نخستین مراسم جایزۀ علی‌اکبر دهخدا برگزار می‌شود
https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/news/27489
@dehkhodaicps

جایزهٔ علی اکبر دهخدا از زبان دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، دکتر ژاله آموزگار، دکتر حسن انوری، دکتر محمود بی‌جن‌خان و اکرم سلطانی. جمعه بیست سوم اردیبهشت، ساعت شانزده، تالار دکتر افشار مؤسسه لغت‌نامهٔ دهخدا، پخش زنده از صفحه اینستاگرام مؤسسه دهخدا (dehkhodaicps@) و شبکه دانشگاه تهران (tv.ut.ac.ir/live)
@dehkhodaicps

‍ 🔸به فراخور ۲۴ اردیبهشت، سالروز درگذشت زنده یاد: #حبیب_یغمایی
"و۱۲۸۰، ف ۱۳۶۳، خوربیابانک"

🔹ماده تاریخ کتابخانه ملی
"نامه هایی که در اداره انطباعات به امضای وزیر نوشته میشد به دستور حکمت☆، با انشاء من بود. به یادم میاید وقتی بنای کتابخانه ملی پایان گرفت حکمت دستور داد نامه ای به استادان و شعرا بنویسم که تاریخ بنای کتابخانه را در سه بیت و به نام رضاشاه بسازند و کتابخانه را به نام (فردوسی) بخوانند.

من هم به تفنن گفتار بزرگمهر را در زمان انوشیروان مطالعه کردم که بیتی در تاریخ بیابم. اتفاقاً در وهله نخست این مصراع به حساب جمل به سال هجری قمری مطابق افتاد.
آن را نوشتم و صبحگاهان که خدمت وزیر رفتم بعد از امضای نامه های شعرا، قطعه خودرا هم ارائه دادم.
وزیر بعد از مطالعه ان نامه هارا دراند و فرمود همین قطعه خیلی خوب است.

🔸آن ابیات به خط زیبای امیرالکتاب
(که درباره او سخن خواهم راند) بر سردر کتابخانه برکاشی نوشته شد، و بیت تاریخ این است:

زفردوسی آموز تاریخ آن
میاسای از آموختن یک زمان "
___
☆زنده یاد علی اصغر حکمت:
"حدود پنج سال وزارت معارف را داشت وچون شخص باذوق و مستعد و موقع شناس بود وزارت معارف را از حال مردگی و فرسودگی بیرون اورد و رونقی بخشید که تا آنروز نداشت"

مأخذ: خاطرات حبیب یغمایی، به کوشش:
ایرج افشار،تهران ،انتشارات طلایه،۱۳۷۲

#خور_و_بیابانک_کتاب_شناسی
#یادبود_بزرگان_مشاهیر
#حبیب_یغمایی
#ایرج_افشار
@ESHTADAN
@HATEFTA

یادداشت های شاهنامه: چراغ راهنمایی به هزارتوهای حماسه ی ایران

 دکتر جلیل دوستخواه

شاهنامه ی فردوسی، گنج شایگان حماسه ی ملّی ی ایران و بزرگترین نمایشگاه فرهنگ ایرانی، به گفته ی درست ِ استاد دکتر جلال خالقی مطلق، ویراستار ِ بهترین و رساترین چاپ ِ تاکنون نشریافته ی آن، متنی است "دشوار ِ آسانْ نما". این سخن ِاستاد خالقی، برآیند ِ آزمون ِ دشوار ِ چند ده ساله ی ایشان در کار ِ ویرایش ِ این اثر ِ گرانْ سنگ است و هرکس که سر و کاری جدّی با این متن داشته باشد، درستی ی آن را گواهی می کند.

بخش یکم ِ این یادداشتها (ویژه ی دفترهای یکم و دوم متن) پیش از این در دو دفتر نشریافته بود و اکنون بخش دوم (ویژه ی دفترهای سوم تا پنجم متن) در دسترس دوستداران شاهنامه قرارگرفته است. درباره ی این یادداشتهای کلیدی و بسیار ارجمند، می توان و باید به گستردگی سخن گفت و جزء به جزء آنها را در کارگاه نقد بازشکافت و عیارسنجید. این کاری است بایسته که همانا زمان و مجالی فراخ می خواهد. امّا اکنون، بانوی فرهیخته و پژوهنده ی ایران شناس نوشین شاهرخی،نخستین گام را در این راه برداشته و به بررسی و تحلیل بخش اخیر یادداشت ها پرداخته است. آنچه در پی می آورم، متن بررسی ی اوست که می تواند برای جویندگان کلیدهای گنجینه ی بزرگ شاهنامه، آگاهی دهنده و نویدبخش باشد. این بررسی را با سپاس از نگارنده، به گُفتاوَرد از تارنمای خبری ی ِ اخبار ِ روز بدین صفحه می آورم.

