وانویس ترسناک نیست

نوشته‌ی خوب در مرحله‌ی «وانویس»‌یا «بازنویسی» شکل می‌گیرد.
بازنویسی فقط جابجا کردن نقطه و ویرگول است. گاه‌گاه در این مرحله بیش از نیمی از متن سراسر دگرگون یا حذف می‌شود.

ولی نویسنده‌ی نوقلم ما می‌‌گوید:
«بله، قبول. اما این متن نهایت توان من است. من هزار بار هم بازنویسی کنم همین می‌شود. چیزی دیگری ندارم که به نوشته‌ام اضافه کنم، یا نمی‌دانم کدام بخش‌ها را می‌توان حذف کرد یا جور بهتری نوشت.»

اما باز‌نویسی قرار نیست یکباره انجام شود. نوعی از بازنویسی که دست‌کم گرفته‌ایم وانویس‌کردن با فاصله‌ی چندساله است. کاری که اکبر رادی بیش از سایر نویسندگان معاصر ما جدی می‌گرفت و به همین دلیل مقایسه‌ی نسخه‌‌های مختلف نمایشنامه‌های او کلاس درسِ نوشتن است.
آئوگوستو روئاباستوس توصیه می‌کند: «فکر می‌کنم هر نویسنده‌ای، حتی نویسندگان مشهور و کاربلد، که روی سخنم با آنهاست، باید بارها آثارشان را بازنویسی کنند. کتاب به کتاب این کار را بکنند، طوری که آخرین نسخهٔ هر اثر تماماً با نسخهٔ اول آن متفاوت باشد.*»

نهایت تلاشمان را برای بهبود نسخه‌ی اول بکنیم، اما بیش از اندازه خودمان را نیازاریم. بخشی از کار را باید به ماه‌ها و سال‌های آینده موکول کرد. اینطوری وانویس نه تنها ترسناک نیست که به بخشی شیرین از مسیر نویسندگی تبدیل می‌شود.

شاهین کلانتری

*پسر انسان، ترجمه‌ی مزدک صدر، نشر فرهنگ جاوید، ص ۲۰

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

کلمات مرا صید می‌کنند

وقتی ته می‌کشید، تنها استعاره می‌‌توانست ذهنش را گرم نوشتن کند و از هراس و آسیمه‌گیِ کمبود ایده برهاندش.

سطری از شعری افتاده بود سر زبانش:
«کلمات مرا صید می‌کنند*»
کلمات او را صید می‌کنند یا کلمات او را؟

یاد جمله قصاری استعاری افتاد:
«هنر انگل زندگی است، همان‌طور که نقد انگل هنر است.**»
پرسید:
من انگل کلماتم یا کلمات انگل من؟
دید همه‌ی ماجرای نوشتن برمی‌گردد به جوابش به این پرسش.
کلمات از تو می‌‌‌‌گیرند یا تو از کلمات؟
شاید بگویی دادوستدی در جریان است.
اما همیشه یکی بیشتر می‌دهد و دیگری بیشتر می‌‌‌‌گیرد.

انگل کلمات، کلمات انگل.

شاهین کلانتری

*ژیلا مساعد، از «غزالان چالاک خاطره»، ۱۳۶۴، ص ۹۲
**کنت تاینان (منتقد انگلیسی)، گفته‌های بزرگان هنر، ترجمه‌ی روبرت صافاریان، ص ۱۶

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

واژه‌خواه

پیش‌تر این‌‌گونه نبودم، اما حالا کم‌تر چیزی به‌اندازه‌ی یافتن واژه‌یی تازه خرسندم می‌کند.
عصری که به کتابفروشی سر زدم، چندان امیدی به یافتن کتاب تازه نداشتم، ولی دلم می‌خواست با کلمه‌یی تازه برگردم.

