገር አድርጎ ወስኖ አዘጋጀ፡፡ የድርሰቱ ስም ድጓ ተባለ፡፡ ድጓ ማለትም በአክሱምና በአድዋ ቋንቋ ደጉዓ ማለት መዝሙረ ኃዘን፣ የኃዘን ዜማ፣ ማለት ነው፡፡ የዜማውን ዓይነት በሦስት ክፍል ወስኖ ተናግሮታል፡፡ እነርሱም ግዕዝ፣ ዕዝል፣ ዓራራይ ይባላሉ፡፡ ግዕዝ ማለትም አንደኛ በመጀመሪያ የተገኘ ማለት ነው፤ ዕዝል ማለትም ሁለተኛ ሆኖ ከግዕዙ ጋር ተደርቦ፣ ተጨምሮ (ታዝሎ) የሚነገር ማለት ነው፡፡ ዓራራይ ማለትም ሦስተኛ ተጨማሪ ሆኖ አራኅራኂ፣ ርኅራኄ አሳዛኝ ልብን የሚመስጥና ደስ የሚያሰኝ ማለት ነው፡፡ ዐፄ ገብረ መስቀልና አባ አረጋዊ ቅዱስ ያሬድ እነዚህ ሦስቱ በአንድነት እንደነበሩ ታሪከ ነገሥቱና ገድለ አቡነ አረጋዊ ይገልጽልናል፡፡ አቡነ አረጋዊ የደብረ ዳሞን ተራራ አቀማመጥ አይተው ደስ ስላላቸው፣ ንጉሡ ዐፄ ገብረ መስቀል በዚሁ ተራራ ላይ እንዲኖሩበትና እንዲጸልዩበት ፈቀደላቸው፡፡ እርሳቸውም ይህንን ተራራ ከተረከቡ በኋላ በተራራው ላይ የጸሎት ቤት ስለሌለ ንጉሡ ዐፄ ገብረ መስቀልን አንድ ቤተ ክርስቲያን እንዲሠራላቸው ለመኑት፡፡

ንጉሡም ‹‹ቤተ ክርስቲያን ልሠራ የምችልበትን ሥፍራ መርጠው ያመልክቱኝ›› ብሎ ነገራቸው፡፡ አቡነ አረጋዊም ተነሥተው ዞረው ቦታውን መርጠው አሳዩት፡፡ ከዚህ በኋላ ንጉሡ በአዋጅና በትዕዛዝ ድንጋዩና እንጨቱ እየተሰበሰበ በከብትና በሠረገላ እየተጋዘ ተሰበሰበና ከታች ወደ ተራራው ላይ ወጥቶ ተሠራና የቤተ ክርስቲያኑ ሥራ በሁለት ዓመት አለቀ፡፡ ባለቀም ጊዜ የቤተ ክርስቲያኑ ሥራ ተመልካቾችን አስደነቀ፡፡ ለዚሁም ንጉሡ ቤተ ክርስቲያን ልዩ ልዩ የሆኑ አልባሳት፣ የብርና የወርቅ የተደጎሱና የተከፈፉ መጻሕፍትን አበረከቱ፡፡ ከማኅበረ በኩር የመጣውን የእመቤታችንን የቅድስት ድንግል ማርያምን ጽላት አግብተው አቡነ አረጋዊ ባርከውና ቀድሰው ንጉሡና ጳጳሱ ቆረቡ፡፡ ከዚያም ዐፄ ገብረ መስቀል በተራራው ላይና በግርጌ ላሉት ሠራዊት ግብር አብልተው ነዳያን ሁሉ ጠገቡ፡፡ ከዚህ በኋላ ቅዱስ ያሬድ በአክሱም ሲያስተምር ሳለ በንጉሡ ዐፄ ገብረመስቀልና አቡነ አረጋዊ ወደዚህ ተራራ መጥቶ ቤተ ክርስቲያኑን እንዲጎበኝና እንዲዘምር ተጠርቶ ሲመጣ ከተራራው ሥር ሲደርስ የአቡነ አረጋዊን ደቀ መዛሙርት ማትያስና ዮሴፍ የሚባሉትን ከወንዝ ዳር ዓሣ ሲያጠምዱ አግኝቶ ‹‹ይህ አረጋዊ አባታችሁ ደህና ነውን?›› ብሎ ጠየቃቸው። እነርሱም ደኅንነታቸውን ነገሩት፡፡ ከዚያም ቅዱስ ያሬድ ወደ ተራራው ላይ ወጥቶ ከአቡነ አረጋዊ ጋር በመንፈሳዊ አምኃ በፍቅር ተገናኙ ወደ ቤተ ክርስቲያኑም ሄዶ 3 ጊዜ ሰግዶ ከተሳለመ በኋላ የሕንጻውን ማማር በአድናቆት ተመልክቶ ከፍ ባለ የዜማ ድምፅ ዘመረ፡፡

ቅዱስ ያሬድ በደብረ ዳሞ ከዘመረ በኋላ ስምንት ቀን ያህል ከአቡነ አረጋዊ ጋር ሰንብቶ ንጉሡ ወደ አለበት ወደ አክሱም ተመልሶ ሲገባ አንቀጸ ብርሃን ተብሎ የተሰየመውን ድርሰትን ቅድስት ወብፅዕት ብሎ በዜማ ደረሰ፡፡ ከዚህ በኋላ ንጉሡ ዐፄ ገብረ መስቀልና አቡነ አረጋዊ ከቅዱስ ያሬድ ጋር አብረው ወደ ሌላ ጠቅላይ ግዛት ጉብኝት ሄዱ፡፡ ከዚያም በአንዱ ደሴት ላይ የቅዱስ ቂርቆስን ቤተ ክርስቲያን ሠርተው ተቀመጡ፡፡ በዚያም ቦታ ቅዱስ ያሬድ ሁለት ዓመት አስተማረ፡፡ እርሱ እራሱ የጻፈው ድጓ ምልክት የሌለው ዛሬ በዚሁ ደሴት በጣና ቂርቆስ ይገኛል፡፡ ከዚህም ደሴት ከጣና ቂርቆስ ተነሥተው ንጉሡና አቡነ አረጋዊ ቅዱስ ያሬድም ወደ ደጋው ወደ ጋይንት ወጡ፡፡ በዚያም አንድ ትልቅ ተራራ አግኝተው መውጫው ጠፍቶባቸው ሲጨነቁ አረጋዊም ‹‹ምነው የደብረ ዳሞው ዘንዶ ከዚህም ተራራ