معرّفی ی ِ کتاب: بخش دوم یادداشت‌های شاهنامه
اثر جلال خالقی مطلق

نوشین شاهرخی

بخش یکم یادداشت‌های شاهنامه در سال 1380 منتشر شد که گزارش بیت‌های دفترهای یکم و دوم شاهنامه را دربرداشت. بخش دوم به دفترهای سوم، چهارم و پنجم می‌پردازد. (شش دفتر از هشت دفتر شاهنامه تاکنون به چاپ رسیده‌اند و دو دفتر دیگر نیز به همراه یادداشت‌های دفتر هشتم بزودی منتشر خواهند شد). این یادداشت‌ها نه تنها به توضیح برخی واژگان و بیت‌های دشوار شاهنامه می‌پردازد، بلکه حاوی بررسی‌های ارزنده‌ از داستان‌های شاهنامه است. دکتر جلال خالقی مطلق حدود چهل سال زندگی خود را صرف پیرایش شاهنامه نموده‌اند و این یادداشت‌ها بازتاب دانش گسترده و آگاهی ایشان از این حماسه‌ی بزرگ ملّی است.
این یادداشت‌ها سرشار از آگاهی‌های گونه‌گون می‌باشد. اهمیت موضوع درگیری در سراسر شاهنامه، مفاهیم اسطوره‌ای چون فرّه و مشروعیت (پادشاهی و یا نیز پهلوانی)، رابطه‌ی پسر با پدر و نیا، آیین خسروان، اساطیر و تاریخ، آیین‌های ایران کهن، تعبیر اسطوره‌ها و آیین‌های پیش و پس از دین زرتشتی، ادبیات و توضیح ریشه‌ی واژگان، صنایع قصیده‌سرایی و نیز نگاه فردوسی در زمینه‌های گوناگون، از جمله به زن، مورد کنکاش قرار گرفته و با رمزگشایی زبان در زمان شاعر، خواننده با نگاهی نو به پیشباز این اثر ارزنده‌ می‌رود.

در این یادداشت‌ها نه‌تنها روایت فردوسی با روایت مورخان پیش از فردوسی مقایسه گشته، بلکه در پایان برخی از داستان‌ها نقدی فشرده و کوتاه نیز ارائه شده است. از یک‌سو درگیری‌هایی که هسته‌ی اصلی داستان‌‌های شاهنامه را تشکیل می‌دهند (نه‌تنها تضادهای اسطوره‌ای چون نیک و بد، بلکه درگیری‌های عقیدتی که در این دو قطب نیک و بد نمی‌گنجند، همچون "داستان رستم و اسفندیار" و یا "فرود")، با نگاهی تیزبین و شفاف و نیز نو مورد بررسی قرار گرفته‌اند و از سوی دیگر زبان شاعر در بیان این درگیری‌ها و ارتباط آنان با طبیعت با دیگر شاعران سنجیده شده است. در اینجا نمونه‌ای از تفسیر سخن فردوسی و مقایسه‌ی آن با سخن نظامی می‌آید که نشان از دمیدن روح در طبیعت دارد.
"… ولی توصیف شب در خطبۀ داستان "بیژن و منیژه" یک توصیف ذهنی است. در اینجا سراینده به میان دو مرحلۀ بالا، یعنی عکس گرفتن از طبیعت و نقاشی کردن آن عکس، یک مرحلۀ دیگر نیز افزوده است و آن این که عکس‌ها نخست در تاریکخانۀ خیال تغییر ماهیت داده‌اند و سپس نقاشی شده‌اند. البته در توصیف‌های طبیعت درشاهنامه، جان‌دادن به عناصر طبیعت و مردم‌سازی آنها نمونه‌های بسیار دارد. ولی در این جا نه مردم‌سازی، بلکه دیوسازی، و یا اگر در چارچوب بزرگتری بررسی کنیم، اسطوره‌سازی از طبیعت انجام گرفته است. خواننده هنگام خواندن توصیف شب در این خطبه، نه‌تنها به تفاوت آشکار سبک فردوسی با توصیف‌های دیگر او از طبیعت پی میبرد، بلکه از سوی دیگر شباهتی که در اینجا میان سبک فردوسی و سبکنظامی است نظر او را جلب میکند. در واقع نظامی که برخلاف فردوسی، بیشتر به توصیف‌های ذهنی و تزئینی از طبیعت میپردازد و اصولاً میتوان گفت که در شعر فارسی چنین توصیف‌هایی ویژۀ نظامی در هنر نگاره‌پردازی است، از سخن فردوسی در این خطبه تأثیر پذیرفته است.

