نگاهی کوتاه به شعر صُلحیۀ بلد از ادیب ‌الممالک فراهانی

مهدی جوادی

آن‌چه در پست قبل آمده شعری است از ادیب ‌الممالک فراهانی که گاه آن را «قاضی صلحیۀ بلد» و گاه نیز «صلحیۀ بلد» نامیده‌اند. این شعر شرح شکایت، واقعی و یا خیالی، است که شاعر در سال ۱۳۲۹ قمری برابر با ۱۲۸۹ شمسی به عدلیه برده و، به رغم آن‌که خود را در آن محق می‌دیده، نتوانسته است به حق مورد ادعایش برسد.
عدلیۀ وقت در این شعر دخمه‌ای است تاریک شبیه به گور و قاضی آن نیز پیرمردی است استخوانی ولی متکبر و مغرور. سنجیدن صحت قول ادیب الممالک در این باب برای ما ممکن نیست؛ اما از آن‌جا که در آن زمان عدلیه تازه، آن‌هم به صورتی متزلزل، بنا شده بود، بعید نیست اگر حق با او باشد. اما، حتی به فرض آن‌که در این مورد حق به جانب ادیب الممالک باشد، شرح دادخواهی او و نتایجی که از محکوم‌شدن خود می‌گیرد نشان می‌دهد که بر پا شدن عدلیه و محاکم جدید به معنای راه‌یافتن و استقرار مفاهیم حقوق نوین در افکار عموم مردم نیست.
ادیب الممالک، در مقام خواهان این دعوا، خدا را به شهادت می‌گیرد و سپس جبرائیل و پیامبر و ائمۀ اطهار و اصحاب رسول و، خلاصه، کسانی را که قاضی بدیشان دسترسی نداشته است. برای همین هم قاضی دعوای شاعر را محکوم به بطلان می‌کند. شاعر نیز دعوا را به دیوان تمیز می‌کشاند و آن‌جا را هم شکست‌خورده ترک می‌کند، چون تمام قضات بر سر درستی رأی قاضی صلحیۀ بلد هم‌داستان‌اند. در نهایت، ادیب الممالک می‌ماند و رأیی که به سودش نیست و این شعر که، در آن، نخست، بر آن قاضی صلحیه لعنت می‌فرستد و سپس نفرینش را روانۀ صنف قاضیان می‌کند و در نهایت از خدایی که قاضی شهادتش را در دادگاه نپذیرفته بود می‌خواهد که ستون عدلیه را از جای برکند. به علاوه، به آن قاضی صادرکنندۀ رأی و دیگرانی که حکمش را تأیید کرده‌اند، کفر و ارتداد هم نسبت می‌دهد، تا نشان دهد از قدرت تکفیر غافل نیست.
ولی آیا این ناله‌ها و نفرین‌ها در این شعر طنزآمیز واقعاً زبانِ حالِ ادیب‌ الممالک است، یا او می‌خواهد، با ظرافت و زیرکی، زشتیِ کار کسانی را نشان دهد که، بی‌آن‌که ‌هیچ دلیل و مدرکی در دست داشته باشند، برای اثبات ادعایشان تنها خدا و اولیاء‌اش را شاهد قول خود می‌گیرند و چون به مقصود نمی‌رسند، از حربۀ تکفیر و نفرین سود می‌برند؟
پاسخ این سؤال برای ما روشن نیست و ناگزیر از آن می‌گذریم؛ همان‌طور که دربارۀ ارزش ادبی این شعر نیز سخنی نگفتیم. (۱) اما حتی اگر این سخنان به قصدِ تمسخر مدعیانِ بی‌دلیل سروده شده باشد، نشان می‌دهد که در آن روزگار بوده‌اند کسانی که از اهمیت آیین دادرسی، این ابداع سودمند بشری، بی‌خبر بوده‌اند و یا استبداد قضایی را به نفعِ خود می‌دیدند و آرزویِ احیاء روزگاری را داشتند که قاضی بتواند به میل خود، و بدون نیاز به دلیل و مدرک، به سود هرکس که می‌خواهد رأی دهد. و آیا هنوز هم اشخاصی از این دست در میان ما نیستند؟