لابه‌لای انبوهه‌یی از کتاب‌های قدیمی چشمم خورد به شماره‌ی پنجم مجله‌ی «دبیره» (چاپ فرانسه، بهار ۱۳۶۸). در شناسنامه‌ی مجله‌ واژگان آشنایی چون «مدیر مسئول» دیده نمی‌شد. جایگزینش تنها یک عنوان و نام بود: «پاسخوَر: هما ناطق». به به، پاسخور. کلمه‌ی روزم را جسته بودم.

به‌خیالم پاسخور برابرنهاد کلمه‌ی «مسئول» است.
همیشه خودم را «مسئول مدرسه نویسندگی» معرفی می‌کنم و از «مدیر» می‌پرهیزم. مسئول یعنی کسی که باید پاسخگو باشد. مسئول بیش از مدیر یادآور «مسئولیت» است. حالیا، وسوسه‌ی بهره‌گیری از «پاسخور» افتاده به جانم و دور نیست روزی که بگنجانمش کنار اسمم.

شاهین کلانتری

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

نثر شاعرانه در داستان

نثر داستان هم می‌تواند شاعرانه باشد، به شرط آن‌که شعر را بشناسی و شاعرانگی‌ات با فضای داستان سازگار باشد.
یکی از راه‌های رسیدن به لحن شاعرانه استفاده‌ی درست از تکرار است.
بنگرید به نخستین پاراگراف داستان «پایان یک عمر*»:

«فریب خورده‌ام؛ خورده‌ایم. بازهم. اگر نه این، بلدچی بلد نیست. اگر نه این، کارِ شب است؛ تقصیرِ تاریکی. گم شده‌ام؛ شده‌ایم. بازهم. اگر نه این، بلدچی زمان نمی‌شناسد. «دو ساعتِ دیگر» هیچگاه سر نمی‌رسد. «پشتِ ظلمات» را، هیچگاه نمی‌بینیم؛ قرار نیست ببینیم. هیچوقت. هیچوقت؟ فریب خورده‌ام؟ خورده‌ایم؟ بازهم؟»

انواع شیوه‌های تکرار شاعرانه را در همین یک بند می‌توان دید:
تکرار با آوردن شکل مفرد و جمع فعل (خورده‌ام، خورده‌ایم.)
تکرار با تغییر علامت پایانی جمله (نقطه و علامت سؤال)
حتا نشانه‌‌گذاری خلاقانه‌ی متن هم به بهبود حس شاعرانه‌ی آن انجامیده است؛ به «بازهم»‌هایی که بعد از اتمام جملات آمده توجه کنید.

تبحر در تکرار از شاخص‌های بنیادین زبان‌آوری‌ست.

شاهین کلانتری

*داریوش کارگر، نشر افسانه، سوئد، ۱۳۷۳، ص ۵

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

همه در اضطراب

شب است. نه. خود «شب» کافی‌ست. پس از نو می‌آغازم: شب. مرتضا نشسته آن‌سو. خوب است. کوتاه در سه کلمه. اما نه. حس می‌کنم تصویر روشنی نمی‌سازد. در جمله‌ی قبلی «حس می‌کنم» زیادی‌ست. خوشا ایجاز. شب. با مرتضی. حرف «شب‌یک شب دو»‌ست. می‌گویم این رمان را دست‌کم پانزده بار خوانده‌ام و سرمشقم در آغاز فارسی‌نویسی ‌بوده. سپس، «با شما نبودم» را برمی‌دارم و می‌گویم این تکه را بخوان و ببین فرسی درباره‌ی اثرش چه می‌گوید:

«امروز که بیست سالی از تاریخ نوشتن «شب یک شب دو» می‌گذرد، وقتی خود من به عنوان خواننده به این نوشته نگاه می‌کنم، باید، در عین ناخوشایندی، بگویم که از بابت زبان و بیان و بافت و ساختمان ادبی، مقوله‌یی‌ست که زبان فارسی آنرا خواهد خواند و خواهد شناخت. امروز که من ادبیات داستانی دنیا را با گز و عیار دیگری می‌سنجم، به سختی می‌توانم سر در بیاورم که بیست سال پیش به شکل و زبان «شب یک شب دو» چگونه دست یافتم. و آیا آن کم‌گویی و انسجام شاعرانه را باز می‌توانم تکرار کنم؟*»