دنباله نوشتار:
http://www.iranboom.ir/hakime-tos/shahnameh/2210-yaddasht-shahnameh-cheragh.html

https://www.tg-me.com/joinchat-BTli7Dy87gKr4Pr7-2LhsA

کزازی: پرداختن به «شاهنامه» کاری خُرد و خام نیست

میرجلال‌الدین کزازی، پژوهشگر و استاد دانشگاه با اشاره به این موضوع که پرداختن به «شاهنامه» کاری خرد و خام نیست تاکید کرد: هر کاری در زمینه معرفی این شاهکار ادبی، باید به‌گونه‌ای سرشت و چگونگی آن‌را به نمایش بگذارد.

استاد کزازی گفت: هر کار فرهنگی و هنری که در پیوند با «شاهنامه» انجام می‌شود، باید به‌گونه‌ای باشد، تا سرشت و چگونگی این شاهکار بی‌مانند را به نمایش بگذارد.

وی با تاکید بر این مساله که پرداختن به «شاهنامه» کاری خرد و خام نیست، اشاره‌ای به هر یک از شیوه‌های ارایه «شاهنامه» در زمان حاضر داشت و توضیح داد: اگر داستان‌های «شاهنامه» هر یک به صورت مستقل به چاپ برسند، اما این کار به‌گونه‌ای باشد که انگیزه خواندن این نامه نامی را در خواننده آن داستان بر انگیزد، کار بسیار پسندیده‌اي است.

این شاهنامه‌پژوه افزود: همچنین اگر نویسنده‌ای داستانی از «شاهنامه» را به زبانی ساده برای کودکان یا نوجوانان بازنویسد، آرمان او و انگیزه او باید آن باشد، که نوجوان یا کودک برانگیخته شود و «شاهنامه» را در روزگاری که می‌تواند، در متن بنیادین آن بخواند.

وی در ادامه توضیح داد: اگر هم داستانی از «شاهنامه» را به شیوه پویانمایی زندگی دوباره می‌بخشید، همچنان باید آن‌چه آفریده‌اید بدان‌سان رویی و سویی از «شاهنامه» را بر بیننده آشکار بدارد که او را به آشنایی بیشتر و گسترده‌تر با «شاهنامه» برانگیزد.

کزازی یادآور شد: همچنین اگر فردی بخواهد داستانی از «شاهنامه» را بر پرده ببرد و با نگاره‌های جنبان آن‌را به بینندگان بشناساند، این نگاره‌های جنبان یا این فیلم باید بتواند نمودی و نشانی از شکوه و شگرفی «شاهنامه» را بر بیننده آشکار بگرداند.

وی تاکید کرد: اگر چنین نباشد این تلاش‌ها نه تنها سودمند نیست، بلکه زیان‌بار هم هست؛ چراکه شناختی نادرست، بی‌اندام و حتی می‌توانم بگویم وارونه از «شاهنامه» به خوانندگان و بینندگان ارایه می‌کند.

این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد: برای مثال پیش‌تر هم چند مجموعه بر پایه داستان‌های «شاهنامه» به شیوه پویانمایی یا در پیکره نگاره‌های جنبان ساخته و پخش شده است که به هیچ روی شایسته شاهکاری بزرگ، شگرف و بی‌مانند همچون «شاهنامه» نیست.

http://www.iranboom.ir/hakime-tos/shahnameh/4973-pardakhtan-be-shahname.html

https://www.tg-me.com/iranboom_ir

‍ #بزرگداشت_فردوسی


#اصغر_دادبه :

فردوسی پیامبر سخن است و کلامش تا امروز جریان و حضور مستقیم و غیرمستقیم دارد. اگر کسی به بزرگی فردوسی زبان گویای یک ملت نباشد نمی‌تواند ماندگار شود. در سده چهارم هجری که دوره شکوه فرهنگی دوران اسلامی بوده هویت خود را بازسازی کردیم و نقش مهم فردوسی اینجا آشکار شد، چراکه با به میدان آمدن فردوسی این هویت شکل گرفت.
فردوسی انگشت روی مهم‌ترین مسئله یعنی هویت ملی گذاشت، تمام مبانی حکمت را در شاهنامه او می‌بینیم. لفظ ایران بیش از دو هزار بار در شاهنامه به کار رفته، فردوسی زبان ملت و خود ملی و من جمعی یا همان جوهره ملیت را در کار خود تشخص داده و تعیین کرده است.
فردوسی پیامبر سخن است و کلامش تا امروز جریان و حضور مستقیم و غیرمستقیم دارد، در بیشتر آبادی‌های ایران هم اکنون شاهنامه خوانی رواج دارد و برخی بی‌لطفی‌ها و بی‌مزگی‌ها نیز نتوانسته هیچ خللی به آن وارد کند.


