آیا واسطه ای میانِ جبر و اختیار وجود دارد؟
گاهاً شنیده میشود، که انسان در افعالی که انجام میدهد نه از اختیارِ کامل(قدرتِ بر ترک و فعل) برخوردار است و نه جبرِ مطلق(عدمِ قدرت بر ترک و فعل) برقرار میباشد؛ بلکه افعالِ انسان به نوعی با "اختیارِ نیم بند" و مخلوط و ترکیبی از جبر و اختیار محقق میشود. ما در این پست بررسی میکنیم که آیا واسطه ای میانِ جبر و اختیار، عقلاً میتواند وجود داشته باشد و آیا چنین فرضی صحیح است؟!
۱_ در بخشِ اول ابتداً لازم است دو نکته بیان شود:
الف) طرحِ بحثِ جبر و اختیار درباره افعال و کارهایی است که انسان گمان میکند خودش با اراده خود انجام میدهد، مانندِ بلند کردنِ لیوانِ آب با دست، لذا انفعالاتی مانندِ ضربانِ قلب، سیستمِ گردشِ خون، لرزشِ دست، فرایندِ هضمِ غذا در بدنِ انسان و... از موضوع بحثِ ما خارج هستند. همچنین در بحث ما، فعل به عمل و حرکتی گفته میشود که حاصلِ ارادهِ فاعلِ مختار باشد، حرکات و تغییراتِ غیر ارادی، فعل تلقی نمیشوند؛ بلکه انفعال هستند.
ب) موضوع بحثِ جبر و اختیار در میانِ مسلمین در رابطه با میزانِ تاثیرِ فعل و اراده خداوند در اراده و فعلِ ما شکل گرفته است و اینکه آیا خداوند تمامی افعال را خلق و اراده میکند(نظریه توحیدِ افعالیِ جبریه) یا اینکه خداوندِ متعال خودِ ما، قدرتمان و قوه اختیارِ انسان را خلق کرده است و افعال و حرکات را خودِ انسان با استفاده از این قدرت و قوه اعطا شده توسطِ خداوند، انجام میدهد و فاعلِ فعل انسان چه نیک باشد و چه بد، خودِ انسان است.
(نظریه اختیارِ عدلیه یعنی شیعه و معتزله)
۲_ در بخشِ دوم لازم است بیان کنیم که از منظرِ اندیشمندانِ اهلِ عدل، تفاوتِ میانِ افعال و حرکات اختیاری و ناشی از اراده انسان(مانندِ صحبت کردن) با انفعالاتِ جبری و غیرِ ارادی(مانندِ ارتعاشِ دست) یک امرِ ضروری و بدیهی است و چندان نیازی به استدلال ندارد. یعنی هر انسانی در درونِ خود این درک را دارد که حرکتِ دست او برایِ بلند کردنِ لیوان با رعشه و لرزشِ دستش متفاوت است و این دو حرکت از یک سنخ و جنس نیستند. از سویی ادله سمعی در قرآن و روایات و همچنین اساسِ فلسفه نزولِ وحی، ارسالِ رُسُل، مسئله هدایت، تکلیف و امر و نهی و مسئله معاد و پاداش و کیفرِ آخرت، مبتنی بر پذیرش اختیار انسان و توانایی او در ترک و فعل است. با این وجود برخی از مسلمین با تمسک به برخی ادله سمعیِ متشابه و تفکراتِ نابخردانه قائل به توحیدِ افعالی شده اند و انجام دهنده هر فعلی را خدا میدانند.
۳_ در بخشِ سوم به سوالِ ابتدای بحث بازمیگردیم و بیان میکنیم که آیا واسطه و حد وسطی میتوان بین جبر و اختیار فرض کرد و فعل ما را ناشی از آن دانست؟! فرض های این بحث را بررسی میکنیم:
۱. فرضِ اول، غلبه مداخله گر:🔻
نفسِ اختیار این است که خودِ شخصِ فاعلِ مختار تصمیم گیری و اراده میکند و انجام میدهد. حال اگر به صورتِ "تکوینی"، یک شخصِ فاعلِ مختارِ دیگری (مثلا خدا) بخواهد بر تصمیم و اراده انسان بر انجام فلان کار تاثیر بگذارد؛ یا این اراده مداخله گر، اراده شخصِ اول را به حدِ اجبار تغییر میدهد و کنترل را به دست میگیرد. که در این صورت "جبر مطلق" واقع شده است و ما با یک اختیارِ نیم بند و واسطه ای رو به رو نخواهیم بود.
