📄 یادداشت

چرا پس از نیم‌قرن همچنان پرداختن به علی شریعتی ضروری است؟

👤 محمد طاهری/ سردبیر هفته‌نامه تجارت‌فردا

هیچ چیز مثل «برقراری عدالت در جامعه»، «قطع رابطه با غرب استعمارگر» و «برچیدن بساط بانک‌های ربوی» نمی‌توانست روشنفکران مذهبی و روحانیون انقلابی را خوشحال کند. آنها آرزو داشتند اقتصاد اسلامی را به جای نظام سرمایه‌داری بنشانند، کام جامعه را از «عدالت» شیرین کنند، «ربا» را از بانکداری کشور برچینند و ایران را به کشوری غیروابسته، خودکفا و قدرتمند تبدیل کنند. به همین دلیل وقتی انقلاب به پیروزی رسید، مسابقه‌ای میان نیروهای انقلابی درگرفت که این آرزوها هرچه زودتر محقق شود.

خروجی برقراری عدالت اجتماعی، ناترازی در منافع کشور، ملی شدن صنایع و مصادره اموال سرمایه‌داران و دولتی شدن تولید و تجارت بود. آرمان ایران غیر وابسته، به راهبرد خودکفایی و قطع رابطه با غرب و تحریم‌های اقتصادی منتهی شد و از دل آرزوی سوم، ملی شدن بانک‌ها و قانون عملیات بانکداری بدون ربا و ناترازی نظام بانکی بیرون آمد.
این آرمان‌ها به طور مشخص پنج منشأ اصلی داشت و پنج جریان فکری از آن حمایت می‌کردند؛

گروه اول روشنفکران چپ‌گرا بودند که با الهام از ایده‌های مارکسیستی و کمونیستی حکومت پهلوی را غرب‌گرا و در خدمت امپریالیسم می‌دانستند. ایده محوری آنها که از عقاید ولادیمیر لنین برداشت شده بود، دولتی شدن اقتصاد و قطع رابطه با غرب بود. به‌طور مشخص اعضای حزب توده که دارای سازمان‌دهی قوی بودند، چنین گرایش‌هایی داشتند.

گروه دوم نیز روشنفکران مذهبی بودند که عمدتاً در فرانسه درس خوانده بودند و اعتقادشان بر این بود که ایران باید با آموزه‌های سوسیالیستی اداره شود. ضدیت با غرب و تلاش برای خودکفایی ایده محوری آنها بود که از اندیشه‌های امانوئل والشتاین، سمیر امین و دیگر روشنفکران فرانسوی وام گرفته شده بود. روشنفکران مذهبی سوسیالیست تعدادشان بسیار زیاد بود اما کمتر فعالیت حزبی و سازمانی داشتند.

گروه سوم نیز روحانیون جوانی بودند که به‌طور مشخص تحت تاثیر اندیشه‌های سید قطب قرار داشتند. «سید قطب» که نظریه‌پرداز سرشناس اخوان‌المسلمین مصر بود در سال ۱۹۵۱ کتابی با عنوان «مبارزه بین اسلام و سرمایه‌داری» نوشت و اصول سرمایه‌داری را مغایر با آموزه‌های دین دانست. مدت زمانی کوتاه پس از طرح این نظرات، روشنفکران مذهبی و روحانیون ایرانی نیز اسلام را مکتبی مستقل اعلام کردند که با مارکسیسم و سرمایه‌داری در تضاد است.

گروه چهارم نیز مجاهدین خلق بودند که هم عقاید اسلامی داشتند، هم ضدیت با غرب در دستور کارشان قرار داشت و هم اقتصاد را دولتی و اسلامی می‌خواستند. اعضای این گروه که سطحی‌ترین برداشت را از علم اقتصاد داشتند، مبارزه مسلحانه با حکومت پهلوی را در دستور کار قرار دادند.

گروه پنجم نیز سوسیالیست‌های مسلمان بودند. نهضت خداپرستان سوسیالیست به طور مشخص سه عقیده مشترک داشتند: التزام به سوسیالیسم، احساسات قوی مذهبی و اعتقاد عمیق به ملی‌گرایی.