#بزرگداشت_فردوسی


#ژاله_آموزگار: فردوسی با هر نوزادی در ایران زاده می شود

🔸زادگاه و تاریخ تولد فردوسی اهمیتی ندارد ، زیرا همه جای ایران سرای اوست . او با هر نوزادی در ایران زاده می شود اما مرگ فرهنگی ندارد .


🔸 من فردوسی را تنها پیکرتراشی نمی‎بینم که پتکی بر سنگی بکوبد تا پیکری بی جان بسازد. او برای من آرشی است که همۀ هستی، عمر و جان و روانش را در این اثر نهاد و هم چون آرش که خود تیر شد تا گسترۀ ایران گسترده‎تر شود، فردوسی نیز خود شاهنامه شد تا فرهنگ ایرانی زنده بماند.

🔸او پیر شد. پیمان‎شکنی از فرمانروایان دید، مرگ غریبانه‎ای به سراغش آمد اما موفق شد سایه‎بانی بسازد که نام و فرهنگ ایران، در سایۀ آن، از گزند زمان، در امان بماند .

@shahnamehpajohan
Www.shahnamehpajohan.ir

🔸انوری ابیوردی


آفرین بر روان فردوسی
آن همایون نژاد فرخنده

او نه استاد بود و ما شاگرد
او خداوند* بود و ما بنده

@iranboom_ir
@ESHTADAN

@shafiei_kadkani

ـــــــــــــــــــــــ
ای دل طریق رندی از مُحتسب بیاموز
مست است و در حق او کس این گمان ندارد


▪️محتسب در اینجا دقیقاً امیر مبارزالدين است. وقتی در جامعه‌ای فساد حاکم شد و ریا و زرق حاکمیت پیدا کرد آن‌وقت است که حاکمان و عمله و اكرهٔ حکّام برای رواج هرچه بیشتر این فساد تمام توش و توان خود را به کار می‌گیرند و دستگاه‌های تبلیغاتی خود را به کار می‌اندازند و با استفاده از این دستگاه‌ها هر امر نامشروع را مشروع جلوه می‌دهند. اگر هم در این کار موفق نشدند به هر چیزی از موضع ضدش حمله می‌کنند. آن چیزی را که مردم آگاهانه یا ناآگاهانه بدان دلبستگی دارند و حكامِ فاسد جرأت نمی‌کنند منکر ارزشش گردند بدین لحاظ و به مناسبت ترس از افکار عمومی، از موضع ضدش بدان حمله می‌کنند.

همین امیر مبارزالدین خودش در مرکز مبارزه با خمر می‌ایستاد در حالی که بهترین بهره‌مند‌شونده از همان چیزی بود که در ظاهر سر مبارزهٔ با آن را داشت. چون از موضع مخالف صحبت می‌کرد خیلی راحت می‌توانست هدف خود را تعقیب کند.
اینجاست که مسألهٔ تحمیق توده‌ها مطرح می‌شود و زمامداران با استفاده از همین جریان به کثیف‌ترین و رذیلانه‌ترین هدف‌های خود دسترسی می‌یابند و توده‌های محروم هم تصوّر می‌کنند که تمامی اعمالی که انجام می‌گیرد – چون از موضع دین و مذهب می‌باشد – تمامماً به نفع آنهاست.

محمدرضا شفیعی کدکنی
این کیمیای هستی
[درسگفتار‌هایی دربارهٔ حافظ]
جلد سوم، صفحهٔ ۱۵۵


مُحتَسِب:
نهی‌کننده از چیزهایی که در شرع ممنوع باشد [غیاث].
مأمور حکومتی شهر که کار او بررسی مقادیر و اندازه‌ها و نظارت در اجرای احکام دین و بازدارنده از منهیات و اعمال نامشروع و آزمایش صحت و پاکی مأکولات و زرع بود.
و چون پیر شوند محتسب گردند و ایشان را محتسب معروف‌گر خوانند.[حدود العالم].
هیچکس را زَهره نبود که شراب آشکارا خورد که چاووشان و محتسبان گماشته بودند.
[تاریخ بیهقی، ص ۵۴۳]
قاضی ار با ما نشیند برفشاند دست را
محتسب گر می‌خورد معذور دارد مست را
[سعدی]