۲. فرضِ دوم، عدمِ غلبه مداخله گر:🔻
و یا اینکه این مداخله به حدِ اجبار نمیرسد و موثر واقع نمیشود و خودِ شخصِ اول اراده اش همچنان غالب هست. که در این صورت اراده شخصِ مداخله گر بی اثر و بی نتیجه بوده و شخصِ اول بر "اختیارِ کامل" خود پابرجا هست؛ در این فرض نیز ما با یک حدِ وسط رو به رو نخواهیم بود.
۳. فرضِ سوم، تساویِ تاثیرِ دو اراده و مخالفت: 🔻
و اگر هر دو اراده به حدِ تساوی(۵۰_۵۰) موثر باشند؛ در صورتِ مخالفتِ اراده طرفین، هیچ گاه هیچ عملی انجام نمیشود و به مرحله اراده واحد و عمل و انجام فعل نمیرسد. در این فرض هم حدِ وسط و اختیارِ نیم بند معنا ندارد.
۴. فرضِ چهارم، تساویِ تاثیرِ دو اراده و موافقت:🔻
در فرضِ توافقِ دو اراده متساوی هم، باز شخصِ اول یعنی همان مخاطب ما بر "اختیار کامل" خود باقی است و فعل مطابقِ میلش انجام میشود و به محضِ مخالفِ دوباره دو اراده، شکلگیری اراده واحد که منجر به تحقق و رخداد یک فعل میشود، متوقف خواهد شد. بنابر این فرض نیز، امری به عنوان واسطه جبر و اختیار معنای عقلی ندارد.
نتیجه بحث:
لذا فرد یا مختار به اختیارِ کامل در ترک و فعل است و یا مجبور و بدونِ تواناییِ ترک و فعل میباشد و واسطه ای در میان نمیباشد و فرض عقلی برای آن متصور نیست؛ و مذهب صحیح و مورد اتفاق امامیه چه در میانِ اهل حدیث ایشان و چه متکلمین و محققین امامیه همان اختیار میباشد.
@madraseh_kalam
گاهاً شنیده میشود، که انسان در افعالی که انجام میدهد نه از اختیارِ کامل(قدرتِ بر ترک و فعل) برخوردار است و نه جبرِ مطلق(عدمِ قدرت بر ترک و فعل) برقرار میباشد؛ بلکه افعالِ انسان به نوعی با "اختیارِ نیم بند" و مخلوط و ترکیبی از جبر و اختیار محقق میشود. ما در این پست بررسی میکنیم که آیا واسطه ای میانِ جبر و اختیار، عقلاً میتواند وجود داشته باشد و آیا چنین فرضی صحیح است؟!
۱_ در بخشِ اول ابتداً لازم است دو نکته بیان شود:
الف) طرحِ بحثِ جبر و اختیار درباره افعال و کارهایی است که انسان گمان میکند خودش با اراده خود انجام میدهد، مانندِ بلند کردنِ لیوانِ آب با دست، لذا انفعالاتی مانندِ ضربانِ قلب، سیستمِ گردشِ خون، لرزشِ دست، فرایندِ هضمِ غذا در بدنِ انسان و... از موضوع بحثِ ما خارج هستند. همچنین در بحث ما، فعل به عمل و حرکتی گفته میشود که حاصلِ ارادهِ فاعلِ مختار باشد، حرکات و تغییراتِ غیر ارادی، فعل تلقی نمیشوند؛ بلکه انفعال هستند.
ب) موضوع بحثِ جبر و اختیار در میانِ مسلمین در رابطه با میزانِ تاثیرِ فعل و اراده خداوند در اراده و فعلِ ما شکل گرفته است و اینکه آیا خداوند تمامی افعال را خلق و اراده میکند(نظریه توحیدِ افعالیِ جبریه) یا اینکه خداوندِ متعال خودِ ما، قدرتمان و قوه اختیارِ انسان را خلق کرده است و افعال و حرکات را خودِ انسان با استفاده از این قدرت و قوه اعطا شده توسطِ خداوند، انجام میدهد و فاعلِ فعل انسان چه نیک باشد و چه بد، خودِ انسان است.
