وجیز الزیج المعتبر السلطانی
مؤلف: عبد الرحمن خازنی (ح550)

عبد‌ الرحمان خازنی که گاهی او را «ابو منصور عبد الرحـمان»، «عـبد الرحمان‌ منصور‌» و نیز«عبد الرحمان خازن» نامیده‌اند، منجم‌، فیزیکدان و مخترع برخی ابزارهای‌ نجومی‌‌ بود . در اوایل سـدهء شـشم‌ هجری‌ در مرو می‌زیست. ظـهیر الدین بیهقی در‌ کتاب‌ تتمة صوان الحکمة(ص 131)آورده اسـت کـه خازنی، غلامی رومی از آن علی خازنی‌ المروزی‌ بود که تحصیل علوم هندسه کرد‌ تـا‌ آنـجا که‌‌ کامل‌ شد‌ و در معقولات نـیز آنـچه‌ موافق او آمـد بـر آن تـحصیل یافت.
مؤلف ابتدا «الزیج السنجری» را در حدود سال 510 تألیف کرده و بعدا در سال 525 آن را با عنوان «وجیز الزیج المعتبر السلطانی» ، که مختصر همان زیج سنجری است چنانچه مؤلف در دیباچه آن اذعان داشته است ؛ تألیف نموده است ، لذا به خاطر ارتباط این دو اثر با یکدیگر ابتدا عنوان «الزیج السنجری» معرفی می گردد .
1. الزیج السنجری ؛ «الزیج المعتبر السلطانی السنجری » ؛ چون خازنی در زمان‌ سنجر بن مـلکشاه سـلجوقی(حک‌ 511-552 ق)می‌زیسته است زیج سنجری را به‌ نام‌‌ همین‌ پادشاه‌ تألیف‌ کرده است. جـدول‌های‌ مـختصات‌ و مشخصات ستاره‌ها در زیج معتبر برای سـال 509 ق تنظیم شده‌اند بـر ایـن اساس، پژوهشگران، زمان‌ تألیف‌ زیـج‌‌ را حـدود 510 ق دانسته‌اند. وی‌ خود‌ در‌ مقدمهء‌ زیج‌ سنجری، مطالب مندرج در آن را حاصل 35 سال رصـد اجـرام سماوی معرّفی می‌کند. زیج معتبر از دو جـزء تـشکیل می‌شود:جزء اول‌ خود دو بخش دارد‌ که به محاسبات و توضیحات نجومی و احکام نجومی می‌پردازد و جزء دوم شامل جدول‌های عددی‌ مرتبط با جزء اول‌ است‌. بخش اول شامل ده مقاله‌ اسـت.هـر مقاله به اقسام و هـر قـسم به بابها و هر باب به فصل‌های گوناگون تقسیم‌ می‌شوند.عنوان‌های مقالات عبارتند از:1-تواریخ 2-مقدمات 3-طوالع 4-اوساط 5-تقاویم و عروض‌ و مسیر 6-اختلاف منظر 7-اتصالات 8-کسوفات 9-رؤیت و تشریق 10- تحاویل سنین. بخش دوم جزء اول مـقاله‌ای جـداگانه دربارهء برخی مباحث‌ احکام نجوم،رصد طول شهرها و مقارنه‌هاست . نکته ای که در مورد نسخه های شناخته شده از این اثر باید تأکید نمود این است که تنها دو نسخه از این اثر تا کنون شناخته شده است 1 . نسخه کتابخانه واتیکان به شماره Arab.761 ،. و 2. نسخه کتابخانه موزه بریتانیا به شماره Or.6669 ؛ و دو نسخه دیگری که در برخی منابع از کتابخانه سپهسالار تهران و حمیدیه ترکیه معرفی شده است در واقع اثر دیگر این مؤلف می باشد .
2. وجیز الزیج المعتبر السلطانی ؛ این کتاب وی نیز شامل مقدمه کوتاهی است که در آن به سبب تألیف کتاب و عنوان آن و سال تألیف (525ق) اشاره نموده است و محتویات آن به دو بخش مطالب و جداول تقسیم شده است ، مؤلف از بخش اول کتاب تعبیر به «اعمال» و «مؤامرة» نموده است و آن را در 12 مقاله تنظیم نموده است : مقاله اول: تواريخ مشهوره ، 2 - مقدمات تعديل ما بين السطرين 3- معرفت ميل اول ودوم 4- سعة المشرق و تعديل النهار 5- كواكب ثابتة و سيارات ذات العروض 6- طوالع 7- استخراج اوساط حركات كواكب 8-تقويم كواكب سبعه 9- اختلاف المناظر 10- اجتماعات و استقبالات 11- رويت اهله 12-تحاويل و مواليد . هر مقاله شامل چند باب و هر باب شامل چند فصل می باشد. نکته ای که از مقدمه کتاب استفاده می شود این است که مؤلف در تألیف قبلی خویش نیز ویرایشهایی داشته است و این اختصار مربوط به آخرین نسخه از کتاب « الزیج المعتبر السلطانی السنجری» می باشد . از این اثر نیز تنها دو نسخه تا کنون شناخته شده است 1. نسخه کتابخانه حمیدیه ترکیه به شماره 859 که نسخه کامل و نفیسی است و در فهرست آن کتابخانه بدون تاریخ کتابت معرفی شده است ولی در برگ 26پ در پایان بخش اول تاریخ ربیع الثانی 667 آمده است . 2. نسخه کتابخانه سپهسالار به شماره 682 که یک صفحه از آغاز و همچنین انجام بخش اول و اولین جدول از بخش جداول آن افتاده و لذا در فهرست چاپی با عنوان «زیج خازنی» معرفی شده است ؛ در حالی که با نسخه کتابخانه حمیدیه مطابق دارد .
@sepahsalaar