#حافظ

‍ 🔸🔹🔸به فراخور بیست و هشتم اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت #خیام

🔹...شماری از رباعیات خیام موضوع واحدی دارند.گویی به یک سلسله مشابه برمیخوریم که از جهت موضوع به یکدیگر بسیار نزدیکند و فقط در نکات جزیی بایکدیگر متفاوتند. به نظر ما یک فرضیه میتواند این خصوصیت را توضیح دهد:
برهمه کس واضح است که فعالیت خیام باچه وضع دشواری روبرو بود. از اینکه حتی مورخین بی نظر رباعیات خیام را ماران زهرآگین شریعت توصیف مینمایند،
به خوبی برمیاید که چه خطر هولناکی ازجانب فقهای متعصب متوجه خیام بود.

بنابراین البته اندیشه جمع اوری و انتشار رباعیات، که این ریاضیدان بزرگ،سرودن آنهارا نیز کاری جدی نمیدانست،به هیچ وجه نمیتوانست در خاطر او خطور نماید،
ممکن است که شاعر آثار منظوم خودرا در ورق کاغذی یاداشت مینمود و وقتی جمع کوچکی از دانشمندان و هم اندیشان نزدش میامدند به هنگام صحبت و میگساری تازه ترین سروده های خودرا برای ایشان میخواند،
اینک به نظر بیاوریم که مثلا پنج نفر از دوستان خیام به خانه برمیگشتند رباعیاتی را که از سراینده آن شنیده بودند هریک با کمکی دور شدن از اصل ،و تغییر این و یا آن کلمه یادداشت مینمود.
بدین شکل دست کم شش واریانت از هر رباعی به دست آمده و بعد ها هنگام جمع آوری آنها هر واریانت را رباعی جداگانه ای به شمار آورده اند، از طرف دیگر شماره واریانت ها در جریان استساخ آن ها افزایش یافته است.
🔸نتیجه چنین استدلالی این است که:
وقتی به یک سلسله مشابه از رباعیات بر میخوریم ظاهراً فکر و موضوع به خود خیام تعلق دارد ولی تعیین اصالت این و یا آن واریانت غیر ممکن است .

✍یوگنی- برتلس ۲۵-می-،۱۹۷۵
مأخذ:عمرخیام،رباعیات. پیشگفتار، انستیتو خاورشناسی،مسکو،۱۹۵۹
تصویر:مینیاتور،زنده یاد رسام ارژنگی،

🔹رباعی:
ای بحر وجود آمده بیرون ز نهفت
کس نیست که این گوهر تحقیق بسفت

هرکس سخنی از سر سودا گفتند
زان روی که هست کس نمیداند گفت

@ESHTADAN
@HATEFTA

تاریخ نگارش پیشگفتار۱۹۵۷ صحیح است.

@shafiei_kadkani

ـــــــــــــــــــــــ
جامی‌ست که عقلْ‌آفرین می‌زندَش...

#خیام
آرامگاه خیام، تیرماه ۱۳۹۸
ویدیو از دکتر وحید قنبری ننیز
[۲۸ اردیبهشت‌ماه، روز ملّی بزرگداشت حکیم عمرخیام]

📗فرهنگ‌وارهٔ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه. سجاد آیدنلو. تهران: سخن، ۱۳۹۶.

تصور بسیاری از علاقه‌مندان و خوانندگان #شاهنامه این است که در سراسر شاهنامه هیچ لغت غیرفارسی‌ای به کار نرفته‌است. اما، بر اساس پژوهش‌هایی که محققان ایرانی و غیرایرانی انجام داد‌ه‌اند، در حماسهٔ ملی ایران چندصد لغت عربی وجود دارد. دکتر #سجاد_آیدنلو به بررسی لغات عربی شاهنامه، مطابق معتبرترین تصحیحِ فعلاً موجودِ شاهنامه، یعنی ویرایش دوم نسخهٔ تصحیحیِ دکتر #جلال_خالقی_مطلق، پرداخته و حاصل پژوهش خود و حدود هفتصد واژه‌ای را که یافته‌، در کتاب فرهنگ‌وارهٔ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه منتشر کرده‌است. مؤلف به موضوعاتی چون لغات و ترکیبات عربی؛ واژه‌های معرّب؛ ترکیبات عربی-فارسی/ فارسی-عربی؛ ترکیبات معرّب-فارسی/ فارسی-معرّب؛ اسامی خاص؛ کلمات مشکوک (از نظر اصالت ضبط و کاربرد)؛ واژه‌های نیازمند بررسی بیشتر؛ و لغات عربی یا معرّب ابیات «#دقیقی» پرداخته‌است. در انتهای کتاب فهرست الفبایی همهٔ لغات و ترکیبات بخش‌های هشت‌گانهٔ اثر آمده‌است. پس از بخش منابع نیز خلاصه‌ای از پژوهش‌های پیشین و تعداد لغات عربی‌ای که هر پژوهشگر تشخیص داده در جدولی آمده‌است. ⁠⁠⁠⁠