اگر بخواهیم تنها یک نفر را مثال بزنیم که با همه این گروه‌ها قرابت فکری داشت و هم از آنها اثر پذیرفت و هم روی فعالیت آنها اثر گذاشت، باید از علی شریعتی نام ببریم. روشنفکری که افکارش ریشه در سوسیالیسم داشت، در فرانسه درس خوانده بود، ضدیت با غرب را با جدیت ترویج می‌کرد و از اقتصاد آزاد متنفر بود.

روشنفکر مسلح

همگرایی روشنفکران و روحانیون به عنوان دو نیروی مرجع جامعه با تصور اینکه رژیم پهلوی دست‌نشانده قدرت‌های امپریالیستی غرب بوده و هیچ‌گاه استقلالی از خود نداشته است، فضای فکری و سیاسی کشور را در سال‌های پیش از انقلاب به سمت ضدیت با اقتصاد آزاد سوق داد. در چنین فضایی، انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و آرمان مبارزه با امپریالیسم و خاتمه بخشیدن به نظام سرمایه‌داری به یکی از مطالبات اصلی انقلابیون تبدیل شد. از میان همه افرادی که دنبال عدالت بودند، ایران را غیروابسته و خودکفا می‌خواستند و اقتصاد اسلامی را ترویج می‌کردند، نقش علی شریعتی برجسته و خاص است. او بیشترین اثرگذاری را بر ذهنیت جامعه ایران در سال‌های منتهی به انقلاب داشت و به همین دلیل لقب معلم انقلاب را به او دادند.

اخیراً محمد قوچانی در کتاب «روشنفکر مسلح» یک‌بار دیگر جسد روشنفکری ایران را از قبر بیرون کشیده و به کالبدشکافی آن پرداخته است. این کتاب که اولین کتاب از مجموعه کتابخانه «بنیان‌گذاران اسلام سیاسی» محسوب می‌شود، به‌طور مشخص به نقد اندیشه سیاسی و اقتصادی علی شریعتی اختصاص دارد.

ما در شماره 559 هفته‌نامه تجارت‌فردا سعی کرده‌ایم با مراجعه به کتابی که محمد قوچانی نوشته، عقاید اقتصادی علی شریعتی را تشریح کنیم. در همین زمینه میزگردی میان دکتر موسی‌ غنی‌نژاد و محمد قوچانی برگزار شده که خواندنی و راهگشاست.


◽️@utfinance◽️

#روشنفکر_مسلح

🖥 سراب عدالت اجتماعی

👤 موسی غنی‌نژاد

👤 امیرحسین خالقی

◽️@utfinance◽️

🖥 چرا روشنفکران محافظان خوبی برای آزادی نیستند؟

👤 اشکان زارع

◽️@utfinance◽️

🖥 ایران، نئولیبرال یا کمونیستی؟

👤 حسین میرزایی

© چراز

◽️@utfinance◽️

1️⃣ ۱. «هرچه دولت بیشتر «برنامه‌ریزی» کند، برنامه‌ریزی فردی برای افرد دشوارتر می‌شود.»

تمام زندگی شما به تصمیم‌گیری ختم می‌شود.

هیچ مرجع متمرکزی نمی‌تواند به‌درستی به نفع «همه» عمل کند.

آن‌ها عمل می‌کنند و ما پیروی می‌کنیم. هدفی داشته باشید، وگرنه به شما هدفی داده خواهد شد.

◽️@utfinance◽️

2️⃣ ۲. «بزرگ‌ترین خطر برای دولت، نقد فکری مستقل است.»

مردم حواسشان پرت است.

اگر واقعاً خودمان فکر می‌کردیم، می‌دیدیم که وابستگی به دولت راهی است که خودمان را ناتوان می‌کنیم.

ابرقدرت (Super power) دنیای مدرن، تفکر مستقل و متمرکز ماست.

◽️@utfinance◽️

3️⃣ ۳. «چرا مردم از دولت اطاعت می‌کنند؟
مردم تمایل دارند خود را به بردگی بکشند و اجازه دهند توسط ستمگران حکومت شوند.»

سپردن مسئولیت نظم‌دهی به آشفتگی زندگیمان به دیگران راحت‌تر است.

مسئولیت زندگیتان با خودتان است! – با آشفتگی آن مستقیماً روبرو شوید!