(نظریه اختیارِ عدلیه یعنی شیعه و معتزله)
۲_ در بخشِ دوم لازم است بیان کنیم که از منظرِ اندیشمندانِ اهلِ عدل، تفاوتِ میانِ افعال و حرکات اختیاری و ناشی از اراده انسان(مانندِ صحبت کردن) با انفعالاتِ جبری و غیرِ ارادی(مانندِ ارتعاشِ دست) یک امرِ ضروری و بدیهی است و چندان نیازی به استدلال ندارد. یعنی هر انسانی در درونِ خود این درک را دارد که حرکتِ دست او برایِ بلند کردنِ لیوان با رعشه و لرزشِ دستش متفاوت است و این دو حرکت از یک سنخ و جنس نیستند. از سویی ادله سمعی در قرآن و روایات و همچنین اساسِ فلسفه نزولِ وحی، ارسالِ رُسُل، مسئله هدایت، تکلیف و امر و نهی و مسئله معاد و پاداش و کیفرِ آخرت، مبتنی بر پذیرش اختیار انسان و توانایی او در ترک و فعل است. با این وجود برخی از مسلمین با تمسک به برخی ادله سمعیِ متشابه و تفکراتِ نابخردانه قائل به توحیدِ افعالی شده اند و انجام دهنده هر فعلی را خدا میدانند.
۳_ در بخشِ سوم به سوالِ ابتدای بحث بازمیگردیم و بیان میکنیم که آیا واسطه و حد وسطی میتوان بین جبر و اختیار فرض کرد و فعل ما را ناشی از آن دانست؟! فرض های این بحث را بررسی میکنیم:
۱. فرضِ اول، غلبه مداخله گر:🔻
نفسِ اختیار این است که خودِ شخصِ فاعلِ مختار تصمیم گیری و اراده میکند و انجام میدهد. حال اگر به صورتِ "تکوینی"، یک شخصِ فاعلِ مختارِ دیگری (مثلا خدا) بخواهد بر تصمیم و اراده انسان بر انجام فلان کار تاثیر بگذارد؛ یا این اراده مداخله گر، اراده شخصِ اول را به حدِ اجبار تغییر میدهد و کنترل را به دست میگیرد. که در این صورت "جبر مطلق" واقع شده است و ما با یک اختیارِ نیم بند و واسطه ای رو به رو نخواهیم بود.
۲. فرضِ دوم، عدمِ غلبه مداخله گر:🔻
و یا اینکه این مداخله به حدِ اجبار نمیرسد و موثر واقع نمیشود و خودِ شخصِ اول اراده اش همچنان غالب هست. که در این صورت اراده شخصِ مداخله گر بی اثر و بی نتیجه بوده و شخصِ اول بر "اختیارِ کامل" خود پابرجا هست؛ در این فرض نیز ما با یک حدِ وسط رو به رو نخواهیم بود.
۳. فرضِ سوم، تساویِ تاثیرِ دو اراده و مخالفت: 🔻
و اگر هر دو اراده به حدِ تساوی(۵۰_۵۰) موثر باشند؛ در صورتِ مخالفتِ اراده طرفین، هیچ گاه هیچ عملی انجام نمیشود و به مرحله اراده واحد و عمل و انجام فعل نمیرسد. در این فرض هم حدِ وسط و اختیارِ نیم بند معنا ندارد.
۴. فرضِ چهارم، تساویِ تاثیرِ دو اراده و موافقت:🔻
در فرضِ توافقِ دو اراده متساوی هم، باز شخصِ اول یعنی همان مخاطب ما بر "اختیار کامل" خود باقی است و فعل مطابقِ میلش انجام میشود و به محضِ مخالفِ دوباره دو اراده، شکلگیری اراده واحد که منجر به تحقق و رخداد یک فعل میشود، متوقف خواهد شد. بنابر این فرض نیز، امری به عنوان واسطه جبر و اختیار معنای عقلی ندارد.
نتیجه بحث:
لذا فرد یا مختار به اختیارِ کامل در ترک و فعل است و یا مجبور و بدونِ تواناییِ ترک و فعل میباشد و واسطه ای در میان نمیباشد و فرض عقلی برای آن متصور نیست؛ و مذهب صحیح و مورد اتفاق امامیه چه در میانِ اهل حدیث ایشان و چه متکلمین و محققین امامیه همان اختیار میباشد.
@madraseh_kalam
معنای جبر، تفویض، امربین الامرین و اختيار (قسمت اول)
توصیه میشود پیش از مطالعه این نوشته، پستِ "آیا واسطه ای میانِ جبر و اختیار وجود دارد" را مطالعه کنید. برای معنا کردن و ارائه مفهوم هر یک از این اصطلاحات ابتداً توضیحات شیخ مفید(ره) را ارائه میکنیم و سپس نکاتی را در تکمیل بحث بیان خواهیم نمود.