#معرفی_کتاب
#فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است

◼️▪️عثمان محمد پرست
استاد بزرگ موسیقی مقامی، معروف به عثمان خوافی ،جان به جان افرین داد.
روانش در مینو شادان باد.
🔸مراسم تشییع و تدفین وی فردا ۳۰ اردبیهشت ماه ساعت ۱۲:۳۰ در مصلای بزرگ شهرستان خواف برگزار خواهد شد.
@ESHTADAN

@shafiei_kadkani

ـــــــــــــــــــــــ
اسطوره، حماسه و تاریخ


▪️بازماندهٔ ادبیات پهلوی نشان می‌دهد که در روزگار ساسانیان یعنی دوران تکوین و تدوین خداینامک‌ها، تا چه اندازه اسطوره و اندیشهٔ زروانی با آداب و آیین و باورهای زرتشتی درآمیخته بود. از این رو، در اسطوره‌های ایرانی(خواه زروانی و خواه زردشتی)، جهان آغاز و انجام و درنتیجه عمری دارد؛ بینش اساطیر ایران تاریخی است و بر همین گرته شاهنامه نیز «تاریخ» اسطوره، حماسهٔ پهلوانی و ایران ساسانی است. از این رو پیوند شاهنامه با اساطیر ایران را می‌توان از دیدگاه‌های چندی نگریست و از جمله هزاره‌های آمیختگی و نبرد نیک و بد را در پادشاهی دراز و افسانه‌ای جمشید و ضحّاک و افراسیاب بازیافت.


▪️در شاهنامه اسطوره و حماسه و تاریخ، افسانه و داستان و واقعیت درهم تنیده‌اند. شاهنامه به‌منزلهٔ اثری ادبی، حماسه‌ایست که در آن سه بخش اساطیری، پهلوانی و تاریخی باز شناخته می‌شود: حماسهٔ اساطیری، حماسهٔ پهلوانی و حماسهٔ تاریخی! بخش نخست، «سرگذشت» افسانه‌ها و شخصیت‌های اساطیر است. بخش دیگر «تاریخ» حماسی ایران، ماجرای دلیری و نبرد پهلوانان و پادشاهان است و بخش پایانی تاریخ دوران تاریخی است.
البته این بخش‌بندی اجمالی و تقریبی است و گاه مرز روشنی، به‌ویژه میان دو بخش نخستین، که نام‌آورانی چون فریدون و افراسیاب و کیخسرو، نقش‌پردازان آنند، وجود ندارد. در شاهنامه تاریخ گیتی بازتابی است از تاریخ مینو؛ زمین از راه آسمان و واقعیت از راه اسطوره در تصور نقش می‌بندد.
اگر دوران حماسی کتاب را از پادشاهی فریدون _تقسیم جهان به سه کشور میان سه پسر _ تا پایان سرگذشت رستم بدانیم،‌ آنگاه می‌توان نقش اسطوره و اندیشهٔ زمان مینوی را مانند تار و پود در بن، و تاریخ پهلوانی ایران را چون نقشی بر آن، باز شناخت.


