نقدِ واسطه در خلقت و مجبور بودنِ خالق!


متنِ شُبهه:

از استدلال به حدوثِ عالم، اختیار برای خداوند نتیجه گیری شد. اما سوال این است که چرا نگوییم خدا "مجبور" به ایجاد "موجودی ازلی" بوده است! بعد آن موجود ازلی عالم را "بالاختیار" احداث کرده است؟! با این فرض، حدوثِ عالم و مجبور بودن خدا با یکدیگر جمع می شوند.


جوابِ شُبهه:

ابتدا باید پرسید که این گفتار بر اساس چه مبنایی در زمینه ایجاد است؟! اگر منظور از ایجاد، ایجادِ لا من شئ باشد، یعنی خداوند ازلاً یک موجود را لا من شئ ایجاد کرده است، در این صورت می گوییم این فرض اشکالِ تصوری دارد، زیرا چیزی که موجود است را نمی شود لا من شئ ایجاد کرد! به عبارت دیگر ایجادِ موجود، تحصیلِ حاصل است و تحصیلِ حاصل بازگشت به اجتماع نقیضین دارد. به این بیان که: اگر خدا چیزی که موجود است را ایجاد کند، لازمه اش این است که آن شئ در عین حال که موجود است، معدوم هم باشد تا خدا بتواند آن را ایجاد کند‌. و هیچ شکی هم در مُحال بودن اجتماع نقیضین نیست.

از سویی بنا بر برهانِ اثباتِ وجودِ خدا، ثابت کردیم که جهان حادث است و آفریننده ای دارد که غیر مقداری و بر خلاف سنخ این جهان میباشد. همچنین بنا بر برهانِ وحدتِ خداوند ثابت کردیم که موجود غیر مقداری تنها یک مصداقِ واحدِ حقیقی میتواند داشته باشد و وجود فرد دوم و سوم(مجرداتِ متعدد) برای آن محال است. از جهتی دیگر بنا بر "برهانِ استحاله خلقِ لا من شئ برای موجود مقداری" ثابت کردیم تنها یک موجودِ غیرمقداری یعنی همان خدایِ واحدِ بدونِ شبیه میتواند خلق لا من شئ انجام دهد و ایجادگر جهان باشد. بنا بر این  اولا هر مخلوقی قهراً مقداری خواهد بود و ثانیاً هر چیزی را خداوند ایجاد کند -چه ازلا ایجاد کند که محال است و چه آن را به نحو حادث ایجاد کند- هیچ کدام قادر بر انجام ایجاد به معنای حقیقی آن یعنی ایجاد لا من شیء نخواهند بود تا بتوان آنها را احداث گر جهان پنداشت.

اما اگر منظور از ایجاد، ایجاد من شئ باشد به این معنا که ذاتِ خداوند ازلاً متطور به شیئی می شود که آن شئ معلول یا صادر اول است، و کثراتی که در آن صادر اول منطوی هستند هم دیگر اشیا باشند، در این فرض اصلا آن حدوثی که ما برای عالم ثابت کردیم و از آن اختیار را برای خدا نتیجه گیری کردیم مطرح نخواهد بود و در این فرض عالم قدیم و جزئی از ذات خدا دانسته خواهد شد. در نتیجه حدوث عالم با مجبور بودن خدا جمع نشده است بلکه همین جهان ازلی خودش خدا و مجبور است.

@madraseh_kalam

نفی اختیار، بر اساسِ شبهه ایجادِ عدم !


متنِ شُبهه:

موجودی که قادر باشد، نمی تواند عدمِ چیزی را ایجاد کند مثلاً یک انسان نمی تواند عدمِ راه رفتن و خدا نمی تواند عدم سیب را ایجاد کند. زیرا چیزی را می توان ایجاد کرد که اولا امری وجودی باشد و ثانیا متمایز از دیگر وجود ها باشد مثل راه رفتن که امری وجودی است و متمایز با امور وجودی دیگری مثلِ نشستن و پریدن است. در حالی که عدم، امر وجودی که متمایز با دیگر امور وجودی باشد نیست. وقتی هم که ثابت شد که موجودِ قادر، ایجادِ عدمِ چیزی برایش ممکن نیست بلکه ممتنع است، ثابت می شود که ایجادِ وجودِ چیزی هم برایش ممکن نیست، بلکه ضروری و واجب است. در نتیجه هیچ موجودی دارای اختیار نیست. زیرا معنای اختیار، صحتِ دو طرفِ فعل و ترک است، در حالی که هر موجودی -چه خدا و چه غیر خدا- طرفِ فعل برایش ضروری و واجب است و طرف ترک برایش ممتنع است.

جوابِ شُبهه:

شکی نیست که موجودِ مختار، موجودی است که دو طرفِ فعل و ترک برای او صحیح باشد. به این معنا که دو طرفِ فعل(انجام دادن) و ترک(انجام ندادن) برای او از جهت‌ِ عقلی "ممکن" باشد. اما باید به این مطلب توجه داشت که معنایِ ترک، ایجاد کردنِ عدمِ یک چیز نیست. بلکه معنای آن، ایجاد نکردنِ یک چیز است. برای مثال ما نمی گوییم که یک انسان هم می تواند راه رفتن را ایجاد کند و هم می تواند عدم راه رفتن را ایجاد کند! بلکه می گوییم انسان یا راه رفتن را ایجاد می کند یا راه رفتن را ایجاد نمی کند. همچنین ما نمی گوییم که خدا هم می تواند سیب را ایجاد کند و هم می تواند عدمِ سیب را ایجاد کند! بلکه می گوییم خدا هم می تواند سیب را ایجاد کند و هم می تواند سیب را ایجاد نکند. پس اشکال این شبهه اینست که مبنای آن انحرافِ لفظِ "ترک" از معنای صحیح خودش، به معنای دیگری است که اصلا محل نزاع نیست. وقتی میگوییم ترک کردن کاری برای شخص ممکن است، مقصود همان انجام ندادن و صرفِ نظر کردن از آن کار است؛ و انجام ندادن نیاز به ایجاد کردن ندارد.

@madraseh_kalam

راه نجات!🌱

🌕چرا خلقت صورت پذیرفت؟

دوره تصویری کافی
⏰️۴ دقیقه و ۳۵ ثانیه

🔊دکتر سید محسن هندی

#کافی قسمت ۱۶

@ayeen_kherad