شیخ مفید(ره) در کتاب تصحیح الاعتقاد میفرمایند:
جبر، واداشتنِ بر انجامِ فعل و الزامِ بر آن به صورتِ قهری و غلبه است، و حقیقتِ آن[جبر]، ایجادِ فعل در شخص است[توسطِ خداوند]، بدونِ اینکه[شخص] قدرتِ دفع و دوری یا سرباز زدن از ایجاد آن را داشته باشد؛ ... و اصلِ جبر، آن چیزی است که بدونِ قدرتِ آدمی بر امتناع و جلوگیری از آن، انجام شود... و هرگاه گفتار در جبر به گونه ای که توصیف نمودیم، محقق شد؛ باید گفت این[گفتار] و اعتقادِ جبریون از "اصحابِ مخلوق"[یعنی اشاعره و اهل حدیثِ سنی مذهب] که گمان میکنند، خداوند در آدمی، طاعت را خلق نموده، بدونِ آنکه[انسان] قدرتی برضدِ اطاعت و امتناع از طاعت داشته باشد، همچنین معصیت را خداوند مانندِ طاعت در او آفریده است...!
همچنین ایشان، درباره معنای تفویض میفرمایند: و تفویض، اعتقادِ به برداشته شدن، رفعِ حظر و منع ["حَظَر" به معنی: بازداشتنِ کسی از چیزی است و در مقابلِ اباحه قرار دارد و حظر، منع از عملی است که در ترکِ آن ثواب و در انجام آن عِقوبت وجود دارد. "رفعِ حَظَر" یعنی برداشته شدن و عدمِ اعتقاد به ممانعت ها و تکالیفِ شرعی و عقلی] از بشر و آزاد و بدونِ تکلیف گذاشتنِ[انسان ها] در افعالی است که میخواهند انجام دهند. و این اعتقادِ ملحدان و اباحه گرایان[کسانی که اهلِ انجامِ شریعت نیستند، مانندِ کافران بی اعتقاد و یا مذاهبی که برخی احکامِ شرعی را تعطیل میکنند، مانندِ غُلات و صوفیه] میباشد.
سپس ایشان در ادامه، معنای امر بین الامرین را اینگونه شرح میدهد:
و حدِ میانه این دو نظریه[یعنی جبر و تفویض] آن است که خداوند، انسانها را توانمند و قادر در انجامِ کارهای خود قرار داده[همان اختیار]، و قدرت بر انجام افعال را به آنها عطا کرده و برای ایشان حدود کارهایشان را مشخص نموده و روش و راه[صحیح] را ترسیم کرده است، و ایشان را از انجامِ زشتی ها با منع کردن و ترساندن و بشارت و تهدید، نهی نموده است[همان تکلیف]. بنابراین خداوند به سبب بهره مند ساختنِ انسان ها از توانایی انجامِ کار های خودشان، آنها را مجبور نساخته[رد نظریه جبر و اثبات اختیار] و به سبب منع کردن اکثر کردار های نادرست، تعیینِ حدودِ معین برای کارها، و اینکه به کارهای پسندیده امر کرده و از کارهای زشت نهی کرده است؛ نوعِ انجامِ عمل را به ایشان واگذار و تفویض نکرده است[رد نظریه تفویض و اثباتِ تکلیف]؛ و این است فاصله و واسطه میانِ جبر و تفویض به گونه ای که ما آن را بیان کردیم.
تصحيح اعتقادات الإمامية، فصل في الفرق بين الجبر و التفويض، شیخ مفید، ص۴۶ تا ۴۷
نکاتِ تکمیلیِ بحث:
۱. از نظرِ انجامِ فعل و فاعلِ آن، جبر در مقابلِ اختیار قرار دارد، یعنی شخص یا مجبور است و یا مختار و واسطه ای در این بین نیست. تفویض به هیچ عنوان هم معنایِ اختیار نیست و در فضای دیگری مطرح میشود.