▪️گوهر بینش اساطیری ایران «دوبنی» است. در آگاهی ما هستی، نه آمیزه‌ای از بد و نیک، بلکه چون روز و شب دو پدیدهٔ جدای به هم بسته بود: نور و ظلمت، نیک و بد، زیبا و زشت! و تا روز دور رستاخیز این دو سرچشمهٔ زایندهٔ هستی را در کشمکشی مدام می‌دانستیم یا می‌دانیم). از همین رو دید ما از دنیا و آخرت در ذات خود اخلاقی است؛ هرچیزی یا خوب است یا بد. و بد و خوب ناگزیر باهم ناسازگار و در جدالند.
درنتیجه، این دید اخلاقی حماسی نیز هست. تاریخ مینو، از آفرینش تا رستاخیز با جنگ ایزدان و دیوان آغاز می‌شود و به پایان می‌رسد. و اما در گیتی نبرد پادشاهان و پهلوانان گردونهٔ این تاریخ را می‌گرداند، در جانبی فریدون و سیاوش و کیخسرو، رستم و گودرز و گیو جا دارند و در جانبی ضحّاک و افراسیاب و گرسیوز.
اما زمین آیینهٔ تمام‌نمای آسمان نیست و بازتاب سرگذشت جهان در زندگی ما، پس از گذر از تجربهٔ بشری و صافی واقعیت، به حقیقتی _نه آنچنانکه در آرزوی ماست_ می‌انجامد. واقعیت ناخوشایند نقش خود را بر خیال خوش ما می‌زند و پهلوان‌های شاهنامه، گرچه ضحّاک و افراسیاب یا گرسیوز و رودابه را نابود می‌کنند، ولی خود نیز عاقبت غم‌انگیزی دارند.

️شاهنامه و تاریخ
مقاله‌ای از زنده‌یاد استاد شاهرخ مسکوب
ایران‌نامه، سال بیستم، پاییز۱۳۸۱، شمارهٔ۸۰

برای خواندن مطالب هفته‌های پیشین این هشتگ را دنبال کنید:
#پنجشنبه_ها_و_شاهنامه

دوش اندر رهگذاری سائلی گفتا مرا
کای تُرا در نزد خواجه اعتبار و آب و رنگ
پُرسشی کُن چون برآن درگاهِ عالی دَررَسی
نانِ والی را چه طعم است و چه بوی است و چه رنگ؟

#حکیم‌سوری #ضیالشگر #مستشار‌اعظم
#نان #فقر #گرسنگی

کلیاتِ حکیم سوری؛ تقی دانش (بلوری)، ضیاءلشکر، مستشار اعظم؛ کتابفروشی و چاپخانۀ اقبال؛ بی‌تا؛ ج۲: ۴۹
https://www.tg-me.com/tarikhfarhanghonariranzamin

⁠⁣دوم خرداد زادروز دکتر محمّدعلی موحّد،
منتخب بیست‌ و‌ دومین جایزۀ ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار

داستان زبان مادری

در ایران ما لااقل از قرون سوم و چهارم هجری به بعد که تواریخ روشن‌تر و اطلاعات مبسوط‌تری در اختیار داریم همیشه در کنار زبان‌های محلی و بومی و قومی-حالا به هر نامی که خوانده شود- زبانی رسمی و مشترک بین‌الاقوام وجود داشته و دارد و آن زبانی است که معمولاً فارسی نامیده می‌شود‌. اما این زبان به هیج وجه اختصاص به ولایت فارس یا اقوام ساکن در آن ولایت ندارد‌. اختصاص به هیچ قوم خاصی ندارد و مال مشاع همۀ اقوام ایرانی است که از پدران به پسران، از اسلاف به اخلاف رسیده است‌. در همان ولایت فارس بنده عرض کردم، سعدی که بازار می‌رفت، با اهل بازار به زبان گلستان و بوستان سخن نمی‌گفت، به زبان محلی سخن می‌گفت که‌ نمونۀ آن را در دیوانش داریم و آن زبانی است که حتی برای شیرازیان امروز مفهوم‌ نیست و باید ارباب دانش زبان‌شناسی مانند دکتر صادقی و امثال او آن‌ها را برای ما ترجمه کنند...
فولکلور یا فرهنگ عامه که در موسیقی و آواز و ترانه و مثل و قصه و غیره انعکاس دارد به لحاظ بیان لفظی از زبان بومی و محلی استفاده می‌کند و آن زبان البته در مناطق مختلف متفاوت است. در مناطق ترک‌نشینْ ترکی، در مناطق دیگر کردی، عربی، بلوچی، گیلک، طالشی و غیره.
رنگ و بوی متفاوت و حال و هوای ویژۀ هر کدام از این گوناگونی‌هاست که فرهنگ مشترک ملّی را غنا می‌بخشد و آن فرهنگ مشترک ملّی در قالب زبان فارسی ریخته می‌شود و آن زبان رسمی ماست، زبان علمی، زبان ادبی، زبان فلسفه و تاریخ ماست. استفاده از زبان محلّی در موارد ویژه مانند هجو و طنز البته استثنا دارد. اگر کسی به مادر خود نامه می‌نوشت نامه نه به زبان مادری بلکه به زبان رسمی نوشته می‌شد و همچنین مکاتبات بین الاخوان، قبالۀ مالکیت، ورقۀ نکاحیه، توقیعات و مناشیر و فرامین دولتی، نامه‌های رسمی حکام به یکدیگر، وقف‌نامه‌ها، وصیت‌نامه‌ها، حتی سنگ قبرها به آن زبان رسمی نوشته می‌شد. در گذشته چنین بود، هم‌اکنون نیز چنین است.