اعمال الاشهر الثلاثة ، اعمال شهور ثلاثه
در اعمال سه ماه رجب و شعبان و رمضان می باشد.
تألیف: دوست محمد بن عبدالرحيم حسيني (ق10یا11)
شماره نسخه: 2163
@sepahsalaar

یادداشت و مهر علم الهدی فرزند فیض کاشانی
روی نسخه ای از عیون الحکم و المواعظ
به شماره ثبت : 1784
@sepahsalaar

عنوان: آیات الولایة
مؤلف: میرزا بابای شیرازی
چاپ سنگی : 1323 ق.
صفحات : 800
@sepahsalaar

نسخه: 3337
عنوان: شرح دیوان ذی الرمة
شارح: باهلی ، احمد بن حاتم (م231)
کتابت: قرن 6 یا 7
کاتب: ابن شمس الخلافة ، جعفر بن محمد (م622) ؟
روی صفحه عنوان این نسخه ، به خطی کهن کاتب آن ابن شمس الخلافه گزارش شده است .
@sepahsalaar

مدرسه سپهسالار حدود ۱۳۰ سال پیش
@sepahsalaar

تاریخ عالم آرای امینی
فضل بن روزبهان
نسخه کتابخانه فاتح ترکیه
شماره نسخه : ۴۴۳۱
تاریخ کتابت: ۹۲۷
@sepahsalaar

یادداشت شمس العلماء محمد مهدی عبدالرّب آبادی قزوینی (م1334ق) (مؤلف «نامه دانشوران ناصری»)
در آغاز نسخه کتاب الفتح الوهبی علی تاریخ ابی نصر العتبی
@sepahsalaar

قصیده احمد بن اسماعیل جزائری (م1051) در مدح امام علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیة و الثناء
@sepahsalaar

مطلبی درباره کتابخانه آصف الدوله که شریف حائری در کتاب «احسن القصص» نقل نموده است
«... هفتصد مجلد کتب علمی اند که بخط مصنفین اند ... »
@sepahsalaar

مقبره قطب راوندی
در شهر مقدس قم
حرم حضرت معصومه سلام الله علیها - صحن امام رضا علیه السلام (صحن بزرگ)
@sepahsalaar