۲. بحثِ امر بین الامرین و تفویض زمانی مطرح میشود که عنصرِ "تکلیف" یا "عدمِ تکلیف" نیز به بحثِ ما اضافه شوند. مجبره در عین اینکه انجام دهنده افعالِ بشر را خدا میدانستند، انسان را مکلف قلمداد میکردند که عقیده ای باطل و بیهوده است. اما در مقابل، مفوضه یا اهلِ تفویض در عین اینکه انسان را مختار میدانستند، قائل به تکلیف نبودند، یا به آن اعتقادی نداشتند و یا آن را تعطیل میکردند. امر بین الامرین از دیدگاه شیخ مفید بیانگر این حقیقت است که نه "جبرِ همراه با تکلیف" درست است و نه "اختیارِ همراه با عدمِ تکلیف" بلکه مذهب صحیح یا امر بین الامرین همان "اختیارِ همراه با تکالیفِ عقلی و شرعی است".
۳. اینکه برخی ناآشنایانِ به معانی عقلی از علمای متاخرین، تفویض را به معنای اختیارِ کامل در نظر گرفته اند و امربین الامرین را به معنای اختیارِ نیم بند و ترکیبی از جبر و اختیار تلقی کرده اند، فاقدِ ارزش و اعتبارِ عقلی میباشد. کما اینکه در پستِ قبل اثبات کردیم که حدِ وسط، مخلوط و ترکیبِ جبر و اختیار اصلا فرضِ عقلی ندارد. لذا وقتی جبر باطل شد به صورتِ خودکار، اختیارِ کامل در ترک و فعل به معنای عقیده صحیح ثابت میشود و همان طور که گفتیم تفویض ارتباط عمیقی با عنصر مکلف بودن یا نبودن انسان ها دارد. لذا مذمتِ مفوضه نه از جهتِ اعتقاد آنها به اختیار است، بلکه از جهتِ اعتقادِ آنها به مُهمَل رها شدن انسان ها و بی توجهی به تکالیف و اوامر و نواهیِ شرعی میباشد.
🔽
توصیه میشود پیش از مطالعه این نوشته، پستِ "آیا واسطه ای میانِ جبر و اختیار وجود دارد" را مطالعه کنید. برای معنا کردن و ارائه مفهوم هر یک از این اصطلاحات ابتداً توضیحات شیخ مفید(ره) را ارائه میکنیم و سپس نکاتی را در تکمیل بحث بیان خواهیم نمود.
شیخ مفید(ره) در کتاب تصحیح الاعتقاد میفرمایند:
جبر، واداشتنِ بر انجامِ فعل و الزامِ بر آن به صورتِ قهری و غلبه است، و حقیقتِ آن[جبر]، ایجادِ فعل در شخص است[توسطِ خداوند]، بدونِ اینکه[شخص] قدرتِ دفع و دوری یا سرباز زدن از ایجاد آن را داشته باشد؛ ... و اصلِ جبر، آن چیزی است که بدونِ قدرتِ آدمی بر امتناع و جلوگیری از آن، انجام شود... و هرگاه گفتار در جبر به گونه ای که توصیف نمودیم، محقق شد؛ باید گفت این[گفتار] و اعتقادِ جبریون از "اصحابِ مخلوق"[یعنی اشاعره و اهل حدیثِ سنی مذهب] که گمان میکنند، خداوند در آدمی، طاعت را خلق نموده، بدونِ آنکه[انسان] قدرتی برضدِ اطاعت و امتناع از طاعت داشته باشد، همچنین معصیت را خداوند مانندِ طاعت در او آفریده است...!
همچنین ایشان، درباره معنای تفویض میفرمایند: و تفویض، اعتقادِ به برداشته شدن، رفعِ حظر و منع ["حَظَر" به معنی: بازداشتنِ کسی از چیزی است و در مقابلِ اباحه قرار دارد و حظر، منع از عملی است که در ترکِ آن ثواب و در انجام آن عِقوبت وجود دارد. "رفعِ حَظَر" یعنی برداشته شدن و عدمِ اعتقاد به ممانعت ها و تکالیفِ شرعی و عقلی] از بشر و آزاد و بدونِ تکلیف گذاشتنِ[انسان ها] در افعالی است که میخواهند انجام دهند. و این اعتقادِ ملحدان و اباحه گرایان[کسانی که اهلِ انجامِ شریعت نیستند، مانندِ کافران بی اعتقاد و یا مذاهبی که برخی احکامِ شرعی را تعطیل میکنند، مانندِ غُلات و صوفیه] میباشد.