پیش‌بینی فرسی درست بود، زبان فارسی «شب یک شب دو» را خواند و شناخت.
شب. مرتضی. من این‌سو تایپ می‌کنم، او آن‌سو روی کاغذ می‌نویسد. دیگر چی؟ خب، هوا هم گرم است. و هنوز، ناخواسته و شاید بدبختانه، این سطر شعری از ضیا موحد از زبانم جاری‌ست:‌ «آه که عمر من همه در اضطراب رفت». کاش می‌توانستم دوباره «شب یک شب دو» بخوانم و بیست و چند ساله باشم.

شاهین کلانتری

*نشر خاک، لندن، ۱۳۷۱، ص ۸۷

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

۱۰ رمان

دوستی خواست که ۱۰ رمان ایرانی محبوبم را برگزینم و هم‌رسان کنم.
جای «دایی جان ناپلئون»، «همسایه‌ها»، «یکلیا و تنهایی او» و «روزگار دوزخی آقای ایاز» در فهرست زیر خالی‌‌ست.

۱. شب هول از هرمز شهدادی
۲. شب یک شب دو از بهمن فرسی
۳. سورة‌الغراب از محمود مسعودی
۴. بوف کور از صادق هدایت
۵. گاوخونی از جعفر مدرس صادقی
۶. سفر شب از بهمن شعله‌‌ور
۷. مادران و دختران از مهشید امیرشاهی
۸. شب طولانی تیزدندان از خورخه کاره راگومز (شهروز جویانی)
۹. قرنطینه از فریدون هویدا
۱۰. ناکجاآباد از جعفر مدرس صادقی

تصویر مرتبط با وبینار امروز نوشتیار

لینک دانلود برنامه‌ی Microsoft To Do:

https://to-do.office.com/tasks/

خوشا بازی

بازی‌ام این بود که هر روز بعدازظهر بروم توی حیاط درندشت خانه و زمین را بکنم. دنبال گنج می‌گشتم. در صحبت‌های پدرم شنیده بودم که خانه‌مان روی زمینی باستانی بنا شده و گنجی زیر آن نهفته است. جستجوی گنج به لذت درست کردن غارها و مزرعه‌های کوچک انجامیده بود. هر بار گوشه‌یی از باغچه را نشان می‌کردم و ماکتی از یک مزرعه‌ی کوچک می‌ساختم و بعد درباره‌ی آدم‌های مزرعه و جستجوی گنج قصه می‌بافتم (بعدها به این نتیجه رسیدم که همه‌ی ما استعداد قصه‌گویی داریم و شاهد آن داستان‌هایی‌ست که در کودکی در ذهن می‌پروردیم.). ناخن‌هایم به خاطر کندن زمین همیشه خونین و گِلی بود.

باری، ساعت ۹ شب است و توی دفتر کارم در میان هزارها کتاب نشسته‌ام و پی ایده‌یی‌ برای یادداشت روزم می‌گردم. و می‌بینم هیچ عوض نشده‌ام. همان کودکی‌ام که زمین را با انگشت‌های خون‌آلود می‌کاوید تا به گنج برسد و در همان خامی هم به نیکی می‌دانست که گنجی در کار نیست و اصل لذت در جستجو برای گنج است. حالا هم نوشتنم همین است. می‌نشینم و آزادانه و تند تند می‌نویسم. می‌نویسم تا به چیزی برسم. و گاه می‌رسم و می‌گذارم در برابر چشمان شما.

