انجمن‌حقوق‌شناسی 11385

بخشی از مستند-مصاحبه‌ای از ژان کربونیه، به زبان فرانسه با زیرنویس فارسی. #گفتار_حقوقی @iranianlls

چند نکته دربارۀ حقوق و غیرحقوق

مهدی جوادی

آنچه می‌بینید بریده‌ای است از مستند «از حقوق به غیرحقوق» دربارۀ ژان کَرْبونیه (۱۹۰۸-۲۰۰۳)، نویسندۀ آثاری نظیر حقوق مدنی در پنج جلد، جامعه‌شناسی حقوق، و حقوق انعطاف‌پذیر، که اغلب او را برجسته‌ترین حقوقدان فرانسوی نیمۀ دوم قرن بیستم، دست‌کم در عرصۀ حقوق مدنی، می‌دانند. کربونیه در زمینه‌های مختلفی دست به قلم برده و آثارش همه از ارزش و اعتبار بسیار برخوردار است، اما شهرت و آوازۀ خود را مدیون نقشش در پیشبرد دو موضوع است: یکی، حقوق و غیرحقوق؛ و دیگری، رابطۀ جامعه‌شناسی و فن حقوق.
نخست اینکه کربونیه باور داشت که حقوقدانان، یعنی کسانی که به فن حقوق مشغول‌اند و می‌خواهند قواعد حقوقی لازم‌الاجرا را بیابند و اعمال کنند، همواره در معرض خطایی بنیادین قرار دارند و آن این است که می‌خواهند تمام روابط اجتماعی را از طریق حقوق اداره کنند. در حالی که، در نظر او، این کار نه ممکن است و نه مطلوب. کربونیه معتقد بود مرز حقوق باید جایی پایان پذیرد و حقوقدانان باید بپذیرند که نمی‌توان تمام روابط انسانی را با حقوق اداره کرد. آنچه را بیرون از پهنۀ حقوق است، کربونیه، «غیرحقوق» یا «ناحقوق» (non-droit) نامیده است. البته غرض از این نظریه، تشویق به قانون‌شکنی و قانون‌گریزی نیست، بلکه بازگرداندن حقوق است به مرزهای اجتماعی واقعی خود. جملۀ «فرانسه بیش از حد حقوق (Droit) دارد»، که در این مستند می‌شنویم، به این معناست که حقوقدانان فرانسوی گمان می‌کنند باید چتر حقوق را بر سر همۀ امور بگسترانند. (۱)
دوم اینکه کربونیه ابداً مبدع اندیشۀ تقسیم مطالعات حقوقی به فن حقوق و جامعه‌شناسی حقوق نیست. با این همه، اهمیت او در این است که توانست، با تکیه بر این تقسیم‌بندی، در تدوین پاره‌ای از مهم‌ترین قوانین روزگار خود در فرانسه شرکت کند، و سودمندی جامعه‌شناسی حقوق را در عمل نشان دهد. او باور داشت که آنچه عموماً حقوق خوانده می‌شود، در واقع حقوق دگماتیک یا دگماتیک حقوقی است. به این معنا که اگر الزام‌آور بودن قواعد حقوقی را در نظر بگیریم، حقوق، در واقع، «حقوق الزام‌آور» است، و اگر در نظر داشته باشیم که یک حقوقدان برای یافتن قواعد حقوقی ناچار است از درون نظام حقوقی به وقایع و اتفاقات بنگرد، حقوق، در واقع، «فن حقوق» است. کربونیه، در کنار این فن حقوق، جامعه‌شناسی حقوق را قرار می‌دهد، که وظیفه‌اش نگریستن به حقوق از بیرون نظام حقوقی و بحث‌کردن دربارۀ عینیت مؤثر قواعد حقوقی است. (۲)

متأسفانه این مستند به صورت کامل در دسترس نیست و برای همین ناچار شدیم به این بریده قناعت کنیم، ولی اگر کامل آن به دستمان افتاد، در ترجمه‌اش تردید نخواهیم کرد، چون نشستن پای درس و سخن این بزرگان همواره آموزنده است.

پانوشت:
(1) “Le droit dogmatique pense que tout est droit, que tout peut et doit devenir du droit. Il y a, dans le droit dogmatique, un postulat de " panjurisme ", a-t-on dit : tout peut devenir droit. Le non-droit, c'est l'absence de droit dans un certain nombre de domaines, de relations sociales ou, du moins, de relations inter-individuelles, où, par définition, " a priori ", le droit aurait une vocation à être présent. Ce n'est pas la violation du droit, ce n'est pas non plus le pluralisme juridique. C'est le vide de droit. Il n'y a pas de droit; il y a tout de même des relations entre les hommes, où, " à priori ", on aurait pu attendre qu'il y eût du droit.” (Jean Carbonnier, Cours de sociologie juridique, d’après les notes prises au cours et avec l’autorisation de l’auteur, 1959-1960, pp. 495-496.)
(2) “Le juriste dogmatique considère le droit de son pays comme un droit obligatoire, même pour lui, et il contribue à le former, car la formation du droit est, par certains cotés, le fait de la doctrine. Il est donc à l'intérieur et il contribue à former ce droit. En tant que sociologues, nous devons nous placer en dehors et nous ne prétendons pas former le système juridique.” (op. cit., p. 6.)

@iranianlls

5.0K viewsedited 04:36