پانوشت‌ها
(۱) برای دیدن اشاره‌ای به این شعر به عنوان نمونه‌ای قابل‌قبول در طنز مشروطه، بنگرید به: محمدرضا شفیعی کدکنی، با چراغ و آینه، تهران، سخن، چاپ ۷، ۱۴۰۱، ص. ۶۵.
(۲) بسیاری از بزرگان ادبیات ما در مذمت بعضی از قاضیان سروده‌ها و نوشته‌هایی دارند که اگر صاحب‌همتی آن‌ها را گرد آورد، بی‌تردید حاصل کارش از چند دفتر می‌گذرد. برای مثال، عبید زاکانی، در فصل سوم رسالۀ تعریفات (ده‌فصل) می‌نویسد: «القاضی: آن‌ که همه‌کس او را نفرین کنند... نائب القاضی: آن که ایمان ندارد... الوکیل: آن که حق را باطل گرداند. العدل (شاهد عادل): آن که هرگز راست نگوید... الوخیم: عاقبت ایشان. الدرک الاسفل: مقام ایشان. بیت النّار: دار القضا... الرشوه: کارساز بیچارگان...» (کلیات عبید زاکانی، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، گلشایی، ۱۳۵۲، صص. ۳۲۷-۳۲۶) و یا در باب چهارم اخلاق الاشراف، هنگامی که می‌خواهد روشی را که مردم زمانه‌اش در باب عدالت پیش گرفته‌اند و مذهب مختار آنان شده است توصیف کند، چنین می‌نویسد: «اما مذهب اصحابنا آن‌که این سیرت (یعنی عدل‌ورزیدن) را اسوء سیر دانسته‌اند و گفته‌اند که عدالت مستلزم خلل بسیار است...» (همان، ص. ۲۴۲) اما نباید کارِ بزرگانی چون عبید را با شعر ادیب الممالک یکسان پنداشت. طنز و هجو ادیب الممالک آیین دادرسی را هدف گرفته است؛ در حالی که آن بزرگان از استبداد قاضیان دوران خود می‌نالیده‌اند و در آرزوی آن بوده‌اند که استبداد و خودسری این جماعت از میان برود.

@iranianlls

میلاد نود‌و‌یک سالگی استاد دکتر سید حسین صفایی

@iranianlls

برای تولد استاد دکتر سید حسین صفایی

تهمورث بشیریه
رئیس انجمن علمی حقوق‌شناسی


اگر برای هر صفتی، معدنی باشد، او، معدن شرافت و تواضع است. هر حقوق‌خوانده‌ای، کامی از علمش ستانده و هر جای که بگردیم، جز نام نیک از او نمانده. بی حاشیه، می‌نشیند و بی طمطراق، برمی‌خیزد. با آنکه بحر است در حقوق، از بزرگی، پیش بزرگان دیگر فروتنی می‌کند. یادم هست در جلسه‌ای در خانه اندیشمندان علوم انسانی در مورد استاد فقید دکتر کاتوزیان گفت که او را در علم از خود والاتر می‌بینم و ما می‌دیدیم که از سر معرفت می‌گوید آنچه را که گفتنش برای دیگران سهل و ممتنع است.
دهه‌هاست که همه جامعه حقوقی و بلکه کل جامعه، به‌واسطه، مدیون او هستند اما بی اشارتی به آن، پذیرای خاص و عام در منزلش است؛ ساده، بی تکلف و بی ادعا.
مقید است که با سختی‌های جسمیِ این روزهایش، مهمان را گرامی دارد و پیش پای او بلند شود و از آثار جدیدش هدیه دهد. هنوز تدریس دارد و خود را به روش‌های نوین تدریس آشنا ساخته و هنوز از چشمه وجودش، بی منت، متعلمان را سیراب می‌کند.
من، وقتی می‌بینمش حالم خوب می‌شود چون گویی به دیدن دریایی رفته‌ام که انسانیت، هر لحظه در آن موج می‌زند و گویی، خورشیدی را یافته‌ام که شعاع گرمایش، سردی جان را می‌زداید.
او، استاد دکتر صفایی‌، امروز نود‌و‌یک ساله شد.
میلادش مبارک و سایه ارجمندش مستدام!