◽️@utfinance◽️

4️⃣ ۴. «دولت یک بیماری است که به عنوان درمان خود ظاهر می‌شود.»

دولت مشکلات ایجاد می‌کند و سپس ادعا می‌کند که آن‌ها را حل می‌کند:

• فساد
• از دست رفتن آزادی
• ناکارآمدی اقتصادی

(دولت) با ایجاد بحران‌هایی در سطح گسترده، وابستگی در سطح گسترده را به خود وجود می‌آورد.

◽️@utfinance◽️

5️⃣ ۵. «دولت، نهاد خیالی بزرگی است که هرکسی درآن تلاش می‌کند به هزینه دیگران زندگی کند.»

وقتی قدرت داده می‌شود، افراد از آن به نفع خود بهره‌برداری می‌کنند.

ساده‌لوح نباشید. هیچ‌کس بخاطر خوش قلبی در نبردهای شما نمی‌جنگد.

◽️@utfinance◽️

6️⃣ ۶. «دولت یک باند دزدان در مقیاس بزرگ است.»

ماهیت دولت، فشار آوردن به شهروندان برای منابعشان است.

و این باند، انحصار بر خشونت (پلیس، نظامی، قضائی) را دارد تا به آنچه می‌خواهد برسد.

تنها راه خروج، تبادل آزاد و فردی است.

◽️@utfinance◽️

7️⃣ ۷. «آزادی بر اساس منافع شخصی محدود ساخته نمی‌شود.
آزادی بر اساس شناخت این است که چیزهای مهم‌تری از منافع شخصی وجود دارد.»

منافع شخصی ما را به دولت برای کسب آن منافع متکی می‌کند.

اما این وابستگی، آزادی را از بین می‌برد.

◽️@utfinance◽️

هیچ‌کس نمی‌آید که نجاتتان دهد.

نه دولت، نه حکومت، و نه حتی والدینتان.

و این چیزی است که همیشه در (خیلی از) وارثان می‌بینم، آن‌ها زندگی خود را به این امید می‌گذرانند که همیشه کسی و (چیزی) برایشان خواهد بود.



موری راتبارد به من فهماند که نمی‌توان جهان را تغییر داد، فقط می‌توان خود را تغییر داد. اما با انجام این کار، دنیای خود را تغییر می‌دهید.

پایان

◽️@utfinance◽️

#روتبارد
#موری_روتبارد

📄 مقاله

گوشه‌ای از تاریخ فرانسه: دو گذشتۀ تخیلی و پرهزینه

👤 مهرپویا علا

◽️@utfinance◽️

📄 مقاله

عصر دست دوم

روایت بی‌پرده سُوِتلانا الکسیویچ از آمال و آرزوهای بربادرفته شوروی

👤 مولود پاکروان

◽️@utfinance◽️


#مهشید_معیری
#سرانجام_انسان_طراز_نوین
#آلکسیویچ

#موسی_غنی_نژاد

📄 گفت‌وگو

نمی‌توان روی زمین بهشت ساخت

👤 مهشید معیری
مترجم

◽️@utfinance◽️

#مهشید_معیری
#سرانجام_انسان_طراز_نوین
#آلکسیویچ

📄 مقاله

از رؤیای گورباچف تا کابوس پوتین

👤 فریدون خاوند

◽️@utfinance◽️

◽️ رویداد

معرفی و بررسی کتاب:
گذشته‌ی یک توهم
جُستاری درباب اندیشه‌ی کمونیسم در قرن بیستم

با حضور:
👤 احسان عزیزی (دبیر مجموعه علوم اجتماعی کتابستان برخط)
👤 اشکان زارع (روزنامه نگار و پژوهشگر اندیشه سیاسی)
👤 احمد قناعتی (دانش‌آموخته علوم سیاسی)

🗓 سه‌شنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۳ ، ساعت ۱۷

📌شیراز، میدان معلم، خیابان همت (ایمان) جنوبی، کوچه ۱۷، نبش فرعی ۱۷/۲


© نشست‌های گفتار و اندیشه | جلسه ۷۵


◽️@utfinance◽️

#گذشته_یک_توهم
#فرانسوا_فوره
#کمونیسم