سپس ایشان در ادامه، معنای امر بین الامرین را اینگونه شرح میدهد:
و حدِ میانه این دو نظریه[یعنی جبر و تفویض] آن است که خداوند، انسانها را توانمند و قادر در انجامِ کارهای خود قرار داده[همان اختیار]، و قدرت بر انجام افعال را به آنها عطا کرده و برای ایشان حدود کارهایشان را مشخص نموده و روش و راه[صحیح] را ترسیم کرده است، و ایشان را از انجامِ زشتی ها با منع کردن و ترساندن و بشارت و تهدید، نهی نموده است[همان تکلیف]. بنابراین خداوند به سبب بهره مند ساختنِ انسان ها از توانایی انجامِ کار های خودشان، آنها را مجبور نساخته[رد نظریه جبر و اثبات اختیار] و به سبب منع کردن اکثر کردار های نادرست، تعیینِ حدودِ معین برای کارها، و اینکه به کارهای پسندیده امر کرده و از کارهای زشت نهی کرده است؛ نوعِ انجامِ عمل را به ایشان واگذار و تفویض نکرده است[رد نظریه تفویض و اثباتِ تکلیف]؛ و این است فاصله و واسطه میانِ جبر و تفویض به گونه ای که ما آن را بیان کردیم.
تصحيح اعتقادات الإمامية، فصل في الفرق بين الجبر و التفويض، شیخ مفید، ص۴۶ تا ۴۷
نکاتِ تکمیلیِ بحث:
۱. از نظرِ انجامِ فعل و فاعلِ آن، جبر در مقابلِ اختیار قرار دارد، یعنی شخص یا مجبور است و یا مختار و واسطه ای در این بین نیست. تفویض به هیچ عنوان هم معنایِ اختیار نیست و در فضای دیگری مطرح میشود.
۲. بحثِ امر بین الامرین و تفویض زمانی مطرح میشود که عنصرِ "تکلیف" یا "عدمِ تکلیف" نیز به بحثِ ما اضافه شوند. مجبره در عین اینکه انجام دهنده افعالِ بشر را خدا میدانستند، انسان را مکلف قلمداد میکردند که عقیده ای باطل و بیهوده است. اما در مقابل، مفوضه یا اهلِ تفویض در عین اینکه انسان را مختار میدانستند، قائل به تکلیف نبودند، یا به آن اعتقادی نداشتند و یا آن را تعطیل میکردند. امر بین الامرین از دیدگاه شیخ مفید بیانگر این حقیقت است که نه "جبرِ همراه با تکلیف" درست است و نه "اختیارِ همراه با عدمِ تکلیف" بلکه مذهب صحیح یا امر بین الامرین همان "اختیارِ همراه با تکالیفِ عقلی و شرعی است".
۳. اینکه برخی ناآشنایانِ به معانی عقلی از علمای متاخرین، تفویض را به معنای اختیارِ کامل در نظر گرفته اند و امربین الامرین را به معنای اختیارِ نیم بند و ترکیبی از جبر و اختیار تلقی کرده اند، فاقدِ ارزش و اعتبارِ عقلی میباشد. کما اینکه در پستِ قبل اثبات کردیم که حدِ وسط، مخلوط و ترکیبِ جبر و اختیار اصلا فرضِ عقلی ندارد. لذا وقتی جبر باطل شد به صورتِ خودکار، اختیارِ کامل در ترک و فعل به معنای عقیده صحیح ثابت میشود و همان طور که گفتیم تفویض ارتباط عمیقی با عنصر مکلف بودن یا نبودن انسان ها دارد. لذا مذمتِ مفوضه نه از جهتِ اعتقاد آنها به اختیار است، بلکه از جهتِ اعتقادِ آنها به مُهمَل رها شدن انسان ها و بی توجهی به تکالیف و اوامر و نواهیِ شرعی میباشد.
🔽
🔼
۴. آنچه در این پست مورد اشاره و توضیح قرار گرفت بر اساس تقریر مدنظر شیخ مفید(ره) از مسئله تفویض و اعتقاد مفوضه میباشد. ان شاء الله ما در پست بعد تقریر دیگری از این بحث را مورد توجه قرار خواهیم داد.
@madraseh_kalam
۴. آنچه در این پست مورد اشاره و توضیح قرار گرفت بر اساس تقریر مدنظر شیخ مفید(ره) از مسئله تفویض و اعتقاد مفوضه میباشد. ان شاء الله ما در پست بعد تقریر دیگری از این بحث را مورد توجه قرار خواهیم داد.
@madraseh_kalam