به نقل از:
[دفترچۀ بیست و دومین جایزۀ ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، اهداشده به دکتر محمّدعلی موحّد، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۴، ص ۳۳-۳۴]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی

@AfsharFoundation

⁠⁣دوم خرداد سالروز درگذشت نصرالله فلسفی

نصرالله فلسفی در مدارس آلیانس و دارالفنون تحصیل کرد و بلافاصله پس از آن به خدمت در وزارت پست و تلگراف درآمده و آغاز به کار کرد. چون ذوق نویسندگی و قریحۀ شاعری و شوق تحقیق داشت در همان‌جا مدیریت مجلۀ پست و تلگراف را بر عهده گرفت. پس از چندی به وزارت عدلیه و بعد به وزارت معارف منتقل شد.
مدتی تدریس در دارالفنون و مدارس دیگر را بر عهده داشت و چندی مدیر مجلۀ تعلیم و تربیت بود. چون دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ تأسيس شد، نصرالله فلسفی به استادی دانشگاه برگزیده شد (۱۳۱۵-۱۳۴۰). چند سال هم در سمت رایزنی فرهنگی ایران در ایتالیا به خدمت پرداخت (۱۳۳۵-۱۳۴۰). دو یا سه سال هم استاد مدعو در دانشگاه استراسبورک (فرانسه) بود.
یکی از مثنوی‌های کوتاه او «نشد کاخ ایران‌پرستی نگون» نام دارد و سراسر در بیان احساسات وطنی است، پر از شور و هیجان و در آن مضمون دوام وطن‌پرستی ایرانیان را پس از حملۀ عرب چنین سروده است:

نشد مهر ایران ز دل‌ها به‌در
که با خون بد آمیخته از گهر

همان عشق آزادی و سروری
کز آن بود ما را به گیتی سری

بماند آتش‌آسا به دلها درون
نشد کاخ ایران‌پرستی نگون

نامش را در زمینۀ تحقیقات تاریخی، کتاب زندگی شاه عباس جاودانه کرد‌. این کتاب هم شیرین است و هم محققانه و بی‌تردید در میان نگارش‌های تاریخی از کتب معدودی است که ماندگار خواهد ماند‌. مانندش را زیاد نداریم.

[نادره‌کاران: سوگنامۀ ناموران فرهنگی و ادبی (۱۳۰۴-۱۳۸۹)، ایرج افشار، زیر نظر بهرام، کوشیار و آرش افشار، به کوشش محمود نیکویه، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰، ج ۱، ص ۶۹۰-۶۹۱]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی

@AfsharFoundation

ادای احترامی به تکاوران دریایی
برگی از تاریخ جنگ عراق با ایران

محمود فاضلی بیرجندی
سوم خرداد 1401

"یکی هم تکاورهای دریایی. واقعا معرکه بودند تکاورهای دریایی ما. نیروی اس. بی. اس. ما. (SPECIAL BOAT SERVICE)
[بعد از انقلاب] پاریس بودم. یکی از اینها را خواستم. آلمان بود. دو روز بعد آمد پاریس. پرسیدم از کدام فرودگاه آمدی؟ چرا خبر نکردی؟ گفت: من از کوهها راه افتادم، آمدم. از همین کوهها هم برمی گردم آلمان. من تکاور دریایی هستم.

اینها را در انگلستان آموزش داده بودیم. در حوادث حمله عراق، خط اصلی و اولیه مدافعان آبادان و خرمشهر، تکاورهای دریایی بودند. بلایی سر عراق آوردند که آنجا گورستان عراقیها شد و شهر هم شد استالینگراد.

در بریتانیا شاید سی چهل، اس. بی. اس. نیست. ما 25 تن داشتیم. این تکاوران به حدی ورزیده هستند که اصلا کاری نیست که نکنند. منظور این که تکاورهای دریایی ما تقریبا همه از بین رفتند، ولی آبادان و خرمشهر دست ایران باقی ماند."

ـ از مصاحبه دریاسالار کمال حبیب اللهی با طرح تاریخ شفاهی هاروارد.
خبر مربوط است به پیش از تشکیل قوای انقلاب، و ورود آنها به جنگ تحمیلی.

https://www.tg-me.com/dejnapesht4000