چند نکته درباره تعليقات منسوب به ابن سينا و چاپ تازه آن

کتابی که تحت عنوان التعليقات ابن سينا در سنت فلسفه اسلامی معروف است از مهمترين آثاری است که در سنت سينوی خراسان و برای شناخت آرای فلسفی ابن سينا در اختيار داريم. اين کتاب تاکنون دست کم دو باری چاپ شده بود و همينک در برابر خود چاپ سومی از اين کتاب در اختيار دارم که به کوشش سيد حسين موسويان و با همت مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران منتشر شده است. مصحح در تصحيح خود از کتاب عمدتاً اعتمادش بر نسخه کهنسال آياصوفياست و البته نسخه پرينستون را هم که در همان خانواده نسخه آياصوفيه بايد قرارش داد زير نظر داشته است. نسخه های ديگری هم در کار تصحيح مورد استفاده قرار گرفته، اما مصحح نسخه مهم کتابخانه تيموريه را در اختيار نداشته و آن را بر اساس چاپی از آن که پيشتر عبدالرحمان بدوی فراهم کرده بود مدّ نظر قرار داده است. نسخه تيموريه از سنتی ديگر از نسخه های کتاب تعليقات است. نسخه های ديگری هم مورد توجه مصحح قرار گرفته اما متأسفانه مصحح کتاب به شماری از نسخه هايی با تمايزهايي در اندازه کتاب که خود آنها را در شماری از کتابخانه های ترکيه نشان داده چندان عنايتی نشان نداده و بسيار گذرا بدانها پرداخته در حالی که خود تصريح می کند که در آغاز برخی از اين نسخه ها عنوان "التعليقات علی رواية أخری" ديده می شود. گوتاس در کتابش ابن سينا و سنت ارسطويی (چاپ دوم، ص 164) به اهميت نسخه کتابخانه تيموريه توجه می دهد و با وجود آنکه همانند مصحح کتاب نسخه های التعليقات را در چهار روايت/ هيئت قرار می دهد اما او به دليل توجه به تمايز روشن نسخه کتابخانه تيموريه، آن را روايت نخست قرار می دهد و روايت چهارم در گزارش آقای موسويان را در واقع نسخه های گزيده ای می داند که بر اساس روايت نخست (بنابر تقسيم بندی خودش) شکل گرفته اند. در عوض گوتاس روايت چهارم را روايتی می داند از کتاب التعليقات که در شکل و ساختار با نسخه های ديگر متفاوتند و به طور شاخص در آن ميان بايد نسخه ای را از التعليقات ابن سينا معرفی کرد که با عنوان التعليقات فارابی شناخته است و از آن نسخه های زيادی با اين عنوان موجود است و تاکنون هم چند باری به چاپ رسيده است.

چنانکه گذشت متأسفانه مصحح فاضل کتاب تعليقات، نسخه های دسته چهارم بنابر تقسيم بندی خود را که عمدتاً وجود آنها را در کتابخانه های ترکيه نشان داده مورد استفاده تفصيلی قرار نداده و از آنها در سازواره انتقادی استفاده نکرده است؛ چرا که به نظر می رسد اين نسخه ها، با وجود آنکه بنابر نظر گوتاس تنها نسخه های کوتاه شده ای اند از نسخه های شناخته شده التعليقات (و به طور خاص به نظر او نسخه ای است که بدوی چاپ کرده) اما به هر حال ممکن است که مراحلی ميانی در شکل گيری روايتهای کاملتر متن التعليقات را نمايندگی می کنند. اين مسئله از آنجا اهميت بيشتری می يابد که بدانيم شکل گيری متن التعليقات، در هيئتهای امروزی آن چندان بر ما روشن نيست: درست معلوم نيست که اين اثر چگونه اثری است و چگونه شکل گرفته و معنای "تعليقات" دقيقاً چيست؟ همچنين معلوم نيست که سازنده متن دقيقاً کيست؟ آيا خود ابن سينا آن را تحرير کرده و يا شاگردانش؟ اگر شاگردانش آن را تحرير کرده اند کدام يک از آنها اين متن را تحرير کرده و آيا اين کتاب حاصل چند متن فراهم آمده از سوی شاگردان متعددی است و يا اينکه يک شاگرد ابن سينا همه آنها را تنظيم کرده است؟ سهم شاگرد/ شاگردان ابن سينا در تنظيم اين متن چه بوده و آيا آنها خود مطالبی را بدان از خود افزوده اند يا خير؟ به ويژه اينکه در پاره ای از مسائل اين کتاب بحثهايی مطرح می شود که سابقه آنها به طور روشنی در آثار ديگر ابن سينا ديده نمی شود. همينجا اين را هم تذکر دهم که در برخی از کتابهای دوران صفوی چند موردی از التعليقات در مباحثی بسيار مهم و سرنوشت ساز درباره ديدگاه های ابن سينا نقل شده است که در نسخه های اساس چاپهای اين کتاب نمی توان سراغ آنها را گرفت (درباره اين موضوع مستقلا مقاله ای را ان شاء الله خواهم نوشت).