عنوان : هشت بهشت ، ال‍ص‍ف‍ات‌ ال‍ث‍م‍ان‍ی‍ة‌ ف‍ی‌ ذک‍ر ال‍ق‍ی‍اص‍رة‌ ال‍ع‍ث‍م‍ان‍یة‌
موضوع: تاریخ عثمانی
نسخه کامل : 639 برگ
تاریخ کتابت : 919
محل نگهداری: کتابخانه نورعثمانیه ترکیه
ادریس بدلیسی به دستور بایزید دوم به سال ۹۰۸ تألیف آن را آغاز كرده است. شامل تاریخ سلاطین عثمانی که در ۶۹۹-۹۱۸ فرمانروایی می كرده اند می باشد و شرح حال هشت تن از شاهان این سلسله است. این تألیف در زمره منابع دست اول تاریخ دربار عثمانی است که به فارسی نگارش شده است و تاریخ عمومی صرف نمی باشد و مؤلف به مسائل سیاسی اجتماعی فرهنگی اقتصادی نیز اهتمام ورزیده است ، مؤلف که سنی مذهب و از اهالی کردستان ایران بوده مورد عنایت سلاطین عثمانی قرار می گیرد و لذا به آن کشور مهاجرت می کند . مؤلف این کتاب را به تقلید از اسلافش چون تاریخ جهانگشای جوینی وصاف الحضرة و ظفرنامه شرف الدین علی یزدی تألیف کرده و مملو از آرایه های ادبی می باشد این کتاب با یک مقدمه مفصل آغاز می‌شود و هشت کتیبه دارد و با یک خاتمه که به شعر است و در مکه سروده شده، پایان می‌یابد.
آن مقداری که اطلاع دارم دو کتیبه اول آن چاپ شده و کتیبه هشتم نیز پایان نامه بوده
@sepahsalaar

نسخه ای قابل توجه از کتاب ذخیره خوارزمشاهی که به شیوه «فارسیهود» استنساخ شده است

فارسیهود میراث ایرانیان یهودی است، آنچه را که به زبان فارسی و با حروف عبری نوشته شود فارسيهود میخوانند. (همانند آنچه امروزه فارسی رو به صورت انگلیسی می نویسند و در محاورات به اون پینگیلیش یا فینگیلیش می گویند ) اولین آثار کشف شدۀ فارسیهود را روی سنگ نبشته ها، بشقاب ها و آثار فلزی و چند نامه و قرار داد تجاری میتوان یافت. فارسیهود بعد ها گستردگی بیشتری یافت و امروز متون بر جای مانده از این سنت نوشتاری جهت تحقیقات تاریخی، دینی، فرهنگی و زبان شناسی اهمیت بسزایی دارند.
شماره ثبت : 10283
محل نگهداری: کتابخانه سپهسالار تهران
@sepahsalaar

رقم کاتب در پایان یک نسخه :
دستم به زیر خاک چو خواهد شدن تباه
باری به یادگار بماند خط سیاه
@sepahsalaar

یادداشتی از علامه مجلسی
در انجام نسخه 8420 «الخرائج و الجرائح» قطب راوندی درباره تصحیح نسخه و مقابله آن با چند نسخه مختلف
@sepahsalaar

کتابشناسی
ترجمه ذروة العلیا فی سیرة المصطفی (ص)