@iranianlls

فایل صوتی برنامه نقد و بررسی فیلم بیبدن، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، تالار ابن خلدون، ۱۳ خرداد سال ۱۴۰۳

خانم دکتر صادقی
آقای دکتر محسنی

مجری: خانم زواره ئیان
@ut_cinemacenter

📹 قانون ناپلئونی برای تجار ایرانی

▫️اولین قانون تجارت در ایران حدود یکصد سال پیش در زمان «علی اکبر داور» متصویب شد. ظاهرا منبع تدوین این قانون هم «قانون بازرگانی فرانسه» بود که به عنوان «کد ناپلئون» مشهور بود. درحال حاضر شاکله قانون تجارت کشور نیز همان قانون تدوین شده در زمان علی اکبر داور است.

▫️اما قانون تجارت جدید به تازگی در مجلس تصویب شده است. سوال اصلی این است که آیا تغییر قانون تجارت می‌تواند چالش‌ها و مسائل مبادلات تجار را حل کند؟ سوال مهم دیگر آنکه قانون تجارتی که برای عصر امروز تدوین می‌شود باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد و آیا قانون جدید چنین ویژگی‌هایی را دارد؟ و پرسش مهم دیگر آنکه مشکلات قانون تجارت ناشی از خود قانون است یا نحوه رسیدگی به آن؟

▫️گروه رسانه‌ای دنیای اقتصاد در میزگرد «نقد و نظر» این بار با حضور مید قنبری، حقوقدان و مشاور بانک مرکزی، عباس کریمی، رییس انجمن آیین دادرسی مدنی ایران و فرشید فرحناکیان، عضو هیات مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز، سراغ ارزیابی قانون تجارت رفته است.

▫️نسخه کامل این نشست به زودی در وبسایت، کانال یوتیوب و تلگرام اکوایران، منتشر می‌شود.

📺 @ecoiran_webtv

📹 قانون جدید ناجی تجار می‌شود؟

نسخه صوتی

▫️قانون تجارت مجموعه مدون تمامی قوانینی است که بر فعالیت های بازرگانی هر کشور نظارت می کند. اولین قانون تجارت در ایران حدود یکصد سال پیش به تصویب رسید و تا سال جاری نیز همچنان مرجع امور بازرگانی در کشور است. اما دولت ها طی چند دهه اخیر تلاش کردند بنا به ضرورت های روز، این قانون را تغییر دهند؛ تلاشی که گفته می شود پس از 20 سال بلاتکلیفی بالاخره در 28 فروردین ماه امسال به نتیجه رسید.

▫️در میزگرد نقد و نظر گروه رسانه ای «دنیای اقتصاد» با موضوع «ارزیابی قانون تجارت» تلاش شده تا به ابهامات این قانون و نتایج اجرای آن به شکل فعلی پاسخ داده شود.

▫️حمید قنبری، حقوقدان و مشاور بانک مرکزی، عباس کریمی، رییس انجمن آیین دادرسی مدنی ایران و فرشید فرحناکیان عضو هیات مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز سخنرانان این نشست هستند.

📺 @ecoiran_webtv

🔹 هم‌اکنون امکان تماشای نسخه کامل گفتگو با زنده‌یاد دکتر ایرج گلدوزیان، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در کانال یوتیوب مجموعه شرح حق (تاریخ شفاهی حقوق ایران).

بخش اول

بخش دوم و پایانی

کانال یوتیوب شرح حق

@lawandart99
@iranianlls

⚖️ اتحاديه انجمن‌های علمی دانشجویی حقوق ایران برگزار میکند:


🩸مدرسه کارآموزی کیفری🩸




📢 منتظر اطلاعات تکمیلی باشید …

🪩 ارتباط با ما
پایگاه اطلاع‌رسانی | تلگرام | اینستاگرام |

رابطه میان تـفـسـیـر به نـفـع مـتـهـم و فـرهـنـگ

در کلام استاد دکتر حسین آقـایـی‌نـیـا


📚📚📚


#موسسه_مطالعاتی_بشیریه

@bashiriyehins