شيوه تصحيح انتقادی در موردی که ما هيئت ها و روايات مختلف از يک متن در نسخه های متفاوت در اختيار داريم اين است که هر کدام از روايات کتاب مستقلا و بدون آميختن هيئت های مختلف با يکديگر منتشر شوند.

https://www.tg-me.com/azbarresihayetarikhi

برای جمع بندی بحث تعلیقات ابن سینا و فارابی:

بی‌شک پروفسور گوتاس از متخصص‌ترین افراد جهان معاصر درباره ابن سینا است. و اگر بخواهیم درباره تاریخ ابن سینا چیزی بنویسیم ولی توجه و ارجاعی به آثار گوتاس نداشته باشیم به احتمال بسیار کاری پر عیب خواهیم داشت. ارجاع در اینجا نه به معنای تأیید گوتاس است، بلکه حداقل باید بدانیم او درباره تعلیقات ابن سینا چه گفته است و ادله‌اش در تشکیک آن کتاب چیست؟ حال می‌توان آن را نقد یا تأیید کرد ولی بی‌خبر بودن از تحقیقات وی قبل از دست به قلم شدن بی‌شک آسیب‌زا خواهد بود. و واقعا جای تأسف است که رسمی‌ترین نهاد فلسفی ایران_مؤسسه حکمت و فلسفه ایران_ کتبی درباره ابن سینا و فارابی چاپ می‌کند ولی هیچ خبری از تحقیقات جدید بزرگ‌ترین ابن سینا پژوه معاصر ندارد! نه ارجاعی به آن می‌دهد و نه ادله ایشان را نقد و بررسی می‌کند.

در انتها از آقای حسن انصاری بابت نوشتن پستهای فوق و تذکر دادن نظر گوتاس تشکر می‌کنیم.
@kalam_shia

بررسی نقش میرلوحی در انتساب تصوف به مجلسی اول

ابوالحسن غفاری [دانشیار گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی]
رضا مختاری خویی [دانش‌آموخته فلسفه غرب دانشگاه شهید بهشتی و فلسفه ‌اسلامی دانشگاه تهران]
دوفصلنامه شیعه‌شناخت، سال دوم، شماره سوم

@kalam_shia

بررسی مفهوم «فطری بودن خداشناسی» در مکتب تفکیک (با تکیه بر دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی و شیخ محمود حلبی)

نویسندگان:
رضا مختاری [دانش آموخته فلسفه غرب دانشگاه شهید بهشتی و فلسفه اسلامی دانشگاه تهران]
فاطمه سلیمانی‌پور [دانش آموخته شیعه شناسی و دانشجوی دکتری دانشگاه باقر العلوم]
سید قاسم حسینی [عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دانشگاه قم]
📕فصلنامه آینه معرفت، دانشگاه شهید بهشتی «اینجا»
________________________

بررسی جایگاه عقل و برهان در معرفت دینی از منظر مکتب تفکیک

غلامرضا جمشیدیها [مدیر گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران]
رضا مختاری خویی
رحمت الله محمودی [دانشجوی دکتری فلسفه غرب دانشگاه تهران]
📕دو فصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان؛ دانشگاه تهران «اینجا»
_______________________

آیا محمد امین استرآبادی یک مجتهد بود؟ [بررسی آثار و اندیشه‌های محمد امین استرآبادی]