کریستوفر رایان در کتاب «تا دندان متمدن*» درباره‌ی قبله‌هایی که هنوز به شیوه‌یی بدوی می‌زیند، می‌نویسید:
«پیتر گری بر این عقیده است که اساساً جوامع جست‌وجوگر/شکارچی با مفهوم «زحمت» غریبه‌اند. گری در بازی‌های کودکان و فعالیت‌های بزرگسالان پیوستگی و ارتباط معناداری می‌دید که باعث می‌شد مفهوم کار برای آنان مفهومی ناآشنا به نظر برسد. او متوجه شده بود که در این جوامع مبنای بازی‌های کودکان فعالیت‌هایی است که بزرگسالان انجام می‌دهند:‌ بازی‌هایی از قبل شکار، جمع‌آوری غذا، ابزارسازی و بازی‌های مشابه دیگر، درست همان‌طور که توله‌سگ‌ها ادای کارِ گرگ‌ها را درمی‌آورند. گری می‌نویسد: ‌«باز بزرگ‌تر شدن آنان، بازی‌های آنان تبدیل به کارشان می‌شود، اما با‌این‌حال این امور کماکان از حالت بازی خارج نمی‌شود. حتی ممکن است در حین این فعالیت‌ها بیشتر از قبل به آن‌ها خوش بگذرد، چرا که نتیجه‌ی کارشان به کل گروه سود می‌رسند و همگان به آن ارج می‌نهند.»

خوشا بدویت. خوشا بازی.

شاهین کلانتری

*ترجمه‌ی حسین امین اسماعیلی، نشر عنوان، ۱۴۰۳، ص ۲۰۴

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

این ۷ کار روزانه

اگر هر روز بتوانم گام کوچکی در انجام این ۷ کار بردارم، پیروزِ‌ روزم خواهم بود:
‌
۱. کاری که کسی را به درک شگفتی و منحصر‌به‌فرد بودن وجود خودش وادارد.
۲. کاری که با آن گوشه‌یی از هنر و مهارت یک نفر بهبود بیابد.
۳. کاری که قلب عزیزانم را شاد کند.
۴. کاری که سبب شود قدمی برای بهبود آینده‌ام بردارم.
۵. کاری که با آن کلمات بیشتری ‌به دایره‌ی واژگانم افزوده شود.
۶. کاری که برانگیزدم تا با شوق و جدیت به یادگیری چیزی جدید بپردازم.
۷. کاری که با انجامش حس کنم حتا اگر همین امروز هم بمیرم، هیچ ضرر نکرده‌ام.

شاهین کلانتری

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar

پاددرجازنی

«پاد» البته از آن پیشوندهایی نیست که در واژه‌سازی طرفدارش باشم. به معنی «ضد» است اما به گوش فارسی‌زبان‌ها چندان آشنا نیست و چه‌بهتر که از همان «ضد»‌استفاده کنیم. در عنوان این نوشتار اما با غرض و مرض آن را آوردم تا دست‌کم یک بار ازش استفاده کرده باشم، کوشش بیهوده به از خفتگی. (بدجور هوس کردم ته جمله‌ی قبلی علامت تعجب بگذارم، اما خوشبختانه سال‌هاست که خودخواسته ممنوع‌العلامت تعجبم.)

اما اصل مطلب:
یک کلید برای آنکه بتوانی موضوع سودمندی برای کار بیابی، توجه به درجا زدن است. باید بنشینی (یا بایستی) و با خودت بگویی:
«من در چه زمینه‌یی می‌توانم یا می‌خواهم بتوانم که جلوی درجا زدن آدم‌ها را بگیرم؟»

در نتیجه با ارائه‌ی راه‌‌هایی برای رهاندن آدم‌ها از درجازدن خلق ارزش می‌کنی و اعتماد و اعتبار و پول و... هم از پی آن می‌آید. حتا گام کوچکی که اندکی آدم‌ها را جلو ببرد و این حس را بدهد که از روی تردمیل پایین آمده‌اند، کافی‌ست، مابقی قدم‌ها را خودشان برمی‌دارند -اگر بخواهند.

شما بگویید: دوست دارید در چه زمینه‌یی کُنش‌یار انسان‌ها باشید؟

شاهین کلانتری

#تردیدار
@Shahinkalantari @Tardidar