مترجم: کازرونی ، محمد بن عبد الله (م773یا 774)؟
مؤلف: بکری ، احمد بن عبد الله (ق6) ؟
آنچه از مقدمه اين اثر بر مى‏ آيد، آن است كه اين كتاب، ترجمه كتابى با نام ذروة العليا است كه گويا تاكنون نسخه‏ اى عربى از آن شناسائى نشده است؛ اما به هر حال، بر اساس آنچه در مقدمه و مطاوى كتاب آمده، بايد بپذيريم كه اصل عربى داشته و چنان كه ظاهر است متعلق يا منسوب به ابوالحسن بكرى بوده است. مقايسه برخى از مطالب كتاب با كتاب الانوار و همين طور الدرة المكلّلة (يا اخبار فتح مكة) بكرى كه در باره فتح مكه است، نشان مى‏دهد كه آثار بكرى، از منابع اصلى اين كتاب است. از همه مهم‏تر آن است كه ابن حجر (لسان المیزان ، ج1 ، ص202) نام كتاب الذروة فى السيرة النبويّه را در شمار تأليفات ابوالحسن بكرى آورده و به اين ترتيب ما بايد اثر حاضر را ترجمه كتابى از بكرى بدانيم، زیرا سبك و سياق كتاب، كار همان بكرى است. در مقدمه كتاب چنين مى‏خوانيم: اما بعد؛ بدان كه بنده كمينه گنه‏كار بهاء الّدين كازرونى گويد كه چون به مطالعه كتاب ذروة العليا فى سيرة المُصطفى - عليه الصّلاة و السّلام - موفق شدم، در خاطرم بازديد شد كه از زبان تازى به زبان فارسى آورم تا مردمانى كه زبان تازى نمى‏دانند بدان منتفَع شوند و بدانند كه مصطفى‏صلى الله عليه وآله و حضرت على‏عليه السلام واصحابه... چه مجاهده كشيده‏اند تا ما به آسانى كلمه شهادت مى‏گوييم. بر اساس اين مقدمه، نام نويسنده اصل عربی آشكار نيست، اما نام مترجم در نسخه بهاءالدين كازرونى است. قبل از شناسایی مترجم در کتب مصادر ذکر این نکته مهم است که مترجم خود از صوفیه بوده است و لذا در همان دیباچه کتاب که ترجمه را شروع می کند شعری از عطار را می آورد همچنین در کتاب اشعاری به فارسی دیده می شود که نشان می دهد مترجم در اصل متن تصرف داشته و مطالبی را اضافه کرده است. اما در ايضاح المكنون مترجم را ظهيرالدين على فرزند محمد كازرونى درگذشته 694 است ولی انساب این اثر در ایضاح باید از روی حدس و گمان بوده باشد زیرا سبکی در (الطبقات الشافعیة ، ج10 ، ص367-368) نام : علي بن محمد بن محمود بن أبي العز بن أحمد بن إسحاق بن إبراهيم ظهير الدين كازروني بغدادي را آورده ودر زمره تألیفات تاریخی وی تنها روضة الاریب را ذکر کرده است و این اثر و هیچ تألیف دیگری به زبان فارسی را به وی منسوب نکرده است . از جهت دیگر نسخه کهن این اثر که در کتابخانه مولانا قونیه به شماره 1187 موجود است به اشتباه در فهارس تاریخ کتابت 773 در مصر ذکر شده است ، در حالی که با مشاهده تصاویر نسخه این جمله در پایان دیده می شود که : « ... تاریخی که از عربی به عجمی آوردند سنه ثلاث و سبعین و سبعمائة بودست در مصر» و مشخص می کند که این تاریخ ترجمه است و اینکه در مصر ترجمه صورت گرفته است و همچنین در نسخه دیگر همان کتابخانه به شماره 1168 که کتابت 776 دارد کاتب قبل از رقم خویش این عبارت را آورده است : «و قد رافع الفراغ من تسویدها یوم الاحد آخر شهر صفر سنه ثلاث و سبعین و سبعمائة بمصر المحروسة» ، در نتیجه باید تاریخ ترجمه اثر را یکشنبه آخر صفر 773 دانست. و با توجه به این نکته اینکه مترجم ظهیر الدین کازرونی(م694) باشد منتفی می گردد. و لذا بعید نیست مترجم همان محمد بن عبد الله صوفی باشد که ابن حجر در (الدرر الکامنة ، ج5 ، ص235-236) وی را معرفی کرده و او را بهاء الدین کازرونی خوانده است باشد که وفات وی را ذی الحجه 773 ذکر نموده است و در برخی مصادر ذی الحجه 774 ذکر شده است خصوصا که چند ماه یا یک سال و چند ماه پس از ترجمه، مترجم در مصر بوده و فوت شده است. بر اساس مقدمه مترجم، كتاب به درخواست علاءالدولة و الدين پير على ترجمه شده است . اين كتاب روايت داستانى سيره نبوى است نه سيره واقعى. به عبارتی اين كتاب، از منابع داستانى استفاده كرده و به هيچ روى نبايد آن را يك كتاب تاريخى واقعى تلقى كرد. مترجم در پايان كتاب از اين كه برخى از مطالب به لحاظ تاريخى نادرست بوده مى‏كوشد تا آن را بر عهده كسانى بگذارد كه كتاب را به عربى نوشته بودند. اساس نگارش اين كتاب، مبتنى بر بينش سُنّى است هرچند، اين نگرش، به شدّت تحت تأثير باورهاى شيعه بوده است. نويسنده در آغاز كتاب ، تصريح مى‏كند كه كتاب را به هدف شناساندن پيغامبر (ص) و على (ع) نوشته و به تعبير خودش براى آن تأليف كرده است كه «سبب محبّت مصطفى و مرتضى شود».
ادامه در مطلب بعدی
@sepahsalaar