رولا جُردی ابی‌صعب [استاد مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا]
رضا مختاری خویی
📕فصلنامه پژوهش در تاریخ، دانشگاه تهران «اینجا»
_______________________

بررسی و تبیین آراء کلامی میرزای قمی

حسین کلباسی اشتری [استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی تهران]
رضا مختاری خویی | «اینجا»
_______________________

بررسی نقش میرلوحی در انتساب تصوف به مجلسی اول

ابوالحسن غفاری [دانشیار گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی]
رضا مختاری خویی | «اینجا»

دستخط محمد امین استرآبادی

پاسخ استرآبادی به سؤالات ظهیری عاملی
دانشگاه تهران، شماره نسخه ۱۰۶۷/۴

[در نسخه چاپی این رساله که به ضمیمه الفوائد المدنیة به چاپ رسیده است، نسخه دیگری غیر از نسخه حاضر مبنا قرار داده شده است؛ رساله حاضر علاوه بر اینکه نسخه مؤلف است یکی دو صفحه نیز بیشتر از نسخه چاپی دارد]
@kalam_shia

دانشنامه شاهی
محمد امین استرآبادی (م۱۰۳۶ق)

مقدمه، تحقیق و تعلیق:
پرفسور رولا جردی | استاد دانشگاه مک گیل کانادا
رضا مختاری خویی


مشخصات کتاب:
جلد سخت، رقعی، ۴۴۰ص
مقدمه‌ای حدود ۱۵۰ص درباره حیات علمی استرآبادی، و بررسی آثار و اندیشه او.

دانشنامه شاهی که جزء آخرین نوشته‌های استرآبادی است، تقریبا یکدوره بحث اصول دین از توحید تا معاد است.
وی در این کتاب ضمن انتقاد بر اصولی‌ها و متکلمین به طرح دیدگاه‌های اعتقادی خود پرداخته است؛ استرآبادی به دفعات تأکید می‌کند این مباحث و مشکلاتی که بدست او حل شده عنایات و الهامات غیبی به وی بوده است.
دانشنامه شاهی تقریبا مفصل‌ترین وجامع‌ترین نوشتار اعتقادی (فلسفی_کلامی) استرآبادی است، اهمیت کتاب با توجه به تألیف آن به عنوان یکی از آخرین نوشته‌های استرآبادی دو چندان می‌شود.
وی در مقدمه کتاب می‌گوید:‌ «این رساله در طریقه خاصه به منزله کتاب اربعین فخر رازی است در طریقه عامه مرتب بر چهل فائده شد».

بجاست از پرفسور هارتمن، رئیس دپارتمان مطالعات اسلامی مک‌گیل به دلیل حمایت‌هایشان تشکر ویژه نماییم. همچنین تشکر صمیمانه از پروفسور جردی، رئیس پیشین این دپارتمان.

@kalam_shia

فهرست دانشنامه شاهی

اطلاعات بیشتر و خرید:
https://www.tg-me.com/ketab_14/84

دانشنامه شاهی محمد امین استرآبادی پیشتر توسط دو ناشر مختلف اقدام به اخذ شابک و فیپا شده بود، که ظاهرا هیچکدام به مرحله چاپ نرسیده بود؛ از یکی از این دو تصحیح، فایلی نیز منتشر شده بود _انتشارات حکمت و اندیشه_ که دارای اشکالاتی در خوانش و تصحیح نسخه بود، اما نظر به برخی ظواهر کتاب که بنظر می‌رسید هنوز به مرحله نهایی آماده‌سازی نرسیده بود ما نیز در متن کتاب چاپی خود صرفا به ارائه گزارش چند سطری درباره آن بسنده کرده‌ایم.

@kalam_shia

معرفی کتاب
#دانشنامه_شاهی

فهرست کتاب:
https://www.tg-me.com/kalam_shia/405

@kalam_shia

ای خورشید دل‌ها باز آی
ای دلبند مولا باز آی
ای فرزند عاشورا، و نبض زمان باز آی.....

آیا محمدامین استرآبادی یک مجتهد بود؟ ۱
فرازی از مقدمه #دانشنامه_شاهی

معرفی و فهرست کتاب:
https://www.tg-me.com/nosakh_shii/2084

اینستاگرام:
http://instagram.com/nosakh_shii

@nosakh_shii