ادامه مطلب قبل
با اين حال اساس كتاب، يك روايت سنّى - داستانى از سيره نبوى است. البته تفاوتهای جزئی میان نسخه های شناخته شده از این اثر وجود دارد که ناشی از عقیده کاتبین آنها بوده است لذا به عنوان نمونه در نسخه سپهسالار پس از نام امام علی «علیه السلام» آمده و در نسخه لالا اسماعیل «کرم الله وجهه» آمده است و با توجه به اینکه مترجم و مؤلف سنی مذهب بوده اند بعید نیست که اختلافات جزئی موجود در نسخه سپهسالار را منتسب به کاتب آن که شیعه بوده است بدانیم . اگر هدف اوّل از نگارش اين كتاب، شرح سيره داستانى نبوى باشد، هدف دوم آن كه گاه بر هدف اوّل پيشى هم گرفته، نشان دادن جايگاه برتر امام على ‏عليه السلام است. در يك جمله مى ‏توان گفت كه نويسنده، امام على (ع) را حلال مشكلات در تمام مراحل دشوار در سيره نبوى به خصوص غزوات دانسته و ابزار آن را نيز شجاعت بى‏مثل و مانند او مى‏داند كه براى آن هم تفسير كاملا الهى و روحانى و نه مادى دارد و عبارات مؤلف و مترجم در آن قسمت بیشتر نشان دهده وجهه صوفی گری مترجم کتاب باشد .

منابع
الدرر الکامنة ، ج5 ، ص235-236 ؛ النجوم الزاهرة ، ج11 ، ص125 ؛ انباء الغمر بابناء العمر ، ج1 ، ص49 ؛ نیل الأمل فی ذیل الدول ، ج2 ، ص51 ؛ السلوک لمعرفة دول الملوک ، ج4 ، ص356 ؛ ایضاح المکنون ، ج1 ، ص542 ؛ هدیة العارفین ، ج1 ، ص715 ؛ سیره نبوی « روايت داستاني» ترجمه پارسی ذروة العلیا فی سیرة المصطفی (ص) ، مقدمه مصحح (رسول جعفریان).

مشخصات نشر
تهران، علم، ۱۳۸۸ ش (به کوشش رسول جعفریان)
@sepahsalaar

صفحه پایانی نسخه 5499 کشف الغمة

اهتمام کاتب و مصحح نسخه در ذکر ترقیمه کاتبین قبلی نسخه در جهت اعتبار بخشی نسخه

کاتب ، نسخه را با سه واسطه از نسخه اصل نقل نموده است ؛ به عبارتی ؛ کاتب ، نسخه را از روی نسخه ای به خط محمد بن محمد بن حسن بن طوبل حلی صفار به تاریخ 737 (پانزدهمین نسخه ای که این کاتب در 70 سالگی از این کتاب استنساخ نموده است و نسخه ای از همین کاتب به شماره 1801 در آستان قدس رضوی است که کتابت 709 دارد ) و او نیز از نسخه فضل بن یحیی بن علی بن طیبی به تاریخ 691(جزء اول) و 692 (جزء دوم) که وی نیز از روی نسخه مؤلف و در زمان مؤلف استنساخ نموده است و پس از آن نسخه را تا بخش اخبار امام زین العابدین بر مؤلف خوانده و بقیه نسخه را از مؤلف اجازه روایت گرفته است و مؤلف نیز در پایان جلد اول آن نسخه آن را گواهی داده که کاتب این نسخه نیز آن عبارات را با واسطه در 100پ و 101ر نقل کرده است ، کاتب ترقیمه مؤلف و کاتب نسخه اول (فضل بن یحیی) و همچنین اجازه مؤلف به کاتب اول را در پایان جلد اول و ترقیمه مؤلف و کاتب اول و دوم را در پایان جلد دوم کامل نقل کرده است
@sepahsalaar

مجلس نقاشی
عنوان: شهنامه چنگیزی
مؤلف: شمس کاشی (ق8)
شماره نسخه: 175
تاریخ کتابت: ق9 یا 10
@sepahsalaar